Vísir - 18.04.1941, Blaðsíða 5

VlSIR
Föstudaginn, 18. apríl 1941.
Höfuðbólið Refk-
hólar fyrr og nn.
Eftii* Gísla Jónsson forstjóra.
Grettis-saga skýrir svo frá, að
á Reykhólum, liafi búið Þorgils
Arason, hinn mesti liöfðingi i
Vestfirðingafjórðungi. Hafi
hann verið svo mikil þegnskap-
armaður, að liann gaf hverjum
l'rjálsum manni mat svo lengi,
sem þiggja vildi. Varð af þessu
jafnan fjölmennt á Reyldiólum.
Lengi fram eftir Sturlunga*
öldinni býr þar liver höfðinginn
öðrum meiri, og það allt fram
á vora daga, þótt höfuðbólið
mótist lang mest í meðvitund
þjóðarinnar við nafn Jóns Thor-
oddsens, skálds, sem þar er
fæddur og uppalinn. Orkti hann
hið fagra kvæði sitt „Hlíðin mín
fríða“, um Rjarmalilíðina við
Reykhóla.
Veldi Reyldióla og £lit ríkir
enn, undir stjórn Bjarna sál.
Þórðarsonar, sem þar bjó
rausnarbúi frá 1869 til alda-
móta, svo að oft hafði liann þar
um 700 fjár og 60 stórgripi, og
sat þar oft með allt að 50 manns
í heimili. Sýnir þetta bezt, live
jörðin hefir verið mikil og góð
allt, frá landsnámstíð, enda er
þar gott til fanga og æti mikið.
Skömmu fyrir aldamót er
lagður vísir að barna- og ung-
lingakennslu á Reykliólum, og
er þetta fyrr en í flestum öðr-
um sveitum landsins. Er veitt-
ur til hennar kr. 20,00(!) styrk-
ur en við burlflutning Bjarna
leggst þessi kennsla aftur nið-
ur, og nú hrakar liöfuðbólinu
smátt og smátt niður í þá niður-
lægingu og eymd, sem það enn
er í.
Árið 1936 gerir þáverandi al-
þingismaður, Sigurður Einars-
son, dósent, tilraun til þess að
fá samþykkt lög um eignarnám
á Reykliólum, og næsta ár á eft-
ir gerir liann enn tilraun til að
fá staðinn samþykktan sem hér-
aðsskólasetur fyrir Barða-
slrandarsýslu, en hvorugt þetta
náði samþyklci þingsins.
Á siðara þinginu 1937 fær al-
þingismaður Bergur Jónsson
þvi aftur á móti framgengt, að
rikisstjórninni sé lieimilt að
kaupa jörðina, án þess þó að
ákveðið sé til livers kaupin séu
gerð, eða að tryggð sé með þvi
viðreisn staðarins. ,
Mun ungmennafélagasam-
band Barðstrendinga hafa átt
upptökin að þessari m^laleitun
til þingsins, fyrir þá sök, að ekki
þótti þá fyrirsjáanlegt, að hafist
yrði lianda um að endurreisa
slaðinn.
Árð 1938 gerði eg tilboð um \
kaup á jörðinni, til skiftafor-
stjóra í dánarbúi Bjarna, hr.
hæjarfógeta og alþingismanns
Bergs Jónssonar. Var eg ákveð-
inn í að hefja þar stórfelldar
framkvæmdir, bæði á sjálfri
jörðinni og jafnframt um iðnað
í sambandi við jarðhitann. En
þingmaðurinn notaði aðstöðu
sína í skiftarétti til þess að fyr-
irbyggja þessar fyrirætlanir, en
fékk hinsvegar ríkisstjórnina til
þess að nota sér heimildina frá
þinginu og kaupa jörðina.
Það er út af fyrir sig ekkert
við því að segja, þó að ríluð, að
fengnu samþykki þingsins,
keypti jörðina. En óneitanlega
sýnist það svo, að liér hafi bæði
þingmaður kjördæmisins og
ríkipstjórnin tekið um leið á sig
þær skyldur, að lilutast til um
það, að hafizt væri þegar handa
um viðreisn staðarins, en láta
elcki nema staðar við það eitt,
að vera sammála um að koma
í veg fyrir viðreisn hans af
hendi einstakra þegna. En þó
liðin séu nú meira en tvö ár, frá
því að kaupin voru ákveðin,
hefir enginn visir sést til við-
reisnar, og er staðurinn enn i
hinu, mesta ófremdarástandi, til
vansæmdar fyrir eiganda og
engrar gleði fyrir lireppsbúa.
