Vísir - 24.05.1944, Page 2

VTSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BIAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson.
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Féiagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 16 6 0 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Annar faðir
Reykjavíkur
INGÓLFUR ARNARSON er
talinn faðir Reykjavíkur og
er það að sjálfsögðu rétt. Iion-
um liefir verið reist stytta á
Amarhóli, og skygnist hann út
yfir flóann frá þeim háa stað,
en styðst við spjót sitt. Hefir
hans þannig verið minnst á veg-
legan hátt og eftir efnum og á-
stæðum, en þess verður einnig
að minnast að Reykjavík er
endurborin, og núverandi mynd
sína og tilveru á liún öðrum
manni að þakka, sem liggur ó-
bættur hjá garði, en lagði
grundvöll að Reykjavík, sem
iðnaðar-, verzlunar- og útvegs-
plássi. Er þar átti við sjálfstæð-
ishetjuna Skúla fógeta Magnús-
son, — brautryðjandann og vor-
manninn í íslenzku þjóðlífi.
Á dögum Skúla fógeta þurfti
meira en meðal djörfung til að
rísa upp á móti danska valdinu
hér í landi, en sérstakan kjark
þurfti til að taka það þeim tök-
um, sem hann gerði og þeir
sýslumenn, sem boðum hans
hlýðnuðust. Þjóðin var sokkin
í eymd og volæði, þrautpínd af
einokunarverzluninni og rúin
gersamlega inn að skyrtunni.
Hún átti hvorki í sig né á, skorti
öll framleiðslutæki og var svo
fákunnandi að í rauninni gat
hún enga björg sér veitt. Maðk-
að mjöl einokunarverzlunar-
innar var lienni ætlað og er bet-
ur lét skepnufóður en ekki
manna. Gegn verzlunaráþján-
inni varð að rísa, til þess að
hrista klafann af þjóðinni, en
það var ekki nóg, heldur varð
einnig að skapa henni skilyrði
til framtaks og framfara. En
svo erfitt sem það kann að
revnast að efna til framfara .á
öllum tímum, gat það þó ekki
erfiðara verið en á þeim tíma,
sem enginn kunni neitt til
neinna hllita og einstaklings-
framtakið var að öðru leyti eflir
því. Óbugandi trú á þjóðina og
einstaka fórnfýsi hlaut sá mað-
ur að hafa til brunns að bera,
sem í stórvirki réðist á þeim
öldum, en auk þess kjark og
hörku, sem mátti aldrei bresta
þótt verulega reyndi á, ef vel
átti að takast.
Þótt Skúli Magnússon væri
embættismaður af danskri náð
hirti hann ekki um það að setja
á hægum sessi, en réðist gegn
ósómanum, vitandi að vel gat
liann misst æru og emhætti
fyrir, —ænda þurfti ekki mikl-
ar sakir til slíkra afdrifa þá á
dögum. Því verður ekki neitað
að Skúli var harður í horn að
taka, en hann átti við ramman
reip að draga, og suma þá er
ekki sáust fyri r í refsiaðgerð-
um. Má vera að hann liafi vitað
hvað við átti og hvað að gagni
mátti koma, og þekkt þá ein-
földu sálarfræði að menn verð-
ur að taka misjöfnum tökum
eftir innræti og fantana föstust-
um tökunum svo að þeir glúpni.
Skúli vann sigra, en fór einnig
margs á mis vegna baráttu sinn-
ar. Óvinum varð hann að verj-
ast allt fram í elli, en ekki varð
honum komið á kne þótt fast
væri eftir sótt er hann gerðist
gamlaður. Beztu menn íslands
fylgdu lionum fast að málum.
Noregur i striði ogr friði
Norska Ijósmyndasýningin var
opnuð aftur í morgun, en
verður aðeins opin í tvo daga
Norska ljósmyndasýningin,
sem opnuð var 17. þ. m. í Lista-
mannaskálanum, var svo sem
kunnugt er lokað síðastliðinn
föstudag, og hefir verið lokuð
síðan, vegna þjóðaratkvæða-
greiðslunnar. í dag var sýningin
opnuð að nýju, en annað kvöld
kl. 10 verður henni lokað, þann-
ig að nú eru síðustu forvöð á að
sjá sýninguna.
