Vísir - 10.03.1944, Blaðsíða 2

VISIR
DAGBLAÐ
Útgefandí:
BLAÐAÚTGÁFAN VfSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: FélagsprentsmiSjunni
AfgreiSsla Hverfiagötu 12
(gengið inn frá Ingótfsstrseti).
Símar: 16 60 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasalá 35 aurar.
Fóalgsprentsmiðjan h.f.
Læknaz og dreifbýlið.
Ekki alls fyrir löngu vakti
einhver merkasli rithöfund-
ur þjóðarinnar, Gunnar Gunn-
arsson að Skriðuklaustri, máls
á þeim vandræðum, sem bændur
ættu við að húa vegna lækna-
skorts í dreifbýlinu. Miðuðust
ummæli lians aðallega við Aust-
firði og Fljótsdalshérað, þar
sem hann þekkir bezt til stað-
hátta. Duldist það ekki, að hér
er um hið mesta vandamál að
ræða, sem greiða þarf fram
úr, en lausnin felst ef til vill ekki
í því einu að fjölga læknum,
heldur og hinu, að færa byggð-
ina saman frekar en gert hefir
verið. Búendur á Grímsstöðum
á Fjöllum og menn í Möðrudal
hljóta ávallt að eiga við þessa
erfiðleika að stríða, og þannig
mætti nefna fjölda nærtækra
dæma.
Alþingi hefir fjallað nokkuð
um þetta vandamál og hafa þar
verið uppi tillögu'r um skiptingu
stórra iæknishéraða, aðallega á
Snæfellsnesi og í nágrenni
Reykjavikur. Hinsvegar var ný
tillaga lögð fram í málinu á
þingi í gær og styðja liana menn
úr öllum flokkum. Er tillagan
svohljóðandi: „Alþingi ályktar
að fela rikisstjórninni að skipa
þriggja manna nefnd til að at-
liuga hverjar breytingar kunna
að vera æskilegar á skipun
læknishéraða, með lilliti til
þeirra erfiðleika, sem á þvi eru
að tryggja dreifbýlinu viðunandi
læknishjálp. Einn nefndar-
manna skal skipaður samkvæmt
tilnefningu heilbrigðis- og fé-
lagsmálanefnda Alþingis og
annar samkvæmt tilnefningu
Læknafélags íslands."
1 sjálfu sér ekki nema gott
eitt um tillöguna að segja, þótt
ætla megi að stjórn heilbrigðis-
málanna ætti að vera einfær um
að bera fram nauðsynlegar
breytingar í þessu efni. Viðhorf-
in i dreifbýlinu eru gerbreytt
frá því sem áður var og ferðir
allar mun dýrari en til skamms
tíma þekktust, er læknar notuðu
oftast „þarfasta þjóninn” til að
flytjast væja á milli, eða fóru
fótgangandi langar leiðir fyrir
litla þóknun. Hefir það ei verið
metið að verðleikum, hverjar
fórnir læknastéttin hefir fært í
þessu efni og hvert erfiði hún
hefir orðið á sig að leggja til
þess að gegna skyldum sínum,
oft fyrir litla eða enga þóknun.
Eftir að samgöngur hafa batn-
að víðast um land hafa liin fornu
ferðalög lagzt niður, nema á út-
lcjálkum. Læknar hafa sem
aði’ir menn tekið bifreiðar til
afnota, en samfara þvi hefir
ferðakostnaður aukizt stórlega,
með því að í því efni er ekki
lengur við lækna að semja, held-
ur birfreiðaeigendur, sem flytja
þá bæja á milli. Til þess að ráða
bót á þeim stórvægilega og oft
óbærilega kostnaði, virðist að-
eins ein leið fær, og hún er að
ríkið Ieggi læknum til bifreiðar
og ekki verði tekið meira fé
fyrir ferðirnar en samsvarar
eðlilegum reksturskostnaði og
viðhaldi bifreiðanna. Þetta
kynni í upphafi að vera allmikill
útgjaldaliður fyrir ríkið, en úr
því mætti vafalaust stilla kostn-
Vatnavextir í Skaptafellssýslu:
Brú tekur aí Tungufljóti
og önnur stórskemmist.
Leiöin austur til
Kirkjubæjarklaust-
urs ófær bifreiðum.
eiðin milli Kirkjubæj-
klausturs og Reykja-
víkur varð ófær bifreiðum
síðastliðinn þriðjudags-
morgun, er vatnavextir
grófu undirstöðuna undan
stöplum brúarinnar á
Tungufljóti í Skaptártungu,
svo að brúin fór í kaf.