Má við svo búið elcki lengur
una, enda liafa nú risið upp há-
værar raddir í byggðarlaginu
um, að hér verði á skjót breyt-
ing og góð. Vilja héraðsbúar
flytja þangað prestssetrið og
koma þar upp barna og ung-
lingaskóla, þar sem hinn ungi
og öluli prestur þeirra fengi að-
stöðu til að nota ágæta hæfileika
sína og liafa mikil álirif á menn-
ingarlíf hinnar uppvaxandi kyn-
slóðar. Svo mikill áhugi er fyrir
þessu máli meðal ibúa héraðs-
ins, að margir þeirra hafa þegar
lagt fram fé, af litlum efnum,
til sjóðsstofnunar, máli þessu til
stuðnings, jafnframt sem þing-
manninum hefir verið falið að
fylgja málinu fast fram á rétt-
um vettvangi.
Eg gjöri ráð fyrir því, að hér
sem viðast annarsstaðar verði
fjárliagshliðin örðugasti hjall-
inn, og því sé rétt að athuga í
upphafi, hverjar séu færustu
leiðirnar, því jafnskjótt og
fundin hefir verið fær leið, verð-
ur öll mótstaða að víkja fyrir
þunga hins sameinaða vilja hér-
aðsbúa, sem óneitanlega eiga
kröfu á því, að vegur þeirra
verði ekki verr gerður þótt rík-
ið eignaðist staðinn.
Árið 1929 féklc héraðið spildu
úr Reykhólum og byggði þar
sameiginlegan læknisbústað og
sjúkrahús. Er hús þetta stórt og
mikið steinhús, hitað upp með
hverahita. Mun húsið hvila
þungt á hinum fátæku hrepp-
um, en vera lítt eða ekki notað,
nema til íbúðar fyrir lækninn.
Sjúldingar munu aldrei liafa
verið þar neinir. Neðri hæð
hússins er tilvalin fyrir barna-
og unglingakennslu, og mætti
síðan bæta við húsið, þegar að-
sóknin ykist svo, að það væri
of lítið. Jafnframt mætti nota
þessi liúsakynni til sameigin-
legra gleðifunda, undir stjórn
prests og skólasljórnar. Nýjan
búslað þarf að í’eisa þar fyrir
prest og kennara, og er eðlileg-
ast að selja „Staðinn“, hið
gamla prestsetur, til þess að
mæta þeim útgjöldum. Hann er
hvort eð er nú orðinn, að mörgu
leyti, mjög óheppilegur sem
prestsetur, á sveitarenda og erf-
iður til búskapar.
Jörðina sjálfa þarf að húsa
eins og hverja aðra bújörð, og
kemur það raunverulega ekkert
skólanum við, frekar en t. d. í
Reykholti, og sé til þess ætlazt,
að fátækir bændur liúsi jarðir
sínar, er það ekki vansalaust
fyrir ríkið, að láta leiguliða sina
hýrast í hreysum, sem það
mundi banna öðrum lands-
drottnum að selja á leigu.
Eftirgjaldið af Reykliólum
mun nú vera um eða yfir fimm
þúsund krónur á ári, og er það
goldið mest í skinnum og dún.
Þessar tekjur ætti rikið að
leggja árlega til skólans, og eru
þó enganveginn nægar bætur til
héraðsbúa fyrir að hafa spornað
við því, að þetta gamla höfuðból
yrði endurreisl á þann hátt, að
verða um leið margskonar
tekjulind fyrir bændur, sem
sveitina byggja.
Gísli Jónsson.
JÖHANNES SVEINSSON KJARVAL:
HUGMYNDIN
Eg var að taka til hjá mér, og
fann þá stóra möppu með heilla-
óskaskeytum frá fimmtugsaf-
mæli mínu, og minntist eg þá,
— enn einu sinni með sjálfum
mér, — að eg liefi engin þakk-
arboðsent í blöðumeða persónu-
lega neinum hinna mörgu vina
sem minntust mín þá. En þetta
er þó heilbrigður og góður sið-
ur að gjöra slikt.
