Vísir - 08.11.1944, Blaðsíða 3

VÍSIR
Miðvikudaginn 8, n0T.br. 1W4.
FJárlasaræðan
Fjárreiðnr ríki§in§ á næ§ta ári.
Gpeinargerð fjármálaráölierra., Bjérns
Ólafssonar, við 1. umiæðu fjárlaga—
irumvarpsins fyrip 1945.
Otvarpsumræður fóru fram 4. október s.l. um frv. til
fjárlaga 1945. Framsöguræðu fjármálaráðherra, Björns
Ölafssonar, hefir ekki verið hægt að birta fyrr vegna
verkfallsins, en nú birtist hún hér í heilu lagi.
Undanfarin tvö ár hafa um-
ræður fjárlaga farið fram með
nokkuð öðrum hætti en venja
hefir verið. Hefir hinni árlegu
greinargerð um rekstur og fjár-
hagsliorfur ríkisins verið sldpt í
tvennt, með þvi að gera grein
fyrir afkomu síðasta árs á vetr-
arþingi, en leggja fram fjárlög
fyrir haustþing með þeirri
greinargerð, sem þeim verður
að fylgja. Hefir þetta orsakazt
af ástæðum, sem öllum eru ljós-
ar. —
Hinn 3. marz i vetur gerði eg
grein fyrir afkomu ríkissjóðs á
árinu 1943 og mun eg þvi ekki
víkja að því efni nú. Eg mun
hinsvegar ræða um fjárlaga-
frumvarpið fyrir 1945, sem nú
liggur fyrir og í þvi sambandi
drepa á nokkur atriði i afkomu
yfirstandandi árs.
Breyting í vændum.
Aðeins þrír mánuðir eru nú
eftir af því ári, sem nú er að
líða. Margir húast nú við að
áður en það er á end», muni
styrjöldinni lokið í Norðurálfu
og miklar breytingar hefjast í
verðlagi og viðskiptum. Vegna
útlits um skjót úrslit styrjald-
arinnar eru margar þjóðir þeg-
ar farnar að hefja undirbúning
fi’iðsamlegra starfa. Engum get-
ur dulizt, að straumbreyting er
þegar byrjuð hér á landi, þótt
þess gæti ekki mikið ennþá,
vegna hins mikla fjár, sem emi
er í umferð og stafar af hinum
miklu fjárráðmn almennings í
landinu. Tekjur þjóðarinnar af
ófriðarástandinu hér innan-
lands eru óðiim að fjara út og
álirif styrjaldarinnar til bættrar
afkomu fyrir atvinnuvegina eru
þverrandi og geta horfið fyrr en
varir.
Fjárlagafrumvarpið, sem liér
liggur fyrir, er talandi voltur
um þá breytingu, sem er að ger-
ast og i vændum er. Það er í
rauninni fyrsta aðvörunarmerk-
ið um það, að aldan hafi risið
til fulls og sé nú byrjuð að
hníga aftur. Þessi mei’ki koma
fram í því, að aðaltekjurnar
rýrna jafnhliða því, sem gjöld-
in yfirleitt halda áfram að
vaxa. Tveir stærstu tekjulið-
irnir, skattar og tollar, eru eins
og loftvog, sem fer eftir veðra-
brigðum atvinnulifsins í land-
inu. Þeir sýna betur en flest
annað liið raunverulega árferði
og í hvaða átt hin almenna af-
koma stefnir.
Tekjurnar.
Eg skal nú gera grein fyrir
tekjubálki frumvarpsins.
Tekju- og eignarskattur er á-
ætlaður 21 millj. króna og hluti
ríkissjóðs af stríðsgróðaskatti 4
millj. kr., eða skattar samtals'
25 milljónir kr. Samkvæmt upp-
lýsingum, sem nú liggja fyrir,
nemur álagður tekju- og eignar-
skattur á þessu ári kr. 24.254,-
781.—- og stríðsgróðaskattur
samtals kr. 9.520.042.—, eða
hluti ríkissjóðs kr. 4.760.021.—.
