Vísir - 08.11.1944, Blaðsíða 4

Miðvikudagmn 8. nóvbr. 1944.
VlSIR
greiði 1.6 millj. kr. Á næsta ári
má búast við að viðhaldskostn-
aður verði ekki minni en nú,
en liins vegar verður engu spáð
um það, hver þátttaka setuliðs-
ins verður um viðgerð veg-
anna.
Framkvæmdum ríkisins um
nýbyggingar og viðhald þjóð-
vega er að sjálí’sögðu takmörk
sett af í'járhagslegum ástæðum
ríkissjóðs hverju sinni. Af áætl-
uðum heildarreksturstekjinn
samkvæmt frumvarpinu 86.8
millj. er gert ráð íyrir að 9.750
þús. fari til nýbyggingar og
viðhalds vega, eða 11.23%. Ef
geröur er samanburður á tveim-
ur síðustu fjárlögum kemur
þetta út:
1944 er varið 11.47% af heild-
ar reksturstekjum, en 1943 er
varið 11.50%. af heildar rekst-
urstekjum.
Verður því ekki með sann-
girni sagt, að hinum verklegu
íramkvæmdum í þessu efni sé
skorinn þrengri stakkur í sam-
anburði við afkomu rikissjóðs
en Alþingi hefir sjálft gert und-
anfarin tvo ár. -
Til brúargerða er áætlað 1.5
millj. kr. og er það 300 þús. kr.
hærra en á gildandi fjárlögum.
Af þessu er ein millj. ætlað til
byggingar ölvesárbrúar. Áætl-
að er að brúin muni kosta 2
millj. kr., og verður ekki lijá
þvi komizt að byggja hana á
næsta suihri. En þrátt fyrir það
taldi eg rétt, að byggingarkosln-
aðinmn yrði skipt á tvö ár og
hefi því tekið helming kostnað-
arins i frv., en geri ráð fyrir
að hinn hehningurinn verði tek-
inn í fjárlögum fyrir árið 1946.
Eg tel ekki liklegt að ríkissjóð-
ur þurfi að stofna skuld vegna
byggingarinnar þótt kostnaðin-
um verði skipt á tvö ár.
Til strandferða ríkissjóðs er
áætlað kr. 2.730.000,00, sem er
rúmlega -millj. kr. hærra en nú
er í fjárlögum. Þetta stafar af
því, að í ljós hefir komið, að
áætlun giidandi fjárlaga er allt
of lág og verður ekki hjá þvi
komizt að taka til greina liið
raunverulega tap á strandl'erð-
unum og ætla fyrir þvi á fjár-
lögum.
Undirbúning þyrfti að hefja
nú þegar um gerbreyting á
slrandferðúm ríkisins eftir strið.
Eg tel lítinn vafa á því að reka
mætti þær liagkvæmar' fyrir
ríkissjóð og til meira hagræðis
fyrir landsménn ef önnur skip-
un væri á þeim gerð. Nauðsyn-
legt er að fá ný og heppileg
skip.. Það sýnir sig nú að rekst-
ur þess eina skips, sem nýtt er
og hentugt til þess hlutverks
sem því er ætlað, sýnir lang-
Iiagkvæmasta útkomu.
Eg get ekki skilizt svo við
þessa grein frumvarpsins, að eg
minnist ekki á frarnlag til
liafnarmannvirkja. Er það
áætlað 2 millj. kr. eða rúmlega
200 þús. kr. lægra en nú er í
fjárlögum. Þessi liður er ósund-
urliðaður, enda er venja að,Al-
þingi sjálft ákveði livernig fénu
skuli skipt. 1 hinni áætluðu
fjárhæð er innifalið tillag til
hafnarbótasjóðs, 300 þús. kr.
Þessi sjóður er nú 3 millj. kr.
og er ætlað hlutverk eins og
nafn lians bendir til. Þessi fjár-
hæð hefir nú verið tekin út úr
ríkissjóði og lögð í sérstakan
réikning í Landsbankanum og
verður væntanlega geymd þar
þangað til sjóðurinn tekur til
starfa.
14. gr. Kirkju-
og kennslumál.