Að eg hafi sofið allan þennan
tíma, fimm ár, kemur ekki til
mála. En af hverju er það þá,
að svo lengi hefir dregist að
þakka mótteknar heillaóskir?
— Eg veit það eklci. — Líkaði
mér eldíi málverkasýningin mín
— að mér hafi þá fundist að eg
ætti ekki þetta skilið — viður-
kenninguna — elskuleglieitin og
alúðina sem þyrptist að mér —
— gal það verið að maðurinn,
eg, liafi ekki verið undir þetta
búinn að vera — fimmtugur —
en einungis málarinn? Eg veií
það ekki — en mér hefir fundist
þetta undarlegt, því — þetta
hefir komið í hug minn síðar ár
eftir ár, að þakka skeytin, en
vilji og geta til að lagfæra þetta
taktleysi mitt jafnan orðið að
lúta í lægra haldi fyrir sífellt
meiri sjálfskröfum til vinnunn-
ar annars vegar og magnleysis
sem eg ekki skil hinsvegar, hefði
eg átt að gjöra nokkuð annað
sem gæti verið þarfara eða enn
sjálfsagðara, til þess að bregðast
ekki leik í góðum takti. s
Einungis þegar maður er
orðinn þreyttur á sjálfum sér á
einhverju sviði — er þegar mað-
ur er úrkula vonar um að geta
leiðrétt misskilning í sjálfs síns
lífsleik — heyrir lúaður sjálfan
sig hlæja, — en hvers vegna þá
ekki miklu fyr? Aftur það sama
sjálfssvar — eg veit það ekki.
Nú liafa kannske ótal vinir
þínir orðið fyrir svo stórum
sorgum á þessu tímabili, að það
væri enn meira taktleysi, að
fara nú að ávarpa þá — og
sennilega einhverjir dánir nú,
sem sendu þér vinarkveðjur þá.
— Vissulega •— áreiðanlega
talað, hversdagslega auðvitað,
hvort maður er sjálfur lifandi
jafnvel verður umliugsunar-
efni er maður fer að hugsa
svona — — en hvað veldur? —
eg sé inig skrifa, og eg lieyri í
pennanum á pappírnum. — Það
hlýtur að vera einliver meining
í þessu að vera siðbúinn með
hið ljúfasta verk. Og ef betra er
seint en aldrei, þá er þó reynt
að gjöra grein fyrir hugsuninni
með þessum línum.
Eg blaða í möppunni og
hugsunin skapast — eg finn svo
margt fallegt, en hvað er þetta
— skeytin eru elcld nærri öll í
möppunni og bréfin — nú man
eg það. — Heillaóskirnar voru
svo margar að þær komust eklci
allar fyrir í einni möppu, en
hvar þá — í allt öðrum möpp-
um — í allt öðrum kössum, sem
eg pakkaði og tók til í fyrra og
liitt eð fyrra. — Verð eg þá að
fara að rifa allt upp og rann-
saka til þess að sjá nöfn vinanna
mörgu sem á vantar — listvina
í landinu fyrir fimm árum? —
Já ef eg ætla að senda hverjum
einUm einstökum þetta slcrif í
lokuðu umslagi verð eg auðvitað
að gjöra það, en setji eg það í
blöðin, þá þarf eg þess ekki, þó
finnst mér það heldur benda til
trassaskapar heldur en ekki —
en það verður liklega að hafa
það. Eitthvað verður að gera
úr því sem lcomið er!!!
Eg hugsa til síðustu fimm ára,
hvernig þau hafa gengið fyrir
sig.
Sýningin í Menntaskólanum
var yakning fyrir mér. Senni-
lega hefir hugboð sest að mér
um að meira þyrfti að leggja að
sér við vinnuna framvegis til
þess að geta sannfærst um að
maður væri það sem maður gaf
sig út fyrir að vera. — Þessi að-
kallandi þörf, að sjá — og láta
aðra sjá með sér það sem ekki i
nokkurs liuga hefir komið, fyr
né síðar, vegna þess að það eru
falin augnablik i náttúrunni fyr-
ir allri skyiíjun unz náttúran
sjálf hefir búið sér út tæki til
þess að láta sjá sig þegar henn-
ar tími er komin. — Það er
maðurinn. Sennilega er það það
sem við meinum með orðinu
meining — aðferð náttúrunnar
til þess að dýpka sjálfa sig —
til þess að koma upp sem full-
komnustum mannverum og
gera þær liæfar til þess að sýna
öllum heimi ef eg mætti svo að
orði komast, hvað hún er dá-
samleg — undursamleg — og
alls megnug gagnvart sjálfri sér
og öllum sem halda að hafi
ráðin.
