Vísir - 21.12.1942, Blaðsíða 2

2
V ISIR
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN YÍSIR HJ.
Ritstjórar: Kristján Guðlangsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjnnni.
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Simar: 16 6 0 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuðt.
Lausasala 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Virkjun
Andakilsár.
Þeir Pétur Ottesen og
Bjami Ájsgeirsson flytja á
[)ingi frumvarp lil laga um
virkjun Andakílsrár, og hefir
þess lítillega verið getið hér í
blaðinu. Með þvi að hér er um
merkífega framkvæmd að
ræða þykir rétt að birta hér
greinargerð frumvarpsins að
nokkuru, en hún er svohljóð-
andi:
Um marga áratugi hafa ibúar
Borgarfjarðarhéraðs haft virkj-
un Andakilsárfossa i hyggju.
Fyrstu rannsóknir eru gerðar
af Halldóri heitnum Guðmunds-
syni raf magnf ræðingi, um 1907.
Á árunum 1920—1922 fram-
kvæmir Steingrímur Jónsson
ýtarlegar rannsóknir á virkjun
fossanna og gerir kostnaðar-
áætiun -um 2400 hestafla orku-
ver, er iiann áætlar á 1.780.000
kr. 4»eirri virkjun reyndist ekki
hægí að koma í framkvæmd
vegna fjárhagserfiðleika, er þá
voru miklir á [ieim árum.
Rannsóknir þessar voru birtar
í timariti V. F. í. 1923.
Þóft Yirkjun kæmist þá eigi
í framkvæmd, var inönnum
ljós nauðsyn liennar, og náðu
þá sýslurnar kaupum á vatns-
réttindum fossanna árið 1930,
en þau vatnsréttindi voru þá
komin í eigu útlendinga.
Á kreppuárunum eftir 1930
var ókleift talið að ráðast í
virkjun, en sterkur áhugi var
ávallt rikjandi fyrir því að
hrinda þessu verki í fram-
kvæmd strax og úr rættist.
Málið liggur því niðri fram að
1937. Þá gera báðar sýslunefnd-
ir Mýra- og Borgarfjarlarsýslu
samþykktir um, að kostnaðar-
áætlanir verði gerðar að nýju
um virkjun. Drógust þær rann-
sóknir þó enn um nær tvö ár,
þar tíl 1939, að Ámi Pálsson
verkfræðingur gerir ýtarlegar
áætlanir um virkjun, og er þeim
lokið f ágústmánuði það ár. Er
það greinargerð fyrir órkuþörf
héraffanna og hentast talið að
byggja fyrst um sinn háspennu-
linur tíl Akraness, Borgarness
og Hvanneyrar, þar eð aðrar
linur bera sig ekki að svo
síöddu.
Á veitusvæði þessu búa um
2.800 manns. Orkuþörf þeirra
er taiin 13.000.0CK) kwst. með
þeim atvmnurekstri, sem nú er.
Iðnaður er tiltölulega mikill,
þegar miðað er við íbúatölu.
Aðallega er það, auk vélarekstr-
ar við jám- og trésmiðar, fryst-
ing kjöts, fiskjar, sildar og
fiskimjölsvinnsla og niðursuða
mjólkur. Mjög þykir nú æski-
legt að koma á auknum iðnaði,
og þarf þá mun meiri orku en
að framan getur.
Til að framleiða 13.000.000
kwst. er talið, að þurfi 5000
liestöfl. Það er auk þessa mark-
mið með virkjuninni, að sjá
sem flestum héraðsbúum fyrir
orku, og mun þá þurfa 6000—
7000 hestöfl, þegar orkan nær
til allra héraða Mýra- og Borg-
arfjarðsýslu auk Akraness. I
þvi sambandi skal þess getið, að
við fulla virkjun Andakílsár-
fossá fást 12.000 hestöfl. Er af
þessu Ijóst, að þarna er afgangs
| mikið afl, sem vafalaust væri
j hagkvæmt að hagnýta til raf-
magnframleiðslu fyrir nær-
liggandi héruð.
Af fjárliagsástæðum og vegna
[æirrar dýrtíðar, sem nú rikir,
[jykir þó ekki kleift að ráðast í
6000—7000 hestafla virkjun.
Tiltækilegast þykir að hefja
virkjun með 2400 hestöflum og
fullnægja með [>eim brýnustu
þörfum atvinnuveganna, með
hliðsjón af því að sú virkjun
geti horið sig fjárhagslega, en
auka síðan virkjun eftir því,
sem efni og ástæður leyfa, þar
til náð er því marki að fullnægja
ölluin þörfum héraðsbúa. Fyr-
irhuguð fjárframlög af hálfu
ríkisins til slikra framkvæmda
ættu að greiða götu þess í fram-
tíðinni.