Breytingar til hækkunar eru
um 1 millj. kr. Til byggingar
gagnfræðaskóla er veitt 550 þús.
og er það hækkun um 220 þús.
kr. með tilliti til þess að lokið
verði byggingu gagnfræða-
skólahússins í Reykjavík og á
Akureyri.
Til húsabóta á prestsetrum
er veitt 500 þús. kr. Er það 400
þús. kr. hærra en nú er i fjár-
lögum. Þörfin á þessum húsa-
bótum er nú talin svo brýn, að
ekki verður hjá því komizt að
hefjast lianda í þessu efni.
Stundakennslukaup við æðri
skóla hefir vcrið hækltað um
50% sökum þess að talið er að
kennslukaup það sem verið hef-
ir sé óviðunandi og ekki, sam-
bærilegt við kaup sem greitt er
föstum kennurum fyrir sama
verk. Nokkur hækkun er á
Iaunagreiðslum vegna almennr-
ar barnafræðslu, sem stafar af
því að nokkur fjölgun liefir
hefir orðið á kennaraliði í
barnaskólum.
16. gr. Til
atvinnumála.
Nokkur liækkun hefir orðið
á reksturskostnaði Búnaðarlel.
fsiands og FLskifélags íslands.
Nýr liður er tekinn inn í þessa
greiiþ sem áður hefir verið á
heimildargrein, það ér 300 þús.
kr. byggingarstyrkur til nýrrar
mjólkurstöðvar í Reykjavik.
Ennfremur er áætlað 2 millj.
kr. til áburðarverkshiiðju og
hefir þá samtals verið ætlað 4
inillj. kr. til þeirrar fram-
lcyæmdar. Nokkuð hefir verið
dregið úr kostnaði vegna sauð^
fjársjúkdóma. Kann sumum að
finnast of lítið fram lagt. Þessi
útgjöld liafa nú staðið frá ári
til árs um langan tíma* og lík-
legt er að erfitt verði að halda
uppi þessum framlögum þegar
aftur þrengist í búi. Væri nauð-
synlegt að taka allt þetta mál
til gagngerðrar athugunar því
vera mætti að ný sjónarmið
kæmi fram við gaumgæfilega
endurskoðun.
17. gr.
Sjúkratryggingar.
Samkvæmt bráðabirgða-
ákvæði i lögum frá 30. cfes.
1943 átti að fara fram á þessu
ári atkvæðagreíðsla um stofnun
.sjúkrasamlaga um land allt,
þar sem sjúkrasamlög eru ekki
þegar komin á fót. Félagatala
samlaganna var 43 þús. á síðasla
ári, en á öllu landinu er tala
tryggingarskylds fólks um 77
þús., auk um 8000 gámalmenna,
sem rétt hafa lil trygginga.
Virðist þvi líklegt að með nýj-
um samlögum geli fjölgun
meðlima orðið 35—40 þús.
Samþykkt hefir verið þegar að
stofna ný sjúkrasamlög i 50
hreppum. Aætlað er að lillög
hinna nýju samlaga verði til
jafnaðar um 4,kr. á mánuði eða
48 kr. á ári. Yrði þá framlag
ríkissjóðs 33% % eða kr. 16.00
á meðlim, samtals 560—640
þús. kr. Tryggingarstofnunin
vill telja að ekki sé varlegt að
áætla framlag ríkissjóðs undir
hámarki, eða 610 þús., kr.
Ríkissjóður greiddi áður 25%
af greiddum iðgjöldum til
samlaganna. En samkvæmt lög-
um frá 30. des. 1943 var frani-
Íag ríkissjóðs hækkað upp i
33%%. Kostnaður vegna þess-
ara breytinga er áætlaður 105
þús. kr.
Samtals er áætlað að fram-
lag til sjúkratiygginga hækki
um 970 þús. kr. á næsta ári frá
því sem fjárlög 1944 áætla.
Ellilaun og
örorkubætur.
Með lögum frá 30. des. 1913
var ákveðið að ríkissjóður
legði fram (auk 200 þús. kr.
frainlags) það sem á skortir
að framlag Lífeyrissjóðs Islands
nægi til að greiða 50% af heild-
arupphæð ellilauna og örorku-
bóla, en áður var framlag rík-
issjóðs og Tryggingarstofnun-
arinnar 50% til I. flokks, en
30% til II. fl. Flökkaskiptingin
fellur niður, en lágmark upp-
hæða sem lagt er á móti var á-
kveðið 120 kr., auk verðlags-
upplxítar.