Hér á landi er mikill áhugi
fyrir ljósmvndalistinni, og gefst
almenningi einstakt færi á að
kynnast norskum ljósmyndum,
sem þarna eru í hundraða tali,
stórar og smáar. Myndirnar
gefa glögga hugmynd um dag-
legt líf og landslag i Noregi, og
einnig má gera sér nokkra
grein fyrir þeim þætli, sem
Norðmenn eiga í núverandi
heimsstyrjöld. Til sýningarinn-
ar er efnt af upplýsingadeild
norsku stjórnarinnar í London,
en auk þess hefir blaðafulltrúi
sendisveitarinnar hér aukið á
hana með einkamyndum sín-
um. Islendingar og Norðmenn
hér í Reykjavík hafa lánað á-
gæt norsk málverk á sýninguna,
sem auka einnig á fegurð henn-
ar. Eiga Norðmenn marga á-
gæta listmálara, og er þess þá
skemmst að minnast að margir
Islendingar hafa þar numið hst
sína að nokkru, en allir lcannast
Þátíðin kunni að meta hann að
nokkru, en nútíðin hefir ekki
sýnt minningu hans viðeigandi
virðingu.
Menn tala um ýmsa hluti
þarfa, sem koma ætti í fram-
kvæmd til minningar um lýð-
veldisstofnun á landi hér.
Reykvíkingar ættu að minnast
f)TStu sjálfstæðishetju þjóðar-
innar frá þvi er Jón Arason leið,
— brautryðjandans í sjálfstæð-
isbaráttunni og föður endur-
borinnar Reykjavíkur, — Skúla
fógeta Magnússonar. Ingólfs-
styttan fer vel á sínum stað, en
nokkuð skortir á meðan ekki
hefir verið reist sambærileg
stytta af Skúla Magnússyni.
Skúli er ódauðlegur í íslands-
sögunni, — Grímur Thomsen
gerði hann ódauðlegan i ljóð-
um, — en menn liafa hvorki
söguna né ljóðin fyrir framan
sig á degi hverjum, eða hirða
um að kynna sér þetta tvennt.
Styttan hans myndi tala til allra
hér í liöfuðstaðnum, meðan hún
slæði og vonandi félli hún ekki
meðan Island er byggt, og ætt-
jarðarást og manndómur liðins
tíma er að nokkru virt.
við Krogli, málarann fræga,
sem mótað hefir Skandinaviska
list öðrum málurum frekar, en
kennt hefir m. a. Gunnlaugi
Blöndal málara.
Sýningunni er þannig fyrir
komið, að hún sýnir Noreg á
friðartímum, styrjöldina þar í
landi, hernámið, frjálsa Norð-
menn, Konung og konungsfjöl-
skyldu, „Dagurinn kemur“ og
„Ja, vi elsker“. Þá er stór upp-
dráttur af Noregi, 'sem sýnir
sögustaði styrjaldarinnar til
frekari skýringar fvrir sýningar-
gesti. Þeir fara mikils á mis,
sem áhuga hafa fyrir ljós-
myndalist, en ekki kynna sér
sýninguna.
Úrslitaleikur í Sund-
knattleiksmeistara-
mótinu á morgun,
Sundknattleiksmót íslands
hófst s. 1. föstudag í Sundhöll
Reykjavíkur með leik milli K.R.
og b-liðs Ármanns. Leikar fóru
þannig að K. R. vann með 2
mörkum gegn engu.
f gærkveldi hélt mótinu á-
fram með því að þá kepptu a-
og b-lið Ármanns og vann a-lið-
ið með 3»:0.
Úrslitaleikur mótsins fer fram
annað kvöld milli a-sveitar Ár-
manns og K. R.
Keppt er um farandbikar I.
S. L, og hefir Ármann verið
handhafi hans 1939, 1941, 1942
og 1943, en Ægir 1938 og 1940,
en að þessu sinni tekur Ægir
ekki þátt í mótinu.
r r~r~
Scrutator:
Gerum Reykjavik íagran
og hreinlegan bæ fyrir
þjóðhátíðina.
Það er meÉuaðarmál allra
Ibæjarbúa.
er nu
Xff álf fjórða vika
þangað til þjóShátíSar"
dagur Islands, 1 7. júní, renn-
ur upp.