Samtals er þá talið að tekjur
ríkissjóðs af þessum sköttum
nemi kr. 29.014.802.—. En sam-
kvæmt venju lækka skattarnir
nokkuð í meðferð æðri skatta-
nefnda og má væntanlega áætla
að tekjur af þessum sköttum á
árinu nemi um 28 millj. kr.,
móti áætluðum þessum tekjum
næsta ár 25 millj. kr.
Eg hefi gert ráð fyrir því,
að afkoma landsmanna á þessu
ári yrði ekki öllu lakari en hún
var 1943 og þess vegna hættu-
laust að áætla að álagning þess-
ara skatta nemi 1945 líkt og
er á þessu ári. En það væri ó-
verjandi, að gera ráð fyrir að
öll sú fjárhæð fáist greidd á
næsta ári, sem álagningin nem-
ur, og er til þess ,mjög veiga-
mikil ástæða. — Ef ófriðurinn
hættir bráðlega og verðbólgan
minnkar mjög verulega á næsta
ári, er sýnilegt, að allir skatt-
þegnar í landinu munu fá laun
sín greidd með miklu færri
krónum en nú er. Á sama hátt
mundi hagnaður fyrirtækja
rýrna að krónutölu. Hinsvegar
væri skattar álagðir í samræmi
við hina háu lcrónutölu tekna á
þessu ári. Þegar svo stendur á,
er hætt við að margir, sem litið
eða ekkert hafa lagt fyrir af
tekjum sínum á þessu ári,
mundu eiga erfitt með að standa
i skilum með slcattgreiðslur og
því mætti búast við talsverðum
vanhöldum, þegar laun verða
aftur greidd með færri krónum,
vegna minnkandi verðbólgu.
Stríðsgróðaskattur var áætl-
aður á þessu ári samtals 12
millj. kr., en verður eins og áð-
ur er sagt rúmar 9 millj. kr.,
eða um 3 millj. kr. lægri en á-
ætlað var. Af skattinum kemur
helmingur i hlut ríkissjóðs. Síð-
ustu árin hefir stríðsgróðaskatt-
urinn numið svo sem hér segir:
1941 2.887 þús. kr.
1942 12.772 — —
1943 13.504 — —
1944 9.520 — - (álagt)
Af þessu sést, að stríðsgróða-
tekjur hafa náð hámarki á árinu
1942 (skatturinn er lagður á
ári eftir að teknanna er aflað).
Stærsti tekjuliðurinn er nú
eins og undanfarið beinu toll-
ariiir.
Yörumagnstollurinn er áætl-
aður eins og í fjárlögum yfir-
standandi árs, með 8 millj. lcr.
Fyrstu sex mánuði þessa árs
hefir tollurinn reynzt 5.266 þús.
kr. og mætti því búast við, með
sama áframhaldi, að hann næmi
á þessu ári um 10 millj. kr.
Verðtollurinn er í gildandi
fjárlögum áætlaður 30 millj. kr.
Hann hefir orðið fyrstu sex
mánuði ársins 15.579 þús. og
mætti því búast við að hann
gæti numið fyrir allt árið um
30—31 mlllj., ef engin stór’-
breyting verður á innflutning-
um. Fyrri hluta ársins leit út
fyrir að verðtollstekjurnar
mundu reynast talsvert lægri en
áætlað hafði verið og margt
benti til þess, að innflutningur-
inn mundi dragast saman. En
með þessum ráðstöfunum um
útvegun vara, sem erfiðleikar
hafa verið að kaupa, hefir tek-
izt að halda innflutningnum í
horfinu. Má þe(ta þakka góðu
starfi Viðskiptaráðs, íslenzkra
embættismanna í Bandarikjun-
um og dugnaði innflytjenda. —
Þótt þetta hafi farizt betur en
á horfðist á þessu ári, hefi eg
ekki tahð verjandi að áætla
tekjur af verðtolh næsta ár
hærri en 25 millj. kr. Innflutn-
ingur stríðsáranna hefir verið
sem hér segir:
Innfl. Verðtoliur
1940 74.210 þ. 6.422 þ.