Ellilauna og örorkubóta njóta
nú yfir 6000 manna og er heild-
argreiðslan 4V2 millj. kr. Af því
greiðir nú ríkissjóður og
Tryggingarstofnunin 1.4 millj.
kr. En af breytingu þeirri er eg
nú nefndi er talið að leiði það,
að framlagið sem ríkissjóður
þarf að greiða hækkar rúmlega
100% frá gildandi fjárlögum
eða úr 1180 þús. upp í 2550 þús.
.kr.
Samlals nemur þá hækkun
lil alþýðutrygginga kr. 2.465.000
sem að mestu stafar frá laga-
setningu frá siðasta ári.
18. gr. (eftirlaun)
hækkar um 750 þús. kr.
vegna frandags ríkissjóðs til
liffeyrissjóðs, samkvæmt lög-
uní frá 1943. Er þetta í fyrsta
skipti sem þessi útgjaldaliður
ei' tekinn i fjárlög.
Eg liefi þá getið flestra þeirra
hækkana og breytinga sem
máli skipta í útgjaldabálki
frumvarpsins.
Vísitala ‘ •
frumvarpsins.
Öll gjöld frumvarpsins til
dýrtíðaruppbóta eru byggð á
vísilölu 250. Er það sami grund-
völlur og hafður var við samn-
' ing núgildandi fjárlaga. Þetla
er að vísu lægri vísitala en nú
er gildandi. En þegar þelta
frumvarp var samið, var óger-
legt að spá nokkuru um það,
hvaða stefnu dýrtíðarmáhn
mundu talca, livort dýrtiðin
lækkaði eða verðbólgan mundi
vaxa öllu atvinnulifi lands-
manna yfir liöfuð. Útgjöld
frumvarpsins. þau er dýrtiðar-
uppbót taka, voru því meðan
svo stóð, engu nær sanni þótt
til grundvallar væri lögð visi-
talan 272. Hinsvegar er auðvelt
' að áælla hækkun eða lækkun í
þessu efni, eftir því sem útlit
er fyrir að slefni í dýrtíðarmál-
ununt, þegar þingið leggur síð-
ustu hönd á íjáriögin. Áætlað
er að livert stig til hækkunar
eða lækkunar gildi ríkissjóð
150—160 þús, kr. Meðalvisitala
siðasta árs var 256. Áætlun um
tekjuskattinn er byggð á af-
komu síðasta árs. Ef meðalvísi-
tala þessa árs sýnist ætla að
verða hærri, mundi það orsaka
nokkuru hærri tekjupkatt á
móti.
Eg geri ráð fyrir að á það
muni verða bent, að frv. sé með
þessu möti ekki látið sýna hina
raunverulegu útgjaldaf járliæð.
Eg býst ennfremur við að ein-
hverjir muni telja það sérslaka
goðgá, að frumvarpið var ekki
lagt fyrir þingið strax og það
kom saman í byrjun september.
Þvi er til að svara, að. hina
raunverulegu útgjaldafjárhæð
er fyrst hægt að ákveða þegar
þingið hefir komið dýrlíðar-
málunum á fastan grundvöll.
í öðr.u lagi vil eg kalla frum-
varpið ofsnemma en ekkiofseint
fram komið. Ástæðan til þess
að fjárlagafrumvarpið var ekki
afgreitl á vetrarþingi, eins og
lög standa til, var sú, að enginn
treystist til að áætla afkomu
ársins 1915 svo löngu fyrirfram.
Dýrtíðarmálin voru óleyst og
ráðgátan um gang / styrjaldar-
innar sömuleiðis. Ennþá eru
dýrtíðarmálin óleyst og því nær
í fullri óvissu. Meðan svo stend-
ur er hvert fjárlagafrumvarp
sem fram er lagt, byggt á sandi,
hversu vandlega og samvizku-
samlega sem það er undirbúið.
Býrtíðar-
ráðstafanirnar.