Vísir talaði við Július Lárus-
son í Kirkjubæjarklaustri í
morgun og innti hann eftir
jzessum atburði og frekara tjóni
af völdum þessara valnsflóða.
Hann skýrði svo frá:
Undanfarið höfðu gengið hér
mikil frost, en um síðustu helgi
hrá til þíðviðris sem orsalcaði
mikla vatnavexti í flestum
vatnsföllunum. Ruddu þau af
sér ísnum, sem var orðinn tals-
vert þykkur, eftir langvarandi
frost, og orsakaði það jakaburð
í fljótunum og ánum jafnframt
vatnsvextinum.
| Þetta varð ofraun fyrir brúna
á Tungufljóti í Skaptártungu,
sem er tréhrú með járnbitum,
en lialdið uppi af tz’éstólpum.
Gróf fljótið undan þessum tré-
slólpum svo að brúin fór i kaf.
Brúin tengir saman leiðina milli
Iviz’kjubæjai'klaustuz's og R.vík-
ur og er sú leið nú algerlega
ófær bifreiðum.
Auk þess reif Geirlandsáin
burlu uppfyllingu við nýju
brúna, sem gerð var í fyrra og
er sú leið austur frá Klaustzú
einnig ófæi', þangað til gert lief-
ir verið við þær skemmdir.
Það er tilfinnanlegt tjón að
missa brúna af Tungufljóti því
að án hennar er ókki unnt að
halda uppi neinum samgöng-
um, sem lieitið geta, til Reykja-
vikui'. Er vonandi að fljótt verði
brugðið við, með því að setja
nýja bi’ú á fljótið.
Þormóðsskýrsian
Frh. af 1. síðu.
ar vegna þéssara breytinga, sem
á því voru gerðar, og vísast til
framburðar þeirra um það efni,
Festingu liinnar nýju vélar-
reisnar (,,keiss“) og annarar
yfirbyggingar var fyrir komið
á þann hátt sem greinir á dóms-
skjali nr. 25 (sjá annars nánar
um það dómsskjal nr. 7 og 11
og framburði Guðmundar Gísla-
sonai', Friðfinns Árnasonar, Eyj
ólfs Gíslasonar, Elíasar Guð-
mundssonar, Peter Wigelund,
Guðna Helgasonar, Erlings Þor-
kelssonar og Pétui’s Ottasonar).
Vitnin Eyjólfur Gíslason, Peter
Wigelund og Pétur Ottason
aðinum i hóf, með hyggilegu
fyrirkomulagi og sérstökum
samningum við lækna, sem bif-
reiðar fengju þannig til afnota.
Við þetta myndi hitt vinnast,
að sjúklingar ættu ekki að þurfa
að greiða nema fyrir veittalækn-
ishjálp og smávægilega fjárhæð
vegna ferðakostnaðar, sem nú
er flestum bændum óbærilegur.
Ennfremur kemur til álita að
færa byggðina saman. Ekkert
vit er í því, að halda við búskap
á afskekktum rytjukotum, þar
sem menn liafa hvorki skilyrði
til að lifa eða deyja, en verða að
dvelja þarna í hálfgerði’i eymd
og algeru öryggisleysi. Nútim-
inn telur sér ekki annað sam-
boðið, en að veita þessum mönn-
um sem öðrum hið fyllsta ör-
yggi, sem unnt er, en slíkt ör-
yggi verður aldrei veitt með
öðru móti en því að færa byggð-
ina saman. Yfirleitt þarf sér-
slaldega að athuga, hvort ekki
sé ástæða til að gerbreyta hér
búskaparháttum og koma þeirri
breytingu í kring á ákveðnu ára-
bili. Gætum við vafalaust nokk-
uð lært af Skotum í þvi efni,
sem sagt er að hafi gerbreytt
búskaparháttum sínum nú á
síðustu áratugum. Virðist vafa-
lítið að haga eigi búskap og
landbúnaðarframleiðslu eftir
skilyrðum hvers héraðs fyrir
sig, þannig t. d. að sauðfjárrækt
sé aðallega rekin i útkjálkahér-
uðum, sem ekki eiga trygga
markaði í nærliggjandi kaup-
stöðum, en þar ætti sennilega
að reka hana í miklu stærri stíl
en tíðkast hefir til þessa. Allt
Jzetta þarf að athuga. Lausnin á
vandanum finnst ekki fyrr en
■ að hefir verið gert.