Aflgjafi mannsins — já —
þetta hefir nú þvi miður tekist
all-anbögulega fyrir mér býst
eg við, kannske liefir maður i
vinnuákafanum troðið á heil-
ögum geislum náttúrunnar —
— ekki dregið skóna af fótum
sér á réttuni tíma--------svo
mikið er víst, að á þessum fimm
árum, slcætingsskaparins og
orðhreyfingsins sem um minn
verkahring er, hefir náttúran
gefið mér ýmislegt til kynna
sem kom mér enn á óvart -—-
sem og auðvitað allt og allt.
Nú verður farið að skjóta þig
bráðum, Kjarval, er viðkvæðið
fyrir ári síðan.----Ef eg hefði
byssu í hendinni núna mundi
eg skjóta þig, þar sem þú situr,
sagði einn inn á kaffihúsi við
mig fyrir einum tveimur árum.
— Einn kom til mín með smá-
riffil fyr'ir rúmu ári, þar sem eg
var að mála úti, bíður mér góð-
an dag, og bætir við — nú á eg
allskostar við þig —- en eg var
illa fyrirkallaður að tala vegna
þess að sjón, bönd og tilfinning
var stemd við vinnuna, en eg
varð að svara, og krafturinn út-
leystist til annars en eg bjóst
við — og vinnan þvi sennilega
mislukkuð í það skiptið. —
Enn einn réðist að rriér með
öðrum manni er eg ekki þekkti
og sagði, að eg gengi Ijúgandi
og rægjandi um bæinn. Það átti
fannst mér að vera árétting fyr-
ir að skorast undan að taka þátt
í sýningu í útlöndum, sem þá
var mörgum hugleikið.
Eitt fagurt vor við Vífillsfell
— 1 vötnunum svokölluðu —
var fyrir l'innn árum — þá
hefi eg séð þar flest af fugli
margskonar þar saman komið.
— Þá var það á sjálfa Jóns-
messunóttina, að verið var að
skjóta þar. Eftir þá nótt sást
ekki fugl allt sumarið. Heill
sumars vinnugleði friðar og
ánægju varð að lúta einnar næt-
ur veiðigleði einhverra sem
komu þar. Eitt liaust í fyrstu
snjóum kom mjög vígalegur
maður út úr vagni fyrir norðan
Vífillsfell, og stefndi með hraun-
brúninni sniðhallt til mín. Eg
sá hvað hann vildi. Hætli vinn-
unni og gekk til móts við hann
— hann var með byssu. Eg bað
hann að skjóta ekki, þar á vissu
svæði er eg til tók, og benti
honum til. Og varð ekki mikið
um kveðjur, en eg reyndi svo
að fara að vinna — en maður-
inn skaut nú samt þar á þessu
friðaða svæði. Eg átti nefnilega
vini þarna — rjúpnahóp sem
var búinn að umgangast mig
nokkur ár. Síðan hefir sést
þarna í öllum hraunavíðáttun-
um ein einasta rjúpa.
Hin fagra náttúra utan við
manninn eykur gleði, skapar
birtu og yl frá manni lil irianns
og það má ekki slila þann tengi-
lið með öllu — hvernig nú sem
á því stendur.
Eg hafði liugsað mér fyrir-
komulag sýningar minnar á allt
annan hátt, og í allt öðrum lil-
gangi en raun varð á — ekki til
þess að heiðra sjálfan mig eða
neinn hér sérstaklega. Ánægjan
varð auðvitað okkar, ef nokkur
er — en eg vildi ánægjuna víð-
tækari — eg hugsaði mér sýn-
inguna miklu betri og skipulegri
—• að sérstakt hús yrði byggt
til þess vakti óljóst fyrir mér.
Eg liugsaði mér, að bjóða úr
ýmsum löndum fólki hingað
sem sérstaklega liefði með list
að gjöra — og eg vildi láta ríkið
eða bankana boi’ga kostnaðinn.