1941 131.129— 16.699 —
1942 247.747— 39.384 —
1943 251.301— 33.933 —
1944( áætl.230.000 — 31.000 —
Af þessu má sjá, að liámarki
innflutningsins var raunveru-
lega náð 1942. Hækkunin á inn-
flutningi 1943 stafar eingöngu
af hækkuðum flutningsgjöldum
en ekki auknu vörumagni.
Flutningsgjöldin voru lækkuð í
byrjun þessa árs eins og kunn-
ugt er. Verðtollur var ekki inn-
heimtur af hinum hækkuðu
farmgjöldum á árinu 1943. Þeg-
ar stríðinu er lokið lilýtur verð-
mæti innflutningsins eim að
minnka. Þótt búast megi við
að talsverð viðskipti hefjist við
ýms lönd strax og leiðir opn-
ast og margt þurfi að káupa
sem á skortir, verður að gera
ráð fyrir að farmgjöld lækki
mikið og einnig verð á ýmsum
vörum. Slíkt mundi hafa mikil
áhrif á umræddan tekjustofn,
verðtollinn, og mæla því engin
skynsamleg rök með því, að á-
ætla þessar tekjur eins og útlit
er fyrir að þær reynist á þessu
ári.
Munurinn á áætlun frum-
varpsins og núgildandi fjárlaga
um beina skatta og tolla, er sá,
að frumvarpið áætlar tekjurnar
af sköttum 1 millj. kr. lægri
og af tollum kr. 4.900.000.—
lægri. Alls er þá um lækkun að
ræða af þessum tekjum er nem-
ur 5.900 þús. kr. Til þess að
varast misskilning skal eg geta
þess, að í gildandi fjárlögum
er allur stríðsgróðaskattur tal-
inn með tekjum, einnig sá, er
gengur til bæja- og sveitarfé-
laga. En í frumvarpinu er að-
eins tilfærður hluti ríkissjóðs.
Framangreindar tölur eru að
sjálf*sögðu tekjur ríkissjóðs ein-
göngu.
Breytingar á öðrum tekjum-
liðum í 2 .gr. frumvarpsins eru
mjög litlar og samtals er áætl-
unin mjög svipuð því, sem er í
gildandi fjárlögum. Er áætlun-
in gerð í samræmi við þá
rcynslu, sem fengizt hefir af
innheimtu þessara tekjuliða á
líðandi ári.
Tekjur af ríkisstofnunum eru
áætlaðar á næsta ári kr. 20.668.-
076.— og er það kr. 4.101.002.—
hærra en á þessu ári. Hækkunin
stafar af því, að tekjur af áfeng-
isverzluninni og tóbakseinkasöl-
unni hafa á þessu ári orðið
hæri’i en gert var ráð fyrir,
vegna þeirrar verðhækkunar á
víni og tóbaki, sem ríkisstjórn-
in ákvað síðastliðið liaust. Gera
má ráð fyrir, ef framleiðsla
I þjóðarinnar helst í horfinu, að
þessar tekjur lialdist að veru-
legu leyti fram eftir næsta ári.
Hagnaður af áfengisverzlun-
inni er áætlaður 13 millj. 346
þús. kr. Það er að vísu talsvert
lægra en útlit er fyrir að hagn-
aðurinn nemi á þessu ári, því
eins og nú horfir, má búast við
að hánn verði yfir 20 millj. kr.
Þessi mikli hagnaður byggist á
geypilega háu verði á flestum
víntegundum og miklum pen-
ingaráðum almennings. En þess
er að gæta, að þessi tekjustofn
verður að teljast mjög ótrygg-
ur í þeim mæli, sem nú er. Um
leið og peningaflóðið fjarar út
að verulegu leyti, verður ekki
hægt að selja vínin með því
verði sem nú er, og tekjustofn-
inn hrynur. Líklegt er, að á síð-
ari helmingi næsta árs verði
miklar breytingar til lækkun-
ar á tekjum áfengisverzlunar-
innar frá bví sem nú er. Þessi
tekjustofn hefir gert kleift að
halda uppi þetta ár fjárfram-
lögum. úr ríkissjóði til lækk-
unar á verðlági innanlands.