telja, að liér hafi verið um
venjulega festingu að ræða, og
skipaskoðunarstjóri, Gísli Jóns-
son og Pétur Ottason telja liana
hafa vei’ið fullnægjandi. Á hinn
bóginn þykir rétt að benda á
framburð Friðfinns Árnasonar,
sem lætur gagnstæða skoðun í
ljósi, en þó sérstaklega á álit
Hafliða J. Hafliðasonar og
Magnúsar Guðmundssonar, eins
og það kemur fram í vitnisburð-
urn þeirra. Telja þeir, að um-
rædd fesling yfirbyggingarinnar
hafi verið ófullnægjandi, enda
má og benda á, að 29. gr. tsk.
nr. 100, 1936 gerir ráð fyrir ann-
arskonar og traustari festingu
að þessu leyti. Greinin virðist
að vísu gera ráð fyrir, að reisn-
in sé úr tré, en sé hún úr járni,
eins og hér var, virðist enn rík-
ari ástæða til að ganga tryggi-
lega frá þessu. Það er og til
sluðnings áliti hinna síðasttöldu
manna, að samkvæmt fram-
burði margra vitna lak með yfir-
byggingunni, enda þótt tilraunir
væru hvað eftir annað gerðar
til úrbóta (sjá nánar um þetta
atriði í framburði Guðmundar
Gíslasonar, Axels Sveinssonar,
Sigurjóns Stefánssonar, Frið-
finns Árnasonar og Elíasar Guð-
mundssonar).
Eftir framangreindar aðgerð-
ir, sem lokið var í júlí 1941, águ
skipaskoðunarmenn skýrslur
um aðalskoðun á skipinu: Pétur
Ottason um trébol og búnað
hans (dags. 25 .júlí 1941), Jón
Högnason um annan búnað (s.
d.) og (Ólafur Einarsson um vél
skipsins. Vísast um þetta efni til
dómskjala þessara og sérstak-
lega ber að vekja athygli á hér
að lútandi framburðum skoðun-
armanna, svo og skoðunarvott-
orði dags. 25. júlí 1941 (dóms-
skjal nr. 38 ). Skipið skoðað sem
óflokkað fisSískip og hafskip,
en ekki sem skip til flutnings á
farþegum — sjá flramburð Jóns
Högnasonar og Ölafs Sfeinsson-
ar. Haffærisskirteini mun hafa
verið geflð út í samræmi við
skoðunarvottarðið.
Eina og áður er lýst fór skipið
eftir þetta margar ferðir með
fisk til útlanda, svo og annaðist
vöru- og farþegaflutninga fyrir
skipaútgerð ríkisins (haustið
1941, júlí—nóv. 1942, svo og í
ársbyrjun 1943). Auk þess, sem
leki kom að skipinu við ýms af
áföllum þeim, sem að framan
er getið, þykir sýnt, að þilfars-
leki liafi aukizt eftir að skipið
var tekið til flutningaferða hér
við land og farmur var hafður
á þilfari, eins og áður segir (sbr.
GuðmUndar Gíslasonar, Axels
Sveinssonar, Sigurjóns Stefáns-
sonar, Elíasar Guðmunds-
sonar og Erlings Þorkelssonar).
Virðist þessa þilfarsleka
hafa gætt allt þar til skipið var
tekið í Slipp í des. 1942, en ekki
verður séð livort borið hafi á
þeim leka síðan.
Annars leka varð og vart á
skipinu eftir umræddar breyt-
ingar árið 1941 og ávallt sið-
an, að því er virðist. Má í því
sambandi benda á framburði
Guðmundar Gíslasonar, sem
var 1. vélstjóri á skipinu frá
því um miðjan júní þar til 11.
des. 1942,4) Axels Sveinsson-
ar,^) Sigurjóns Stefánssonar,
sem var á skipinu í sept. 1940
og frá því í júlí 1941 þar til
11. des. 1942,6) Friðfinns Árna-
sonar, sem var 2. og síðar 1.
vélstjóri á skipinu lengst af frá
því um haustið 1940 og þar til
í júní 1942,7) Elíasar Guð-
mundssonar, sem var skipstjóri
á Þormóði frá þvi í ágúst 1941
og þar til í des. 19428), Ingva
Samúelssonar, sem var 2. vél-
stjóri á skipinu í fyrri ferð þess
til Húnaflóahafna í byrjun árs-
ins 1943°), Erlings Þorkels-
sonar10), Péturs Bjarnasonar,
Bíldudal11), og Magnúsar Guð-
jónssonar12), auk síðasta skeyt
isins frá Þormóði. Dómsskjöl
nr. 7, 8 og 9 sýna og, að ávallt
var verið að hampþétta skipið.