Eg hugsaði mér þetta sem eðli-
legan vott þess að maður liafi
hrifist og glaðst í löndum þeirra
og borgum þar sem maður hefir
dvalið og orðið fyrir áhrifum
— frá fögrum listum. Eg liugs-
aði mér þessa einu leiðina til
þess að íslendingur ekki
gleyindist og vott þess að mað-
ur sjálfur hefði gotl minni um
ógleymanlegar álfur og menn-
ingu. -----Eg gekk þess ekki
dulinn að nóg fegurð landsins
mundi bæta gestunum upp mis-
niuninn á listum okkar hér og
list þeirra sem er miklu öðru
vísi. Þetta átti einungis að vera
vottur þess, að maður hafi hrif-
ist og verið þakldátur aðdáandi.
Eg talaði lauslega um frum-
drög hugmyndar minnar við
einn bankastjóra liér i bæ —
það var aðeins óljóst út frá
inspirationinni (huginyndinni)
en eg var þá á leið til Vífilsfells
að vinna. Og eg efast um að
liann liafi skilið mig, en svo þó
nokkru seinna var mér tilkynnt
- að ætti að halda sýningu
af mínum verkum vegna af-
mælis míns — án þess að ráð-
ast nokkuð frekar um það við
mig — með, mannfagnaði. Eg
fann að vísu einkennilega lik-
ingu bergmáls í þessu til hug-
mvndar minnar — — en ekki
þá festu sem mig vantaði sjálf-
um og var að reyna að innvinna
mér i gegnum vinnuna. Þrjú
árin næstu tókst mér að ná
festunni fyrir vinnunni sjálfri
þrátt fvrir miklar truflanir og
fjárskort. En liugmyndin um
sýningima eins og eg lýsti
henni hér var þá úr sögunni
fyrir löngu — en hefði þá átt
að byrja, liefði allt verið óhreyft
í heiminum.
Virðingarfyllst
Jóhannes Sveinsson Kjárval.
Yfirleitt fannst mér öll fram-
koma við finnntugsafmæli mitt
mér í vil —- nema þegar útvarps-
spyrjandi spurði mig hvernig
mér líkaði við kirkjuna —- þar
fannst mér eg verða var við
brodd — og varð hissa. — Eg
man vel áhrifin. Eg var fermd-
ur í kirkju — siðan er mér
kirkjan óvéfengjanleg. Annað
mál er það, að það er sennilega
golt og gilt að muna eftir<ferm-
ingardegi sínum fyrir alla þá
sem fermdir hafa verið.
Með þökk! —
Virðingarfyllst
(Hljómplatan).
Næturlæknir.
Halldór Stefánsson, Ránargötu
12, sími2234. Næturvörður i Lyfja-
búðinni I'ðunni og Reykjavikur apó-
teki.
KAUPUM RF-
KLIPPT SÍTT HÁR
háu verði.
HÁRGREIÐSLUSTOFAN
PERLA
Bergstaðaslræti 1. Sími 3895.
i R&FTÆKJAVERZLUN OC
VINNUSTOFA
LAUCAVEC 46
SÍMI 5858
RAFLACN8R
VIÐCERÐIR
• • • • •
SÆKJUM SENDUM
Silróiinr
vi»m
Laugavegi 1.
Útbú Fjölnesvegi 2.

raFtækja
VIÐGERÐIR
VANDAÐAR-ÓDÝRAR
SÆKJUM & SENDUM
'yóiafon

Seltíar i uæsta Imð
Kristján Guðlaugsson
Hæstaréttarmálaflutningsmaður.
Skrifstofutími 10-12 og 1-6.
Hverfisgata 12. — Sími 3400.
BUGLVSINGHR MB 1 ' WmÆ.
BRÉFHflUSfl Qni J ftjBHjjSk
I BÓKflsópuR -raa—æ - m
Vsb«b1^L-í
OUSTURSTR.12.
Gúmmískógerðin
Laugavegi 68. — Sími 5113.
Vinnuföt og vettlingar. —
GÚMMÍSKÓR, gúmmístígvél
há og lág. Ullarleistar, herra-
sokkar o. fl. Beztu vorkaupin
verða hjá okkur.
WÁWkúiim
er miðstöð verðbréfavið-
skiptanna. — Sími 1710.
VÍSIS KAFFIÐ
gerir alla glaða.
Athugid
Nýkonmir gúmmískór —
li/e rgi ódýrari, — Höfum
einnig ullarleista.
Verzl. KATLA
Laugavegi 27.