Hinar miklu tekjur á þessum
lið eru eitt af fyrirbrigðum ó-
friðarástandsins. Þótt þessar
tekjur hafi komið 1 góðar þarf-
ir eins og á stendur, er nauð-
synlegt að gera sér ljóst, að
það er hvorki æskilegt né heilla-
drjúgt til lengdar, að láta Á-
fengissölu ríkisins vera aðal
uppistöðuna í fjáröflun til opin-
berra þarfa.
Reksturshagnaður Tóbaks-
einkasölunnar er áætlaður 885
þús. kr. hærri en í gildandi fjár-
lögum,- eða samtals lcr. 6.585.-.
901.— og er ástæða til að ætla,
effir afkomu þessa árs að dæma,
að sú áætlun fái staðist.
Hagnaður af rekstri Lands-
símans er áætlaður kr. 616.900.-
00, sem er lítið eitt hærra en i
gildandi fjárlögum. Tap á
rekstri póstsins er 346 þús. kr.
og er það svipað því sem áður
hefir tíðkazt. Gert er ráð fyrir
eignaaukningu Landssímans er
nemur 1700 þús. kr. Framlag
rikissjóðs til pósts og. sima
verður því samkvæmt frum-
varpinu um hálf önnur milljón
króna á næsta ári.
Aðrar ríkisstofnanir, svo sem
Otvarpið og Rikisprentsmiðjan,
hafa að vísu nokkurn tekjuaf-
gang, en liann rennur allur t!il
viðhalds og endurbyggingar
þessara stofnana.
Heildarrekstrartekj ur ríkis-
’ sjóðs næsta ár eru áætlaðar 86,-
810 þús. kr. Til samanburðar
má geta þess, að í fjárlögum
þessa árs eru tekjurnar 88.306
þús. kr., þegar frá er dreginn
liluti sveitarfélaga af stríðs-
gróðaskatti. Tekjur þessa árs
fara væntanlega mikið fram úr
áætlun. En þess er engin von,
að svo verði um tekjur næsta
árs, þótt allt gangi skáplega.
GJÖLDIN.
Gjöldin eru áætluð samtals
kr. 88.868.996,00 og eru þá
meðtalin gjöld á sjóðsyfirliti.
Heildarútgjöld gildandi fjár-
laga eru 95.950.548.00, en að-
gætandi er, að í þeim er talið
til gjalda hluti sveitarfélaga af
stríðsgróðaskatti 6 millj. kr.,
sambærileg tala væri því 89.-
950..548,00. En þótt heildarút-
gjaldatalan sé lítið eitt lægri í
frumvarpinu, orsakast það eklci
af þvi, að reksturskostnaður
ríkisins hafi lækkað. Þvert á
móti. Hann hefir liæklcað mjög
verulega. Og það er eitt af þeim
hættumerkjum, sem gefa verð-
ur gaum mi, þegar útfallið fer
að hefjast í tekjum ríkissjóðs.
Það er eins með ríldssjóðinn og
einstaklinginn. Hann má lielzt
ekki eyða meiru en hann aflar,
ef vel á að fara, og því eru tak-
mörk sett, hversu lengi hann
getur lialdið uppi liallarekstri.
En slíkur rekstur er að líkind-
um skammt framundan og má
búast við að hann standi meðan
atvinnulíf landsmanna leitar
jafnvægis eftir styrjaldará-
standið, nema betur takist um
samræmingu framleiðslukos tn-
aðar og afurðaverðs en nú
horfir.
