Vísir - 10.03.1944, Blaðsíða 1

Ritstjórar:
Kristján Guðlaugsson
Hersteinn Pálsson
Skrifstofur:
Félagsprentsmiðjan (3. hæð)
Kitstjórar
Blaöamenn Slmli
Auglýsingar 1660
Gjsldkert 5 Itnur
Afgreiðsla
34. ár.
Reykjavík, föstudaginn 10. marz 1944.
57. tbl.
Rússar í sókzi á
tveim stöðum
í Ukraiztu.
Komnip inn í
Tarnapol.
Rússar tilkynntu um nýja
sókn í Ukrainu í gær, að þessu
sinni fyrir suðvestan Krivoi Rog.
Eins og skýrt var frá í Visi í
gær, voru Þjóðverjar búnir að
segja frá því, að Rússar væri
byrjaðir árásir þarna. Sækja
þeir fram þarna á 15Q—200
km. breiðu svæði og hafa tekið
200 bæi. í átökum þessum hafa
þeir rekið þrjár skriðdrekadeild-
ir og sex fótgönguliðsdeildir á
flótta. Hafa þeir sótt fram allt
að 65 km.
Vestar hafa Rússar brotizt
inn í borgina Tarnopol og var
barizt þar á götunum í gær-
kveldi. Þarna tóku þeir í gær
100 bæi.
Hær 10010 nániiii
I verkíallj í Brellandi.
Verkföllin í kolanámunum í
Bretlandi breiðast óðum út og
í gær byrjuðu skozkir náma-
menn á verkfalli.
Talið var í gærkveldi, að um
97.000 námamenn væri frá
vinnu. Að visu höfðu nokkrir
menn í Suður-Wales snúið aft-
ur til vinnu og orðið þanpig við
tilmælum sambands náma-
manna, en þeim mun fleiri
höfðu lagt niður vinnu annars
staðar, svo að verkfall var í
fleiri námum en áður. Blöðin
líta málið mjög alvarlegum
augum, vegna þess hversu nauð-
synlegt er, að iðnaðinum sé hald-
ið gangandi, þegar mikilvæg-
asta tímabil stríðsins er að hef j-
ast.
Ástralska stjórnin tók i sinar
liendur í gær stjórn námu í
Nýja-Suður-Wales, þar sem
3500 námamenn liafa verið í
verkfalli í tæpan mánuð.
Wý landganga á
P¥ýj n-Gninen.
Bandamenn hafa gengið á
land á enn einum stað á norð-
urströnd Nýju-Guineu.
1 herstjórnartilkynningu Mac-
Arthurs, þar sem sagt er frá
þessu, er þess getið, að þetta sé
aðeins einn liður i landgöngu-
aðgerðum, sem framkvæmdar
sé um þessar mundir meðfram
ströndum Bismarkshafs. —
Skammt frá stað þeim, þar sem
bandamenn gengu á land, er lít-
ill flugvöllur, en fregnum ber
ekki saman um það, livort
bandamenn hafi getað náð hon-
um á vald sitt.
Fluglið bandamanna hefir
ekki getað verið mjög athafna-
samt að undanförnu, því að veð-
ur hafa verið með óhagstæðara
móti og Japanir, einkum skip
þeirra, hafa gefið lítið færi á
sér.
Ameriskir kafbátar hafa sökkt
16 japönskum skipum undan-
farna daga. í febrúar söklctu
þeir 92 skipum, þar á meðal sex
herskipum.
Þormóður fullnægði ekki íslenzk-
um reglum í mikilvægum atriðum
Fleiri kafbátum
sökkt í febrúar
en janúar.
Og fæppi kanpskipum sökkt
en káfbátum.
Churchill og Roosevelt gáfu
út hina sameiginlegu tilkynn-
ingu sína um baráttuna við kaf-
| bátana í gærkveldi.