— Sum vitnanna telja, að or-
sök lekans hafi verið sú, hve
skipið hafi verið veikbyggt
(sbr. framburði Guðmundar
Gíslasonar, Sigurjóns Stefáns-
sonar og Elíasar Guðmunds-
sonar), og þykir í því sam-
bandi, til viðbótar framanrit-
uðu, rétt að benda á, að Guð-
mundur Gíslason, Firiðfinnur
Árnason og Elías Guðmunds-
son (skipverjar frá í júlí þar
til í des. 1942) hafa borið það,
að olíugeymarnir í vélarrúmi
hafi undizt til í veltingi, og
Guðmundur Gíslason og Ingvi
Samúelsson (2. vélstjóri í næst-
síðustu ferð skipsins) segjast
hafa tekið eftir því, að kloss-
arnir milli geymanna hafi vilj-
að losna við velting. Um þetta
atriði þykir rétt að vekja at-
hygli á framburði Ólafs Sveins-
sonar og þeim ummælum Er-
[ 4) „leki kom að skipinu, er það
erfiðaði á móti sjó og vindi, án þess
að vitað væri um það, hvar lekinn
var“.
5) Varð var annars leka en þil-
fars á síðastliðnu hausti.
6) Leka varð vart, „er skipið
erfiðaði móti sjó og vindi“ ....
„nokkurn veginn óbreytt allan tím-
ann“.
7) Skipið hafi lckið „... .leka-
staðir .... á við og dreif“.
8) „Þormóður hafi almennt lek-
ið, er hann erfiðaði í vindi og sjó,
sérstaklega, ef hann var tómur eða
létt lestaður“. — Rétt þykir að benda
á, að Þormóður virðist hafa verið
létt lestaður í síðustu för, sbr. dóms-
s&jal nr. 12 og framburði Sigríðar
Ágústsdóttur og Páls Hannessonar
á ds|msskjali nr. 13.
9) „komið hafi fram nokkur leki
á skipinu, þegar það erfiðaði sém
mest. Ekki hafi þó verið vitað, hvað-
an sá leki kom“.
10) Umsagnir Elíasar Guðmunds-
sonar, fyrv. skipstjóra, í des. 1942,
og Gísla Guðmundssonar, skipstjóra
eftir fyrri ferðina í byrjun 1943, —
sjá þó hinsvegar framburð Pálma
Loftssonar og Gísla Jónssonar.
11) Umsögn sonar hans, Björns,
þann 16. febrúar 1943, en Björn var
háseti á Þormóði.
12) Verkamanns, er vann um
horð í Þormóði á Hvammstanga 14.
febrúar 1943.
lings Þorkelssonar hér fyrir
dómi, að hefði hann heyrt
þessa getið, mundi“ hann „ald-
rei hafa látið skipið fara úr
höfn, án þess að láta ríkisskoð-
unarmann athuga málið".
Um athuganir skipaskoðun-
armanna á v/s. Þormóði er
þess að geta, að eftir viðgerð-
ina vegna grunnsteytingarinn-
ar á Djúpavogi haustið 1941,
framkvæmdi Pétur Ottason
aukaskoðun á skipinu (skýrsl-
an dags. 17. des. s. á., sbr. dóms-
skjal nr. 33) og Jón Högnason
framkvæmdi aukaskoðun á
búnaði þess 3. febr. 1942 (sjá
dómsskjal nr. 35. Skv. þeirri
skýrslu voru þá 2 bjargliring-
ir og 27 bjargbelti á skipinu);
sbr. og skipaskoðunarvottorð
dags. s. d. (dómsskjal nr. 40),
þar sem skipið var enn skoðað
sem óflokkað fiskiskip og haf-
skip, en eigi sem skip til flutn-
inga á farþegum (sbr. sérstak-
lega hér að lútandi framburð
Jóns Högnasonar og Ólafs
Sveinssonar) og haffærisskír-
teini mun hafa hljóðað í sam-
ræmi við það (sbr. dómsskjal
nr. 27). Loks ber að benda á
skýrslu Péturs Ottasonar um
aðalskoðun á trébol og búnaði
skipsins 28. jan. 1943 (dóms-
skjal nr. 37), skýrslu Ólafs
Einarssonar um sams konar
skoðun á lireyfli skipsins (dags.