Á 16. gr. gildandi fjárlaga er
ætlað 10 millj. kr. til verðbóta
á útfluttar landbúnaðarafurð-
ir. Þessi liður er felldur burtu
úr frv., fyrst og fremst vegna
þess, að áætlun tekna leyfði
ekki að slík fjárhæð væri tek-
in með, og ennfremur vegna
þess, að það verður að teljast
hlutverk Alþingis að ákveða um
shk útgjöld. Ef þessi ljárhæð
er dregin frá fjárlögunum og
síðan gerður samanburður á
þeim og frv., kemur í ljós að
samtals hækkun á útgjöldunum
nemur um 9 millj. kr. Hækkun
er í því nær öllum greinum og
þrátt fyrir mjög nákvæma at-
hugun fjármálaráðuneytisins á
hinum hækkuðu liðum, hefir
ekki reynzt mögulegt að standa
á móti þeim hækkunaráætlun-
um, sem gerðar hafa verið,
nema að litlu leyti, ef forðast
ætti að blekkja sjálfan sig. Þótt
illt sé að þurfa að láta gjöldin
hækka, eru það þó lítil hygg-
indi að setja þau lægra en lik-
legt er að þau verði. Slíkt hefnir
sin siðar og er jafnan skanim-
góður vermir.
Eg skal þá gera grein fyrir
þeim útgjaldaaukningum, er
máli skipta.
Alþingiskostnaður hækkar
um 660 þús. kr. Er farið eftir
tillögum frá skrifstofu Alþingis,
sem telur rétt að áætla þing-
kostnaðinn eins og í frv. grein-
ir, með tilliti til þess, hvernig
háttað hefir verið þingsetu und-
anfarið.
Framlag til ríkisstjórnarinn-
ar (10. gr.) liækkar um 400
þús. kr. Af því er hækkun á
ýmsum kostnaði ráðuneytanna
85 þús., sem áætlaður er sam-
kv. reynslu ársins 1943, og
aúknar kaupgreiðslur ráðuneyt-
anna, er nemur 107 þús. kr.
Og er um helmingur þess vegna
aukningar á starfsliði endur-
skoðunardeildar fj ármálaráðu-
ráðuneytisins, sem skorti mjög
starfskrafta og endurskoðunin
þess vegna mjög seinvirk. Þessu
er nú verið að ldppa i lag. —
Kostnaður við utanríkisþjón-
ustu hefir hækkað um 173 þús.
kr. og stafar það aðallega af
stofnun sendiráðs í Moslcva á
þessu ári.
Dómgæzla og lögreglustjórn
(11. gi’.) hækkar um 1.7 miUj-
ónir króna.
Kostnaður við landhelgis-
gæzlu er áætlaður 750 þús. kr.
hæri'i vegna þess, að reynsla
þessá árs sýnir, að þessi kostn-
aður hefir verið allt of lágt á-
ætlaður í fjárlögum. Um það
verður ckld sagt, hvort 2 millj.
kr. fjárveiting nægir. Það verð-
ur að sjálfsögðu mikið undir
þvi komið, hvernig liagað verð-
ur rekstri landhelgisgæzlunnar.
Nokkur hækkuii hefir orðið hjá
þeim embættum, sem fara með
dómgæzlu og lögreglustjórn.
Lögniannsemhættinu hefir ver-
ið skipt í tvö ný embætti og
hefir það að sjálfsögðu nokk-
urn kostnað í för með sér. Af
þessum embættum er kostnaður
orðinn mestur við sakadómara-
embættið og hælckar hann nú
urn 60 þús. kr. Kostnaður við
lögreglu hækkar um 180 þús.
kr. Kostnaður vegna innheimtu
tolla hækkar um 366 þús. kr.
Otgjöld vegna skattanefnda og
skattstofu Reykjavíkur vaxa
um 150 þús. kr. Á þessu ári
voru stofnuð þrjú skattstjóra-
embætti og laun skattanefnda
voru liækkuð nokkuð, enda
voru þau talin lítt viðunandi
vegna ört vaxandi dýrtíðar. öll
þessi útgjöld eru af greindum
embættum og stofnunum talin
óumflýjanleg. Erfitt er að bera
brigður á slíkt án rannsóknar á
öllurn rekstri þeirra. En timi
virðist nú koniinn til að gera
heildar-athugun á embættum
og stofnunum ríkisins, og kem
eg að því síðar.