Þar segir, að bandamenn hafi
enn verið í sókn í baráttunni við
kafbátaflota Þjóðverja og bafi
honum orðið enn minna ágengt
í árásum sínum en undanfarna
mánuði, enda þótt siglingar
bandamanna yfir Atlantshaf
hafi verið vaxandi hröðum
skrefum á sama tímabili.
Skipatjón bandamanna var
svo litið i siðasta mánuði, að það
hefir ekki verið minna siðan í
desember 1941 og sá mánuður
einn hefir verið hagstæðari í
öllu striðinu.
I febrúar var fleiri kafbátum
sökkt en i janúar og voru þeir
einnig fleiri en kaupskipin, sem
Þjóðverjar sökktu i sama mán-
uði. Þó verða kafbátarnir æ var-
ari um sig og gætnari.
í Kanada hefir verið upplýst,
að bandamenn hafi sökkt 200
kafbátum fyrir Þjóðverjum á
síðasta ári. Þetta er eklti opin-
berlega staðfest í Bretlandi eða
Bandaríkjunum.
iiílvtrjir fari betur
, Bei rfissieski fsn,
I
| Hræddir vegna ófaranna
á austurvígstöðvunum.
í Þjóðverjar eru skyndilega
farnir að fara miklu betur en
áður með rússneska stríðsfanga,
símar Bernarfréttaritari Daily
Telegraph.
I Þýzku blöðin eru farin að rita
' um þessi mál, en auk þess liafa
frásagnir þeirra um þetta verið
staðfestar af fulltrúum Alþjóða
Rauða krossins. Er þetta alls-
staðar talin fyrsta afleiðingin af
hinum miklu óförum Þjóðverja
á austurvígstöðvunum, þeir vilji
reyna að bæta fyrir fyrri afbrot
í þessum efnum, kaupa betri
meðferð sjálfum sér til handa.
Til skamms tíma var meðferð
á rússneskum föngum hin
versta, en þýzku blöðin rita nú
um það, hvernig þeir verji tóm-
stundum sínum. Segja þau, að
leiksýningar sé haldnar þeim til
skemmtunar og myndir birtar
af hraustlegum, jafnvel feilmn
Rússum. Kemur það heim við
þær fregnir, sem A.R.K. í Sviss
birtir frá Þýzkalandi, um að
þeir fái nú betra viðurværi en
áður. Alþjóða Rauði Krossinn
befir eftirlit með föngunum,
enda þótt Rússar hafi altaf hafn-
að boðum um að gerast meðlim-
ir lians.
Flutningavandamál
rædd í Berlin,
Hergagnaframleiðsluráðherrci
Þjóðverja, Speer, hefir kallað
saman mikilvægan fund í Ber-
lín.
Þýzka útvarpið segir svo frá
þessu, að Speer hafi kallað sam-
an alla æðslu menn flutninga-
málanna í landinu og eigi
fundurinn að leysa þau flutn-
ingavandamál, sem mest eru
aðkallandi.
Ráðstefnur og fundir hátt-
settra manna eru farnir að ger-
ast tíðir i Þýzkalandi.
Bretar ætla að reisa 300.000 ný
liús fyrstu tvö árin eftir striðið,
auk bráðabirgðahúsa og við-
gerðra húsa.
I
j !
Bandaríkjamenn liafa enn
gert loftárás á Paramushiru, þá
þrettándu. Loftvarnaskothríð
var mikil.
I ★
í Eldsneytismálaráðheri’a Breta
lxefir lofað námamönnum end-
urskoðun á launatilhögun, ef
þeir hverfi aftur til vinnu.
★
! Tveir háttsettir Þjóðvei’jar í
Lwow í Póllandi liafa verið
teknir af lifi af ættjarðarvinum.
Mý 8)ók iiiai diil-
ræn cfni.
„Dul ög draumar“ heitir ný
bók, eftir Guðrúnu Böðvarsdótt-
ur frá Rafnseyri, en eins og
nafnið ber með sér fjallar bók-
in um dulræn efni.