Kostnaður þessarar virkjunar
er 1939 áætlaður 1.673.000 kr.
og orkuverið talið kosta 960.000
kr., en háspennukerfi, bæjar-
kerfi og kostnaður við sveita-
veitur 716.000 kr. Áætlunin um
orkuverið er gerð af Ánia Páls-
syni verkfræðingi, en um há-
spennu- og bæjarkerfi af raf-
magnseftirliti rikisins. Rann-
sóknir Ieiddu í Ijós, að hér er
um mjög hagstæða virkjun að
ræða, [ægar horið er saman við
aðrar virkjanir hér á landi. Á
það rót sína að rekja til ágætra
virkjunarskilyrða, er koma
fram í mikilli fallhæð, — 51 m.
á 570 metrum, samfara lítilli
stíflugerð og ágætum miðlun-
arskilyrðum í Skorradalsvatni.
Tekjur virkjunar voru áætl-
aðar 240.000 kr. Áætlanir voru
gerðar með hliðsjón af virkjun
I.axár, en þeirri virkjun var þá
um það bil að verða lokið. Árni
Pálsson gerði á sínum tíma all-
ar áætlanir um Laxárvirkjun-
ina ,og reyndust þær mjög á-
bj'ggilegai'. Felur sú reynsla í
sér mikið öryggi um raunhæfni
[jeirra áætlana, sem hér um
ræðir, sem einnig eru fram-
kvæmdar af honum.
Þar eð sýnt þykir, að há-
spennulína frá Soginu geti ekki
borið sig og héraðsbúar geta
ekki ætlað öðrum að sjá þeim
fyrir 6000—7f)00 hestöflum og
virkjunarskilyrði eru hin allra
ákjósanlegustu, hafa Borgfirð-
ingar ákveðið að hefja þá virkj-
un Andakilsár, sem um áratugi
hefir farizt fyrir vegna fjár-
skorts, enda er j)að einasta leið-
in til að útvega héraðsbúum
ódýra, næga og trygga orku, og
[)eir óska að hafa í sínum liönd-
um framleiðslu til sinna eigin
þarfa.
Eftir að heimsstyrjöldin
skall á, hefir tilboða verið leit
að í vélar og annað efni til virkj-
unar. Bárust þau tilboð hingað
t sumar og voru lögð til grund-
vallar við endurskoðun áætlana.
Samkvæmt síðustu áætlun-
um, sem gerðar eru í nóvem-
ber, nemur virkjunarkostnað-
ur 5.188.999 kr., án bæjarkerfa.
Heildartekjur af allri raforku-
isölu eru áætlaðar 680.000 kr.
og rekstri vel I)orgið með þeim
tekjum.
Jólablaö Fálkans
kom út s.l. föstudag, og er
6o bls. að stærS. Þar skrifar síra
Jón Thorarensen huglei'ðingu, frú
Eufemia Waage um Reykjavík fyr-
* ir aldamót, Júlíus Júlínusson ferða-
sögu, dr. Guðmundur Finnbogason
grein, sem heitir Rikisstjórinn, dr.
Helgi Péturss um „Ágætar ættmæð-
ur“, Anna Z. Osterman, sendikenn-
ari um sænska dýrlinginn Birgittu.
Sögur flytur jólaheftið eftir m. a.
Johan Falkberget, Johs. Buchholtz,
Paul Gjesdal og Emil Bonnelycke,
greinar um Kyrrahafseyjuna Pit-
cairn, Ansgar kristnibo'ða og óper-
ettuna „Leðurblakan", auk fjölda
smærri greina, fjölda mynda og
barnasagna. Það er nýmæli, að í
þessu blaði er lag eftir Pál Isólfs-
son við vísur Þorsteins Erlingsson-
ar um „Snata og ÓIa“. Þá má nefna
kvæði eftir Jakob Hafstein. Blaðið
er prentað á góðan pappir, og ágæt
mynd af Gullfossi; tekin af Edv,
Sigúrgeirssyni, prýðir kápuna.
Skípun 9 manna læknaráðs
til aðstoðar dómstólunum
i landinu.
Vegna ýmissa erfiðleika, sem komið hafa í ljós við mála-
rekstur fyrir dómstólunum, þar sem dæmt er í málum, er varða
lækna og læknisfræðiieg efni — en þvílík mál ber oft á góma
— hefir verið komið á stofn læknaráði er dómstólamir geti
sótt til og leitað upplýsinga hjá, þegar á þarf að halda.