Frumvarpið gerir ekki ráð
fyrir neihum framlögum til
dýrtíðarráðstafana, af þeirri
einföklu ástæðu, að rikisstjórn-
in er þeirrar skoðunar, að slík
fjárframlög frá ríkissjóði verði
að falla niður frá næstu ára-
mótum. Afkoma rikissjóðs
samkvæmt frumvarpinu ber
það með sér, að ekki er lengur
liægt að standa undir slíkum
greiðslum svo tugmilljónum
kr. skiptir, nema að nýjum stór-
felldum tekjuskatti væri bætt á
þjóðina. Stjórnin taldi ekki fært
að bera fram slikar tillögur
eins og nú standa sakir. Hún á-
lítur að verðlagið og lcaup-
gjaldið verði að lækka frá næstu
áramótum, án þess að uppbæt-
ur úr ríkissjóði komi til. Vegna
þeirrar sannfæringar bar hún
fram frumvarp sitt til dýrlíðar-
ráðstafana, sem nú liggur fyrir
þinginu, frumvarp sem þing-
flokkarnir og blöð þeirra hafa
talið óalandi og óferjandi. Tím-
inn á eftir að leiða í ljós að
slefna stjórnarinnar er rétt í
þessu efni og líklega sú eina
sem framkvæmanleg er.t
Tollalækkun
og' vísitala.
í sambandi við baráttuna við
dýrtíðina liefir því verið lialdið
fram af sumum, að ódýrast
væri að lækka hana með af-
námi lolla, og talið að gera
mætti þetta með liehningi lægra
framlagi en nú er gert. Nú er á-
ætlað að kosti ríkissjóð um 900
þús. kr. á ári að greiða niður
livert vísitölustig. Gerð liefir
verið áætlun í viðskiptamála-
ráðuneytinu um hvað kosti rík-
issjóð hvert vísitölustig með af-
námi tolla á þeim vörum er-
lendum sem ganga inn i vísi-
töluna. Niðurstaðan af þeirri
athugun er sú, að bein áhrif af
afnámi tollanna mundi vera
,10—12 stig og að hvert stig
mundi kosta um 1.3 millj. kr.
Slík athugun sem þessi er mikl-
um vandkvæðum bundin og
verður því að taka niðurstöð-
urnar með nokkurri varúð. En
eg hygg að þessar tölur fari
nokkuð nærri sanni. Bendir þá
þessi athugun til þess að það
kosti ríkissjóð talsvert meira
að lækka vísitöluna með afnámi
tolla en með beinu fjárfram-
lagi. |
Tekjur og gjöld
ríkissjóðs
á þessu ári.
Ef athuguð er afkoma ríkis-
sjóðs það sem af er þessu ári,
er ástæða lil að búast við að
tekjurnar geti orðið um eða
yfir 100 milljónir króna. Sam-
kvæmt fjárlögum eru raun-
veruleg útgjöld um 89 millj. kr.
Við það bætist framlgg til dýr-
líðarráðstafana vegna verð-
lækkunar, sem ekki stendur á
fjárlögum, og er að líkindum
11—12 millj. kr. ef framlagið
hækkar ekki frá því sem verið
' hefir. Vitanlegt er að einhverj-
ir liðir fara fram úr áætlun,
svo sem landhelgisgæzla. Með
talsverði bjarlýni mætti hugsa
sér að tekjur og gjöld ríkisins
komi til að standa i járnum á
þessu ári. En það er ennþá of
of snemmt að mynda sér skoð-
un í þessu efni, sém örugg
mætti teljast.
I ,
Lántaka.
Á þessu ári hefir verið tekið
tán að fjárhæð 10 millj. sam-
kvænit lieimild i lögum frá 30.
desember 1943. Lánið greiðist
á mislöngum tíma, eins og hér
segir:
4 millj. kr. til 7 ára
3 —-----------10 — ,
3 —-----------20 —
Vextir af láninu eru 3%% og
eru það lægstu vextir sem rík-
issjóður hefir greitt til þessa.
Nokkuð af láninu var boðið út
opinberlega af Landsbanka ís-
lands, en hitt var selt Trygging-
arstofnun ríkisins og Lands-
Lankanum og verða bréfin af-
hent fyrir áramótin..