Grétar Fells rithöfundur rit-
ar forinála. að bókinni og þar
segir hann um bókina og höf-
und hennar: ,^Hún (þ. e. höfund-
urinn) var gædd mikilli draum-
gáfu og sálarlegu næmi yfirleitt,
svo að segja mátti með miklum
rétji, að hún lifði vitandi vits
i tveimur heimum samtímis,
hirium sýnilega jarðneska
heimi og öðrum, sein venjuleg-
um mönnum er ósýnilegur.
Hún segir oss frá draumum
sinum og dulsýnum á eðlilegu,
látlausu máli. —- Margt af því
virðist merlcilegum rökum
stult, auk þess, sem sumt af þvi
hefir táknrænt gildi.-----Eg
lield að hlutverk þessarar litlu
bókár sé ekki sízt það, að réka
erindi vorsins við þá fyrst og
fremst, sem eiga við eitthvert
andlegt vetrarriki að búa, og
væri vel, ef það mætti takast
sem bezt.“
Mikilvægasti hlutinn
úr skýrslu sjódóms
Reykjavíkur um
Þórmóðsslysið.
ómsmálaráðuneytið
hefir nú sent blöðun-
um þann hluta skýrslunnar
um Þormóðsmálið, sem
ekki hefir áður komið fyrir
almenningssjónir.
Hl jóðar hún svo:
Af því, sem fram hefir komið
við rannsókn jxessa, verður eigi
ráðið með neinni vissu, hverjar
liafi verið orsakir þess, að þetta
mikla sjóslýs varð. Veðurofsinn
og sjólagið var slíkt, að það
hefði vel getað orðið skipinu að
grandi. Einnig kann skipið að
liafa steytt á grunni, og það liafi
verið orsök slyssins. Eftir því
sem ráða má af siðasta skeytinu
frá Þormóði, var mikill leki
kominn að skipinu seint að
kvöldi þess 17. febrúar, og kann
skipið að liafa fai-izt af þeim
j sökum einum,1) en einnig geta
þessar ástæður allar, eða tvær
saman, liafa valdið slysinu. Um
hinar tvær fyrrtöldu ástæður,
senr kunna að liafa valdið slys-
inu, er, eins og komið var, eigi
tilefni til að fjölyrða. Hinsvegar
i þykir rétt að fara nokkrum orð-
| um um hið siðasttalda atriði,
þar sem það snertir það, hvort
skipið hafi verið þannig úr garði
gert, að varhugavert megi telj-
ast, og þá sérstaklega til slíkra
nota, sem um var að ræða.
Rannsóknin hefir og að veru-
legu levti fjallað um þetta atriði
og önnur í því san\bandi, eins
og beiðni í’áðuneytisiris til sjó-
og verzlunardómsins, svo og
meðfylgjandi bréf Farmanna-
og Fiskimannásambarids Is-
j lands, gáfu tilefni til.
I Eins og drepið' hefir verið á
' hér að framan, var skipið 2Ö
ára gamalt tréskip, þegár ]iað
var keypt liingað til lands á ár-
inu 1939. Atvinnu- og sam-
göngumálaráðuneytið veitti
samþykki sitt til að skipið yrði
keypt til skrásetningar hér á
landi, en að því skilskildu, að
skipaskoðun ríkisins teldi það
fullnægja gildandi ákvæðum
1) Sbr. orðalagið: „eina vonin
er, að hjálpin komi fljótt“.
Nlnppu dr klom
Japana.
Átta hollenzkir trúboðar hafa
nýlega komizt til Port Moresby
á flótta undan Japönum.
Trúboðarnir, fimm konur og
þrír karlar, voru í Mad-
ang, er Japanir tóku staðinn.
Voru þau öll tekin höndum, en
öllum eignum trúboðsstöðvar-
innar var rænt eða þær eyði-
lagðar. Fyrir fjórum máririðum
tókst fólkinu að flýja og hefir
verið á göngu yfir fjöllin s'ðani
Mennirnir gengu berfætfir
lengst af, því að þeir gáfu kori-
unum skó sína.