Á mörgum sviðum er nú unn-
ið að undirbúningi á hátiðahöld-
um dagsins og næsta dags, þeg-
ar Reykjavík verður miðstöð
þeirra. En þó hefir því lítið ver-
ið hreyft ennþá, að meira þurfi
að gera en það, sem þjóðhátíðar-
nefnd hefir á prjónunum, eða er
beinlínis unnið í samráði við
hana.
Undanfarin ár hefir oft verið
talað um það, að Reykvíkingar
hafi lítt öðlazt sldlning á því,
hversu mikilvægt það er, að
bærinn þeirra sé hreinn og
snyrtilegur í hvívetna. Það er
ekki aðeins æskilegt og sjálf-
sagt, að hann sé þannig í
„hversdagsklæðum“ sínum,
heldur blátt áfram skylda á
slíkum dögum sem 17. og 18.
júní, þegar hann á að vera i
skartklæðum eins og borgar-
arnir sjálfir.
Það er ekki nóg að hvetja
menn til að hafa fánastöng við
hvert hús, ef hún er reist við
— eða jafnvel á — haugi af
gömlu rusli, sem safnazt hefir
fyrir á mörgum mánuðum eða
jafnvel árum. Eða fyndist
mönnum viðeigandi að setja
upp nýtt hálsbindi og vera í
sömu gömlu, óhreinu skyrtunni
eftir sem áður? Flestir munu
hafa skyrtuskipti líka og tjalda
því að auki, sem þeir eiga til
af góðum og þokkalegum föt-
um.
Lögreglan hefir reynt eftir
mætti að kenna mönnum hrein-
læti á lóðum sínum undanfarin
ár, þótt hreinlætisvilcur hennar
haíi ef til vill ekki borið svo járn gtu(j magm> Eiðaskóli 25 ára
góðan árangur sem skyldi. Hún : eftir Þórarin Þórarinsson skólastj.,
fegurð og hreinlæti. Það er út-
lit sjálfra húsanna. Mörg hús
hér í bæ hafa ekld verið máluð
árum saman og væri ekki van-
þörf á því, að menn létu til
skarar skríða i þvi efni, létu
mála hjá sér, gerðu það sjálfir
eða a. m. k. létu þvo hús sín,
svo að þau verði ekki til lýta
fyrir umhverfið, heldur komi
mönnum í hátíðarskap, ef litið
er á þau. Enginn bannar manni
að mála hús sitt, ef hann getur
ekki fengið faglærða menn til
þess.
Og bærinn má heldur ekki
láta sinn hlut eftir liggja. Nú
verður hann að láta hendur
standa fram úr ermum í hreins-
un opinna svæða og gatna.
Hann ætti ekld að muna um það
einu sinni, að „gera hreint fyrir
sínum dyrum“.
Nú eiga Reykvíkingar að
stíga á stokk og strengja þess
heit, að bærinn þeirra verði
hreinn og fágaður, að þeir þurfi
ekki að bera kinnroða fyrir út-
liti hans, eins og of oft hefir
viljað brenna við að undan-
förnu.
Skinfaxi, v
1. tbl. 35. árg., hefir borizt blaS-
inu. Efni er m. a.: Ávarp frá stjórn
U.M.F.Í. um lýðveldismálið. Þá
eru greinar um lýðveldismáliÖ eftir
þessa menn: Eirík J. Eiríksson,
Gísla Andrésson, Þorgils GuÖ-
mundsson, Kristján Jónsson, Hall-
dór SigurSsson, Jens GuSmunds-
son, SigurS L. Líndal, SigurÖ
Brynjólfsson, Harald Magnússon,
Þorgeir Sveinbjarnarson, Björn
Þórarinsson, Skúli Þorsteinsson,
Sigurjón Jónsson, SigurS Greips-
son og Björn GuÖmundsson. — Auk
þess eru þessar greinar: örnefna-
skráning Umf. eftir Kristján Eld-
hefir enn fullan hug á því, að
láta eigi sinn hlut eftir liggja
til þess, að bærinn geti orðið
fagur og hreinn, þegar þjóðhá-
tíðin rennur upp. Mun lögreglu-
stjóri hafa sérstakar tillögur um
það, hvernig þessari hreingern-
ingu skuli hagað, svo sem um
hjálp til handa borgurunum, og
ættu allir að færa sér í nyt þá
aðstoð, sem veitt verður í
þessu efni.