s. d. — dómsskjal nr. 36),
skýrslu Jóns Högnasonar um
sams konar skoðun á öðrum
búnaði skipsins (dags. s. d. —
dómsskjal nr. 38. -Skv. þeirri
skýrslu voru þá 2 bjarghring-
ir úr korki á skipinu og 15
bjargbelti), svo og skipaskoð-
unarvottorð þessara þriggja
manna (dags. s. d. — dóms-
skjal nr. 41), og var skipið þá
skoðað sem óflokkað skip í
vöruflutningum við ísland.
Haffærisskírteini var og gefið
út í samræmi við það, og vill
dómurinn í þessu s ambandi
séí’staklega vekja alhygli á
framburði Jóns Högnasonar,
þar sem hann kveðst beint hafa
sagt það við skipstjórann á
Þormóði, að lokinni skoðun,
að hann mætti ekki ftgtja far-
þega með þeim björgunarút-
búnaði, sem á skipinu var.
Sömuleiðis vill dómurinn vekja
athygli á öðruin héraðlútandi
framburðum skipaskoðunar-
mannanna og skipaskoðunar-
stjóra m. a. um skipaeftirlits-
menn í landsfjórðungum skv.
8. gr. laga um eftirlit með skip-
um frá 11. júní 1938.
Þá ber þess að geta, að það
virðist hafa komið fram við
rannsókn þessa, að ákvæði
laga nr. 38, 1942, svo og þar
að lútandi reglugerðar (nr. 167
frá 21. okt. 1942), hafi verið
brotin (sbr. t. d. framburði
Garðars Jónssonar, Sigurjóns
Stefánssonar, Elíasar Guð-
mundssonar, Ingva Samúels-
sonar og Pálma Loftssonar).
Eins og getið var í uppbafi
þessarar skýrslu, er hér aðeins
getið nokkurra helztu atriða,
sem rannsóknin á Þormóðs-
slysinu hefir leitt í ljós, en um
öll nánari atvik leyfum við
okkur að vísa til dómsgerð-
aiina, sem við væntum að verði
atliugaðar gaumgæfilega. Við
þá athugun, svo og við lestur
þessarar skýrslu okar, væntum
við og að Ijóst verði talið, að
ýmissa umbóta sé þörf t skipa-
teikninga-, . skipasmiða- . og
skipaeftirlitsmálum okkar Is-
lendinga, hvort sem úr því
kann að verða bætt með nýrri
og bregttri löggjöf um þessi j
efni, framkvæmdarvaldsat-
höfnum, eða hvorttveggja.
Rannsókn þessi liefir tekið j
lengri líma en í fyrstu var ætl- !
að. Orsakir þess eru þær, að j
mál það, er rannsóknin fjall- j
aði um, hefir reynzt mjög viða- j
mikið, eins og hjálagðar dóms- |
Tímaritið
„FRIÐARBOÐINN
OG VINARKVEÐJUR“
birtir margs-
konar:kvæði,
fræðibréf,
myndir og
margt fleira.
Otkomið 60
arkir, verð
arkarinnar 2
kr. Allt verk-
ið 100 kr. —
Einnig 40 teg. myndakort
með lesmáli og vísum, 1 kr.
stlc. — Sent gegn póstkröfu.
Hjá kaupendum hefir ritið
verið ófáanlegt gegn tíföldu
verði. —
Jóhannes Kr. Jóhannesson,
Sólvallagötu 2 A.
Silfurplett
Borðbúnaður
6 hnífar
6 matskeiðar
6 gaflar
6 teskeiðar
24 stk. á kr. 104.85
JLi v p rp o o L
/ Duglegir
Málarasveinar
geta fengið framtíðar-
atvinnu hjá okkur.
Ósvaldur Knudsen
og Daníel Þorkelsson.
Werir vörnr:
Hræriföt, þvottaföt, skaft-
pottar, skálar, diskar, djúpir
og grunnir, ausur, skeiðar,
náttpottar.
VERZLUNIN GUÐMUNDUR
H. ÞORVARÐSSON,
Óðinsgötu 12.