í læknaráðinu eiga sæti eftirtaldir læknar: Landlæknir, Vil-
mundur Jónsson, sém er forseti ráðsins; kennarinn í réttarlækn-
isfræði við Iiáskólann, Níels Dungal; kennarinn í lieilbrigðis-
fræði við háskólann, Júlíus Sigurjónsson; kennarinn í lyfjafræði
við háskólann, Kristinn Slefánsson; yfirlæknir lyflæknisdeild-
ar Landspítalans, Jón Hjaltalín Sigurðsson; yfirlæknir liand-
læknisdeildar Líindspítalans, Guðm. Thoroddsen; yfirlæknir
geðveikrahælis rikisins, Helgi Tómasson; yfirlæknir Trygging-
arstofnunar ríkisins, Jóhann Sæmundsson; formaður Lækna-
félags íslands, Magnús Pétursson.
Ráðið hefir kosið sér ritara og hlaut Jóhann Sæmundsson
læknir kosningu.
Ennfremur hefir læknaráðið ráðið starfsmann utan ráðsins
til að hafa á hendi skjalavörzlu, gerðabókaritun og önnur rit-
störf fyrir náðið. Fyrir valinu varð Lárus Blöndal bókavörður.
Á alþingi 1941 l)ar landlækn-
ir Vilmundur Jónsson, fram
frumvarp um stofnun lækna-
ráðs, og á þinginu í vetur var
frumvarj) þetta borið fram, þá
sem stjórnarfrumvarp og var
þá samþykkt og afgreitl sem
lög.
Það er hlutverk læknaráðs,
að láta dómstólum, ákæmvaldi
og stjórn heilbrigðismálanna í
té sérfræðilegar umsagnir varð-
andi læknisfræðileg efni.
Læknaráð lætur meðal ann-
ars í té umsagnir um hvers
konar læknisvottorð, sem lögð
eru fyrir dómstólana, enda sé
þeim beint til ráðsins sam-
kvæmt úrskurði dómara.
Læknaráð lætur stjórn heil-
brigðismálanna í té álit sitt á
því, hvort tiltekin aðgerð,
hegðun eða framkoma læknis,
tannlæknis, nuddara, Ijdsala,
hjúkrunarkonu, Ijósmóður eða
annarra þvilíkra lieilbrigðis-
starfsmanna sé tilhlýðileg eða
«kki.
Læknaráð Iætur og stjórn
heillirigðismálanna í té álit sitt
í sambandi við mikilsverðar
heilbrigðisframkvæmdir, eink-
um varðandi meiri Iiáttar sótt-
varnarráðstafanir.
Læknaráð starfar í þrem
þriggja manna deildum:
Réttarmáladeild. Hún er skip-
uð kennaranum í réttarlæknis-
fræði við háskólann, sem er
formaður deildarinnar, yfir-
lækni geðveikrahælis ríkisins.
og yfiriækni handlækninga-
deildar Landsspítalans.
Heilbrigðismáladeild. Hún er
skipuð landlækni, sem er for-
maður deildarinnar, kennaran-
um í heilbrigðisfræði við há-
skólann og yfirlækni lyflækn-
ingadeildar Landspítalans.
Siðamáladeild. Hún er skipuð
læknaráðsmanni sérstaklega til
þess kjörnum af læknaráði, og
er hann formaður deildarinn-
ar, kennaranum í réttarlæknis-
fræði við háskólann og for-
manni Læknafélags íslands.
Réttarmálanefnd fjallar um
réttarmál, sem ber undir Iækna-
ráð, heilhrigðismáladeild um
heilbrigðismál og siðamála- i
deild um mál varðandi hegðun !
og framkomu lækna og ann-
arra heilhrigðisstarfsmanna. — j
Siðamáladeildin er einkum
hugsuð þannig, að ef dóm-
stólamir hafa í hyggju að
svipta lækni, ljósmóður,
hjúkrunarkonu eða annan
starfsmann í heilbrigðisþjón-
ustunni störfum fyrir ein-
dieldar Iæknaráðs er lætur í
Ijósi álit sitt um, hve sak-
næmur verknaðurinn er og
hvort ástæða sé til að svipta
viðkomanda starfi eða em-
bætti. En síðan tekur lækna-
ráðið í lieild afstöðu til álits-
gerðar eða tillagna siðamála-
deildar.
Niðurstaða réttarmáladeild-
ar og heilbrigðismáladeldar,
hvorrar um sig, um mál, er
fullnaðarniðurstaða læknaráðs,
j nema iæknaráðsmaður krefjist,
j að málið sé borið undir lækna-
! ráð í heild.