Hinir innbornu eru orðnir
mjög fjandsamlegir hvitu
mönnunum vegna áróðurs Jap-
ana og lá við að flóttafólkið væri
drepið á leiðinni.
um ö'ryggi skipa, enda var og,
eins og á stóð, engin heimild til
undanþágu i þeim efnum skv.
20. gr. laga urn eflirlit með skip-
um frá 11. júní 1938. Eftir þeim
gögnum, er fyrir liggja og öðru
því, er fram hefir komið í mál-
inu, verður ekki séð, að skipa-
skoðun rikisins hafi frá upphafi
hreyft neinum athugasemdum
út af styrkleika ikípsins eða
öðru ásigkomulagi þess í veru-
leguní atriðum. Er þó ljóst, að
skipið fullnægði m. a. ekki á-
kvæðum íslenzkra reglna í svo
þýðingarmiklum atriðum sem
um stvrkleika banda (þar á
meðal um samsetningu þeirra),
byrðings og liúfsýja,2) en lögin
urn eftirlit mcð skipum nr. 78,
1938 vei’ða að teljast gilda um
þetta skip, eins og áður segir,
óg þá einnig þar að lútandi
reglugerð um smíði tréskipa
(sbr. 2. gr. reglugerðar nr. 100,
1936, — sem einnig hefir verið
látin ná til tréskipa af sömu
stærð og Þormóður var, að
breyttum töflum). Fyrsta aðal-
skoðun á trébol skipsins og bún-
aði lians virðist hafa farið fram
10. jan. 1940 og samskonar
skoðun á öðrum búnaði skipsins
12. s. m. og eimvél þess 13. s. m.
Aulcaskoðun á eimkatli fór
fram sama dag (sjá urn þetta
dómsskjöl nr. 27—30).
Eins og rakið er að framan,
var skipið i fyrstu aðeins notað
til veiða hér við land og fisk-
flutninga til Englands. Þegar á
þessu tímabili (maí—júní 1939
til nóv. 1940) verður vart nokk-
urs leka í skipinu (sbr. fram-
burð Árna Hinrikssonar, Sigur-
jóns Stefánssonar, Eggerts Jó-
liannessonar, Friðfinns Árna-
sonar og Ólafs B. Björnssonar),
og vegna leka hælli skipið Eng-
landsfei’ðum í nóvember 1910
(framburður Ólafs B. Björns-
sonar).
í janúar 1941 cr síðan byrj-
að á hinum viðtæku breytirig-
urn á skipinu, sem að framan er
lýst„ og aðallega voi’u i því
fólgnar, að ný og miklunx mun
stærri yfirbygging úr járni var
sett á skipið (sbr. uppdrættina
á dónxsskjölum nr. 20 og 25.,
svo og vottorðin á dómsskjali
nr. 26), nýrri „diesel“-vél, á-
sanxt öllunx búnaði, var komið
þar fyrir og hvalbakur settur
á skipið. Þess er áður getið,
hverjir voi’u i ráðum um þessar
breytingar á skipinu, að því und-
anteknu, að Peter Wigelund,
skipasmiður, gerði teikningu af
hvalbaknum og hafði umsjón
nxeð smiði hans. Það var að-
eins teikningin af hinni nýju
yfirbyggingu (dags. 5. febi’úar
1941), sem send var skipaskoð-
unarstjóra, nxeð bréfi, eins og
áður er lýsl (dags. 1. nxarz
1941). I þvi sambandi bér að
benda á, að unxrædd teikning
var gerð „án þess að hliðsjón
2) Sbr. framburði Friðfinns
Árnasonar, Ólafs B. Björnssonar,
Eyjólfs Gíslasonar, Daníels Vigfús-
sonar, Elíasar Guðnuindssonar, Pet-
er Wigelund, Guðna Helgasonar, Er-
lings Þorkelssonar, Ilafliða J. Iiaf-
tiðasonar, Flosa Sigurðssonar, Magn-
úsar Guðmundssonar og Péturs
Ottasonar. — Sbr. og uppdráttinn á
dómsskjali nr. 23.
væri höfð af styrkleika innviða
skipsins eða skipsskrokksins að
öðru leyti“ en „á þeim forsend-
um að ríkisskoðunin teldi skip-
ið svo sterkbyggt, að þessar
breytingar mætti framkvæma.“
eftir þvi sem Erlendur Þorkels-
son hefir borið hér fyrir dónii.