Á þessu ári hefir verið greitt
brezkt lán frá 1921, að fjárhæð
kr. 6.187.668.00. Þar af var
hluti ríkissjóðs kr. 3.511.917.00.
Annað. brezkt lán, frá 1935 er
gert ráð fyrir að greiða á næsta
ári. Hluti ríkissjóðs í því láni
nemur kr. 8.282.819.00. Þegar
það er greitt skuldar ríkisjóður
erlendis aðeins í Danmörku og
nemur sú skuld nú lcr.
11.400.000.00. Af því er þegar
fallið í gjalddaga um 4 rhillj.
króna.
Innanlands skuldar ríkissjóð-
ur nú í handhafaskuldabréfum
kr. 21.409.000.00.
Framlag- vegna
alþjóðasamvinnu.
Með skömmu millibih liefir
íslandi verið boðin þátttaka i
tveimur mikilvægum ráðstefn-
um um alþjóðasamvinnu eftir
striðið. Fyrri ráðstefnan fjall-
aði um lijálparstarfsemi og end-
urreisnar liinna sameinuðu
þjóða, sem íslendingar hafa
gerzt þáttakendur að, og nem-
ur tillagið 1% af áætluðum
þjóðartekjum. Á 22. gr. gildandi
fjárlaga er ríkisstjórninni heim-
ilað að greiða þáttlökugjald Is-
lands í samræmi við aðra þátt-
takendur. F j ármálaráðuney tið
Iiefir nú lagt til hliðar í sérstak-
an reikning 3 millj. kr. í þessu
skyni, því að búast má við að
hl útborgunar komi mjög
bráðlega.
Hin ráðstefnan fjallaði um
fjárhags- og viðskiptamál, hin
svokailaða Bretton Woods ráð-
slei'na. Þar var ákveðið að
stofna Alþjóðaþanka og Gjald-
eyrissjóð, með þeim fyrirvara
að það næði samþykki hjá
þingi og stjórn hvers lands. Til-
íag til þessara stofnana er greitt
á tvenpan liált, með greiðslu i
gulli eða frjálsum gjatdeyri og
með greiðslu eða tryggingu í
innlendum gjaldeyri í banka
hér.
rramlag íslands til Alþjóða-
bankans er áætlað 1 millj. doll-
ara og sama fjárhæð til Gjald-
eyrissjóðsins. Af þessu á að
greiða til sjóðsins 250 þús. doll-
ara í gulli eða gullgildiim gjald-
eyri og til bankans 20 þús. doll-
ara. Afganginn á að greiða í ís-
lenzkum krónum með því að
færa þær fjárliæðir þessurn
slofnunum til tekna í þjóðbank-
anum, við inngöngu eða þegar
kallað er eftir.
Vegna þess að marg'ir álíta
að hér sé um að ræða 13 millj.
króna bein útgjöld fyrir ríkis-
sjóð, vil eg laka fram að svo er
ekki. Þótt framlag það, sem eg
nú hefi nefnt, geti ekki talizt
með öllu áliættulaust, er engin
ástæða til að ætla annað en að
liöfuðstóllinn sé vel tryggður.
Eg hefi því hugsað mér að hægt
sé að fullnægja væntanlegum
skuldbindingum í þessu efni án
nokkurra beinna fjárframlaga
frá ríkissjóði, lieldur með sam-
vinnu við þjóðbankann og hina
bankana, með notlcun þess
gulls, sem hér liggur nú vaxta-
laust, og með tryggingum.
Kostnaðuv af þessu ætti helzt
enginn að vera fyrir rikissjóð.
Nauðsynlegt kann að vera að
skipa þessu með lögum í sam-
bandi við væntanlegt samþykki
Alþingis um að ísland gerist
þátttakandi í áður nefndum
stofnunum.
Með þetta fyrir augum hefi
eg lalið rétt að taka ekki upp í
fjárlágafrumvarpið greiðslu
vegna vaxtataps vegna gjald-
eyrisvarasjóðs, samkvæmt lög-
um nr. 50 27. júní 1941, en það
er kr. 150.000.00 á fjárlögum
þessa árs. Þessum lögum verð-
ur að breyla, eins' og nú er
komið.