I Siðamáladeild gerir einungis
tillögur til læknaráðs um af-
greiðslu mála.
Formenn deildanna eru:
Réttarmálanefndar, Niels Dung-
al prófessor, heilbrigðismála-
deildar Vilmundur Jónsson
landlæknir og formaður siða-
málanefndar Kristinn Stefáns-
son læknir, er var sérstaklega
til þess kosinn.
í greinargerð sem landlæknir
lét á sínum tíma fylgja fi*um-
varpinu segir m. a. á J)essa leið:
Það hefir þótt koma í ljós
við málarekstur fyrir dómstól-
um, er snertir lækna og læknis-
fræðileg efni, að erfiðleikar
geti orðið á því fyrir ólæknis-
fróða dómara að skera þar úr
á viðhlítandi hátt. I slíkum
málum liggja að visú oftast
fyrir vottorð og álitsgerðir
lækna, en þá að jafnaði frá
fleirum læknum en einum, og
sá hængurinn á, að illa eða ekki
vill bera saman. Hlýtur þetta
að leiða til meiri og minni á-
greinings meðal dómara og
hæpinnar dómsniðurstöðu eða
dóma, sem véfengdir verða og
þá líldegir til að spilla trausti
manna á dómstólunum. Skortir
hér auðsjáanlega eitthvert
æðsta ráð læknisfróðra manna,
er málum varðandi lækna og
læknisfræðileg, efni megi
áfrýja til og dómstólamir geti
síðan stuðzt við. Em slikar
stofnanir til í öðram löndum
og þykja ómissandi.
Ýmsar nýjungar i heilbrigð-
islöggjöf hinna siðustu ára
liafa leitt til þess, að málum af
þessu tagi fjölgar ört fyrir ís-
lenzkum dómstólum, og er litt
séð fyrir endann á því. Má þar
einkum til nefna Iæjcnalögin,
fóstureyðingalögin, lögin um
afkynjanir og vananir, lögin
um matvælaeftirlit og síðast en
ekki sízt alþýðutryggingalögin.
Hefir tryggingayfirlæknirinn
vakið athygli á því, hve allur
málarekstur í tryggingamálum
sé erfiður og dómsúrslit hæpin,
meðan dómaramir hafi ekki við
annað að styðjast en sundurleit
læknisvottorð, og telur hann
ekki mega dragast að koma hér
annarri skipan á. Að öðra leyti
hefir einkum verið fundið til
þess í sambandi við túlkun á
ákvæðum læknalaganna, að
vant væri einhvers konar yfir-
dóms lækna þar að lútandi.
Hafði landlæknir vakið máls á
því við læknafélögin, sem nú
hafa tekið afstöðu til málsins
í heild og tjáð sig eindregið
fylgjgandi frv. því, er hér ligg-
ur fyrir.
Vísir hefir átt tal við Iand-
lækni og skýrði liann hlaðinu svo
frá, að læknaráðið væri tekið til
starfa og hefði þegar fengið eitl
mál til meðferðar. Var það varð-
andi útburð samkvæmt húsa-
leigulögunum og um læknisvotl-
orð í sambandi við útburðinn.
Ennfremur gat landlæknir
þess, að nokkurs misskilnings
hefði gætt meðal almennings út
af stofnun læknaráðs — það
væri margir sem héldu, að það
ætti að senda kvartanir eða kær-
ur á hendur einstökum læknum
og gerðum þeirra til ráðsins.
Þessu væri þó ekki þann veg far-
ið, því að læknaráðið væri þar
ekki hinn rétti aðili og hefði
ekkert með slík mál að gera,
fyrr en þau væri komin í hend-
ur dómstólanna.
Gullbrúðkaup
Jóhanna Loftsdóttir. Sumarliði Guðmundsson.
Nýlega áttu þau gullbrúð-
kaupsafmæli lún góðkunnu
hjón í Borg í Reykhólasveit,
Sumarliði og Jóhanna Friðrika.
Þau hjón eru systkinabörn að
frændsemi, og af ágætum ætt-
um þar vestra að mannkostum
og dugnaði. Allir, sem kynnast
þeim hjónum verða þess fljótt
varir að kostir ættmenna
þeirra, hinir beztu, liafa orðið
þeim fvlgispakir í viðmóti og
dagfari öllu á lífsleiðinni. Veit
eg líka að vinir og kunningjar
nær og fjær hafa heint vinar-
liug sinum heim að Borg, með
skeytum eða heimsóknum og
minnzt þeirra lijóna á þessum
merkisdegi í lífi j)eirra, og árn-
að þeim allra heilla og bless-
unar við þenna einstæða áfanga
á langri leið.