Gísli Jónsson liefir borið það, að
þykktir á plötum í yfirbygging-
xmni og vinklunum, svo og.festi-
boltar liafi verið ákveðnir i
samræmi við alþjóðlegar reglur
flokkunarfélaga, en umrædd
teikning sé annars gerð án til-
lits til styrkleika banda skipsins
eða annara máttarviða en þeirra,
sem staðið hafi i beinu sam-
bandi við yfirbygginguna (þ.
e. langbanda undir yfirbyggingu
og þvex’bita þar út frá). Þess
er og áður getið, hvernig fór um
teikningu þessa hjá skipaskoð-
unarstjóra og afstöðu hans til
hennar, þ. e. að hann býst við
að hann hefði samþykkt hana,
og það þrátt fyrir að hann hefði
í höndum gögn (skýrslu xmi
aðalskoðun frá Akureyri, dóms-
skjal nr. 27), sem sýndi, að skip'-
ið fullnægði ekki ákvæðum ís-
lenzkra reglna um styrkleika
tréskipa, Ber og að benda á, að
skipaskoðunarstjóri hefir jafn-
framt lýst því yfir fyrir dómin-
um, að hann feli yfirleitt skoð-
unarmönnum á tré alla úrlausn
í þessum efnum, enda hafi hann
ekki sérþekkingu um trésmíði
skipa, og telur hann sig þó eiga
að gagnrýna gerðir skoðunar-
manna, ef svo ber undir.8)
Skipaskoðunarmaðurinxx, Pét-
ur Ottason fylgdist síðan xxxeð
framangreindum aðgerðum á
þann hátt, sem segir í framburði
lians.
Sá hann aldrei umræddar
teikningar af hinum fyrirhxig-
uðu breytingum, eða vissi hyað
ætlazt var fyrir í þeim efnxmx,
heldur sá hann það jafnóðunx
og það var framkvæmt. Hefh’
liann borið fram fyrir dóminum,
að þiátt fyrir liað,að honum liafi
vii’st skipið gi’annbyggt, frekar
gisbandaðog böndin fremur lítið
á nxisvíxl (með öðrum orðum,
honum var kunnugt um að það
fullnægði ekki gildandi ákvæð-
um um þetta), liafi liann „talið
skipið nægilega sterkt fyrir þá
yfirbyggingu, sem sett var á
skipið og aðrar breytingar, sem
á því voru gerðar, þar sem allir
viðir hjafi virzt ófúnir og ó-
skemmdir.“ 1 sambandi við þess-
ar breytingar var skipxð og ekki
styrkt að þvi er fyrrgreind at-
riði snerti, nenxa hvað ný eikax*-
langbönd voru sett í lestina,
sitt hvorxi megin,'einn planki
undir „bjálkavegarann“, svo og
skipið seymt upp. (Sjá um þetta
dómsskjal nr. 7 og framburði
EjJólfs Gíslasonar og Peter
Wigelund). jHafliði J. Hafliða-
son, skipasnxiður og skipateikn-
ari (,,Konstruktör“) og Magnús
Guðmundsson skipasmiður hafa
hinsvegar látið uppi það álit, að
styrkja hefði þurft skipið frek-
Frh. á 2. síðu.
3) í þessu sambandi þykir rétt
að vekja athygli á, að af íslenzkum
skipuin, sem tilgreind eru í sjó-
mannaalmanaki þessa árs, eru aðeins
73 úr stáli eða járni, en 542 úr tré.