En það er og annað, sem til
greina kemur, þegar rætt er um
Bréfaskólar eftir Jón Magnússon,
HugsaSu eftir Kristján Jónsson,
íþróttaþáttur etfir Þorstein Einars-
son íþróttafulltrúa o. fl.
KEA
hefir gefiS S. 1. B. S. 10 þúsund
krónur. — Auk þess hafa eftirtald-
ar gjafir borizt nýlega í vinnuheim-
ilissjóSinn: Frán Jóni Helgasyni,
frú og tengdasyni, HafnarfirÖi
400 kr., Til minningar um ValgerSi
Kapraksíusdóttur 300 kr., Frá Ein-
ari Eyjólfssyni ti lminningar um
veru hans á VífilsstöSum 1000 kr.
— Beztu þaklcir, f. h. S. 1. B. S.
0. B.
Jlajdjdih ajSmmnm^s
Skólastjóri Handíðaskólans
' biSur þess getiÖ að nemendur
skólans, sem þar eiga muni eSa
teikningar eigi aS vitja þess í dag
eSa á morgun í síðasta lagi milli kl.
4 og 6 siödegis.
Skarfakál
hefir um langan aldur veriS
uppáhaldsfæSa þeirra Islendinga,
sem komizt hafa á lag meS aö
leggja þaS sér til munns. Eins-
konar læknislyf hefir þaS einnig
reynzt, eins og þaS kemur fyrir
frá náttúrunnar hendi. I Vest-
mannaeyjum og víSar á landinu
hefir skyrbjúgs orSiS vart oft og (
mörgum sinnum, en hafi menn haft
hirSu á aS notfæra sér skarfakáliS,
sem vex á syllum í sjávarhömrum
eSa á stöSum, sem enga klettamenn
þarf til aS komast aS, hafa menn
tryggingu fyrir því, aS ekki verSur
skyrbjúgur þeim aS aldurtila.
Grænmetisneyzla hefir færzt mjög
í vöxt víSa um land undanfarin ár,
en á þó eftir aS aukast og marg-
faldast. SkarfakáliS er íslenzk
jurt, harSger og krefst einskis
nema aS fá jarðnæSi, — fellur síS-
'ast á vetrum og skýtur upp kolli
fyrst á vorum, og hví skyldu menn
ekki færa sér gæSi hennar i nyt.
Almenningur mun einnig hafa
haft fullan hug á aS afla sér jurt-
arinnar, en aS því hefir oft ekki
veriS auShlaupiS, þar til nú aS
nokkuS hefir veriS flutt af henni
frá eyjum á BreiSafirSi, — þar
sem smjör drýpur af hverju strái.
Þolinmæði.
Strax og skarfakáliS var aug-
lýst greip eg tækifæriS. Inni í
búSinni var kona í sömu erinda-
gerSum, enda tók hún af mér
ómakiS viS aS biSja um vöruna.
Bindini voru lögS á borSiS og
konan greip eitt þeirra og athugaSi
nákvæmlega: „Er þetta skarfa-
kál ?“ „Já, þetta er skarfakál."
„ÞaS vaxa svo einkennilegar jurt-
ir í Haga, sem eg hélt aS væri
skarfakál, — þær eru meS þykk-
um, rauSleitum blöSum.“ „Nú, já.“
„Jæja. Eg ætlaSi nú ekkert aS
kaupa, — enda hefi eg enga gar$-
holu til aS setja þaS í.“ Öll þessi
athugun tók verulegan tíma, en
vijSskiptavinurinn var kvaddur
jafn vinsamlega og honum var í
upphafi tekið, en töluverSa þolin-
mæSi hlýtur aS þurfa til aS sinna
afgreiSslu, ef mikiS er um slík
viSskipti.
Markaðsvara.
Hitt er svo annaS mál, aS fróS-
leiksfúsa konan, sem enga garS-
holuna átti þyrfti aS njóta skarfa-
káls eins og hver annar. Mætti því
vel selja blöS þess meS öðru
grænmeti á frjálsum og aSgengi-
legum markaSi. Annars er senni-
legt aS skarfakál gæti þrifist í
venjulegum „blómsturpotti11, ef
svo vildi verkast, en um þaS geta
sérfræSingarnir sagt.