Þau hlunnindi sem áður
greindar stofnanir veita bein-
línis, er innhlaup hjá sjóðnum
lil gjaldeyriskaupa fyrir ís-
lenzka mjmt er nemur 13 millj-
ónum króna og lánsmöguleikar
hjá bankanum ef nauðsyn lcref-
ur. En eg tel þó hin óbeinu
hlunnindi mikilvægari- fyrir
viðskipli þjóðarinnar út á við.
Endurskoðun á
rekstri ríkisins.
Eins og þetta fjárlagafrum-
varp ber með sér, er rekstur
ríkisbúsins orðinn mikið bákn.
Af rekstrarútgjöldunum, sem
lalin eru 81.6 millj. kr. er ná-
lega % hlular föst útgjöld, sem
bundin eru með lögum eða ó-
liagganleg á annan liátt. Það eru
útgjaldaliðir sem flestir eru ó-
missandi þættir í rekstri þjóð-
félags nútimans. En þótt
þessir þættir séu ómissandi er
ekki þar með sagt að þeir séu
starfræktir á þann bátt er hag-
anlegastan mætti kalla. 1 litlu
þjóðfélagi, sem vill lifa menn-
ingarlifi, getur oft orðið erfitt
að láta endana ná saman, nema
gætt sé hinnar ítrustu hagsýni
og gaumgæfni i opinberum
rekstri. Því færri sem bökin eru
sem byrðarnar bera, því meiri
nauðsyn er að hafa vakandi
auga á því að þeim séu eldci
bundnir of þungir baggar.
Þann stutta tíma sem eg hefi
haft tækifæri til að fylgjast
með ýmsum rekstri ríkisins,
hefi eg oft séð að margt mætti
betur fara og margt mætti reka
á. hagkvæmari hátl en nú er. En
þótt einhverju sé kippt i lag á
stöku stað, skiptir það litlu
máli fyrir reksturinn i heild. Til
þess að ná árangri sem um
munar þarf að endurskoða allan
rekstur j’íkisins í heild, með það
fyrir augum, að fella niður það
sem óþarft er, breyta því sem
aflaga fer, færa saman þar sem
ofaukið er og skera burt það
sem rotið er. Slík endurskoðun
er mjög nauðsynleg, einmitt
nú, eftir hina miklu þenslu
ófriðaráslandsins. Til hennar
þarf að stofna strax og til lienn-
ar þarf að vanda, svo að hún
geri það gagn sem að væri
stefnt.
Ástand og horfur.
Fáum getur duíizt, að ríkis-
sjóður á liarða varnarbaráttu
fyrir höndum, meðan atvinnu-
líf landsins er að ná jafnvægi
eftir röskun slyrjaldarinnar. Ef
ekki fer flest belur en á horfist,
er hklegt að tekjustofnarnir
bresti áður en gjaldaliðirnir
sýni nokkur veruleg merki til
lækkunar. Eina vonin til þess að
hægt verði að forðast þung
áföll, er sú, að atvinnuvegirnir
og þá sérstaklega útflutnings-
framleiðslan, geti starfað af
fullum lcrafti og án hindrunar.
Ef vinnustöðvanir verða, af ein-
hverjum ástæðum, sem rýra
atvinnutekjur landsmanna að
verulegum mun, getur svo
farið að afkomu ríkissjóðs
verði mikil hætta búin. Það seip
nú þarf að forðast umfram allt,
er að ríkissjóður safni skuldum
vegna rekstursins.
Öll þjóðin og um leið ríkis-
sjóður á mikið í húfi livernig
tekst með að færa framleiðslu-
kostnaðinn til samræmis við
söluverð afurðanna á hverjum
tíma. Ef framleiðslan er rekin
á lieilbrigðan hált, án relcsturs-
halla, og án innbyrðis baráttu,
þá mun ekki á skorta að inn-
eignir landsmanna erlendis
verði notaðar til kaupa á nýjum
atvinnutækjum. En ef deilur
smiða lilekki um liönd fram-
leiðslunnar og hallarekstur nag-
ar rætur liennar, missa menn
trú á henni og þá er hætt við
að hún verði yfirgefin eins og
skip sem orðið er lekt.