Rekstur sjúkrahúsa.
Rekstur sjúkraliúsa er enn
liækkandi. Á þessu ári er ætlað
til ríkisspítala samtals kr. 2-
138.203,00. Þessi liður er því á-
ætlaður 210 þús. kr. hærri en
á þessu ári. Hækkun er aðal-
lega á rekstri geðveikrahælisins
og heilsuhælanna tveggja, Vif-
ilssta^a og Kristneshælis. Kostn-
aðurinn er áætlaður eins og
hann hefir reynzt undanfarið.
Reikningshald og yfirlit um
reksturinn sýnist vera í bezta
lagi, en að sjálfsögðu er það að
mestu undir forstöðumönnum
stofnananna komið, hversu
hagkvæmur relisturinn er.
Venjuleg endurskoðun getur
litilli gagin*ýni beitt í þ\T efni.
Styrkur til að reisa læknis-
bústaði og sjúkraskýli hefir
verið hækkaður uni hálfa millj-
ón kr. upp í 750 þús. Þörfin er
mikil í þessu efni viða um land
og þvi miður er ekki hægt að
bæta úr henni eins og skyldi.
Til viðbótarhúsnæðis við rik-
isspítalana er áætluð ein millj.
kr. á 22. gr. og er það 200 þús.
kr. hærra en í gildandi fjár-
lögum.
13. gr. Samgöngumálin.
Samgöngumálin eru að líldnd-
um viðkvæmasti kafli fjárlag-
anna. Þenna kafla nefna marg-
ir öðru nafni verklegar fram-
kvæmdir og hygg eg að sjald-
an sé svo lagt fram fjárlagafrv.,
að flestum þyki ekki of lítið
lagt til hinna verklegu fram-
kvæmda. Eg hefi þegar fengið
að heyra, að í frv. sé gerður
stórfelldur niðurskurður á þess-
um framkvæmdum og er það
sagt á þann hátt eins og allt
atvinnulíf landsins sé í veði.
Mér kemur ekki til hugar að
neita þvi, að þeir þrir áðalkafl-
ar, vegamál, samgöngur á sjó,
vitamál og hafnargerðir, sem
koma undir þessa grein f járlag-
anna, séu afar mildls varðandi
og mikið undir þvi komið, að
þeir skipi þann sess i fjárlög-
unum sem nauðsyn krefur og
efnin leyfa. En eg tel með öllu
ástæðulaust að æðrast i þessu
efni, þótt nýbyggingar vega og
hafnarmannvirkja sé ekki á
toppi eins og sakir standa með-
an lítið fæst fyrir hverja krónu
og nægileg atvinna er i landinu.
I frumvarpinu er gert ráð
fyrir heildarfjárveitingu til
vcgamála, er nemur kr. 13.972,-
947.00 á móti kr. 14.213.120,00
á þessu ári, eða lækkun sem
nemur aðeins 1—1 y2 %. Nokk-
ur hækkun er á fjárveitingu til
stjórnar og undirbúnings vega-
gerða, til þess að hægt sé að
fjölga verkfræðingum til að-
stoðar vegamálastjóra. Tæknis-
leg aðstoð hefir undanfarið ver-
ið af mjög skornum skammti
við mjög víðtækar mælingar,
atliuganir og útreikninga, sem
vegamálaskrifstofan jafnan hef-
ir með höndum. Væntanlega
verður nú úr því bætt.
Fjárveiting til nýrra akvega
hefir verið lækkuð um 2.893
þús. kr., en viðhald og endur-
bætur þjóðvega hefir verið
hækkað um 2.500 þús. kr. upp
i 7 millj. kr. Á siðasta ári var
varið til vegaviðhalds yfir 10
millj. kr., en af því var um
helmingur greiddur af setulið-
inu fyrir það slit, sem orsakast
af ökutækjum hersins. Á þessu
ári er gert ráð fyrir að við-
lialdið verði um 7.5 millj, lir.
og af því er áætlað að setuliðið