Hin fyrstu kynni sem eg hafði
af þeim hjónum voru þau, að
eg kom að Barmi i Gufudals-
sveit og gisti þar. En þar reistu
þau fjTst bú, og var þar þá
margt af ungu og lífsglöðu
fólki. Var það auðséð að þarna
ríkti gleði og ánægja svo til
fyrirmyndar var, og ekkert til
sparað að gera gestinum dvöl-
ina sem ánægjulegasta.
Þegar eg lagði á hálsinn dag-
inn eftir gat eg ekki varizt
þeirri hugsun, að svona ættu
heimili að vera svo að vel væri.
Þessir kostir hafa lika alltaf
prýtt heimili þeirra hjóna, hvar
sem Ieið Jæirra lá. Samtaka al-
úð og gestrisni hver sem í hlut
átti er fór aldrei að mannvirð-
ingum. Glaðlyndi og mannúð
hefir alltaf verið föruneyti
J)eirra lijóna. Um J)að ljúka allir
upp einum munni, J)eir, sem
þeim hafa kynnzt, og J>eir eru
margir.
Þau hjón reistu hú eins og
að ofan getur í Barmi, en voru
þar skamma hríð og fluttust þá
aftur í Reykhólasveitina að
Bæ í Króksfirði. í Geiradal
bjuggu þau í nokkur ár á
Svarfhóli, en fluttu þá að Borg
og hafa dvalið J)ar nú um
fjörutíu ara skeið. Oftast hafa
þau verið i húsmennsku síðan
J)au fluttust að Borg, en samt
hefir Sumarliði brotið þar ó-
ræktar móa til ræktunar, girt
landið og byggt þar penings-
hús og er það allt snoturlega
umgengið. Landið er fremur
lítið en vel ræktað. I Borg hefir
hann og byggt snotran bæ yfir
sig.
Það liefir jafnan verið yndi
Sumarliða að hlú að blettinum_
sínum, J)egar tóm gafst til frá
j)óstferðunum. En nú eru J)au
hjónin húin að missa heilsuna,
hún fyrir löngu en hann fyrir
tveim árum.
Dætur þeirra hjóna voru
þrjár: Sólveig, dáin, Ingibjörg,
gift Karli bónda Guðmunds-
sjmi á Valshamri i Geiradal og
Þórey, heima, gift. Auk J)ess
ólu þau hjónin upp Karl Árna-
son, bónda í Borg, sem sitt eig-
ið bam. ÖIl eru J>au börn prýði-
lega skynsöm og vel gefin i hvi-
vetna.
Aðallífsstarí' Sumarliða var
póstferðir. Hefir hann nú um
40 ára skeið verið j)óslur á ein-
hverri erfiðustu póstleið á Vest-
urlandi, frá Króksfjarðarnesi
um endilanga Barðastrandar-
sýslu allt til Bildudals i Arnar-
firði. Er J)að löng og torfarin
leið um tvær erfiðar heiðar og
fjölda hálsa, og er slíkt ekki
heiglum hent hverju sem viðr-
ar að vetrarlagi í misjafnri
færð. En Jætta starf hefir hann
leyst af liendi af miklum dugn-
aði svo að frábært er og að orði
liaft þar um syeitir hve vel lion-
um hefir faraast alla tíð. Góðir
gestir, eins og póstarnir, hafa
ætíð veitt gleði og yl inn í hý-
býli fólksins í dreifbýlinu þeg-
ar þá bar að garði.
Sumarliði var lijnn mesti af-
burðamaður til allra verka,
meðan lieilsu naut og sparaði
sig hvergi, og var að hverju
verki þar sem raunin var mest,
og sást litt fyrir. Þrekinn og
karlmannlegur á velli, einarður
og djarfur í framgöngu, og
hinn mesti ofurhugi á yngri ár-
um.
Lítt hefir hann gefið sig við
opinberum störfum heima í
sveit sinni enda ekki viðláthm
til þeirra hluta sökum starfa
síns, sem liann gegndi æfinlega
vel og trúlega.
Á morgun er Sumarliði
75 ára og vil eg leyfa mér
að færa honum og J>eim hjón-
um innilegar árnaðaróskir,
með lijartans J>akklæti fyrir
ágætlega xmnið*1 starf í J)águ
sveitar og lands, og óska Jxúm
allra heilla og blessunar ófarin
æfiár.
G. J.