Leigugarðar. |
Reykjavíkurbær hefir úthlutaS !
miklum landflæmum til leigu-
garðaafnota. Er ánægjulegt aS sjá ;
hve vel og dyggilega margur not-
ar tómstundir sínar viS umhirSu
þeirra. Enginn þarf í mikinn kostn-
aS aS leggja til aS hirSa vel garS
sinn, en sé kunnátta 0g umhirða
nægjanleg, skilar jörðin því marg-
faldlega, sem vel er til hennar gert
og henni faliS aS geyma til vænt-
anlegrar uppskeru. Helzt þyrfti
hvert heimili aS eiga sinn garS, og
mætti þá vel stilla svo til aS leigj-
endur væru aS ööru jöfnu látnir
sitja fyrir leigugörSum, en hús-
eigendur heföu garSholur á bak-
lóðum, þótt þeir ættu einnig aS
vera hlutgengir viS úthlutun.
GarSana mætti minnka' nokkuS frá
því, sem nú er, enda vafasamt aS
menn hafi full not þeirra, — eða
kæri sig yfirleitt um aS hafa þau,
þótt þeir æski eftir nokkurum
bletti til slíkrar ræktunar. Um
þetta skal ekkert fullyrt, en at-
huga má þaS hvort ekki sé rétt aS
miða stærS garSa viö þarfir heim-
ila frekar en nú er gert.
Kvikmyndatækni
fleygir fram hér
á landi.
í gærdag hafði Óskar Gísla-
son ljósmyndari boð inni fýrir
blaðamenn, þar sem sýnd var
kvikmynd af lýðveldiskosning-
unum.
Mönnum kann að finnast það
næsta kynlegt, að kvikmynd af
kosningunum, sem aðeins höfðu
þá staðið yfir í 3 daga, skyldi
vera svo snemma tilbúin til
sýningar, en þetta er nú samt
rétt.
Við íslendingar höfum ávallt
sótzt eftir að vera svo framar-
lega á hverju sviði, sem okkur
hefir verið kleift, bæði með til-
liti til efnahags okkar og ann-
arra aðstæðna. Strax og mögu-
leikarnir til þess að nota
okkur tækni nútímans, hafa
borizt oss í liendur, liöfum
við tekið við nýungunum feg-
ins liugar og fært okkur þær í
nyt, því það er meginþáttur
framfara og menntunar.
Kvikmyndin, sem blaðamenn
sáu í gær hjá Óskari ljósmynd-
ara var reyndar tekin á öðrum
degi kosninganna, en sýningar-
hæf strax daginn eftir, enda
þótt liún væri ekki sýnd fyrr en
tveim dögum síðar.
Kvikmyndin er tekin á mjó-
filmu, en tækin til að sýna shk-
ar myndir eru ekki fyrir hendi
í kvikmyndahúsum bæjarins,
öðrum en Tjarnarbíó. Auk þess
eru margar slíkar vélar í einka-
eign og félaga.
Myndin er sérlega eftirtektar-
verð, því liún á það í vændum,
að verða góð heimild um merki-
legustu kosningar á Islandi,
lýðveldiskosningarnar, og þann-
ig fræðandi fyrir komandi kjm-
slóðir hér á landi.
Að vísu er hér einungis um
lítinn þátt úr fyrirhugaðri heild-
armynd af kosningunum og
lýðveldisstofnuninni 17. júní
n. k. að ræða, en þessi litli vísir
gefur góðar vonir um, að sú
mynd verði góð.
Óskar hefir í hyggju, þegar
fram líða stundir og um hægist
með alla aðflutninga til lands-
ins, að talca kvikmyndir af
merkilegum atburðum og gera
þær sýningarhæfar samdægurs.
Vér íslendingar fögnum slikum
framförum.
Stúlka,
óskast í vist.
Gott sérherbergi.
Frú Arnar, Mímisvegi 8.
Sími 3699.
Stúlka
getur fengið atvinnu nú
þegar í
ISAFFISÖLUNNI
Hafnarstræti 16.
Hátt kaup.
Herbergi fylgir.
Upplýsingar á staðnum
eða Laugavegi 43, 1.
hæð.
fyrir húsgögn
yfirdekkíir
Frakka§fís: 20
Stúlka
óskast á fámennt heim-
ili. Sérherbergi. Hátt
kaup. Uppl. á Bergs-
staðastræti 67, niðri. —
Sími 4147.