Vísir - 30.11.1944, Blaðsíða 2

VISIR
kirkjunnar ekki viðunandi
eins og sakir standa.
Nýtt frumvarp til úrlausnar þessum
málum komiö fram á Alþingi.
j dag var borið fram í neðri deild Alþingis frumvarp til
laga um kirkjubyggingar og þátttöku ríkissjóðs í stofn-
kostnaði kirkjuhúsa. Flutningsmaður er Gísli Sveinsson.
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprehtsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengi'ð inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 1 6 6 0 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
1. desember.
ym fjórðung aldar hefir ís-
lenzka þjóðin haldið 1. des-
emher hátíðlegan um land allt.
Dagurinn er þjóðinni kær og
verður ávallt. Ýmsir ætla að nú,
þegar algert sjálfstæði er feng-
ið, verði 1. desember ekki
minnst eins og verið hefir, en
tveir þjóðhátíðadagar á ári eru
ekki of mikið, einkum þegar ó-
lijákvæmilegt er að liaga tilhög-
un allri á annan og ólíkan veg.
Fundið var það 1. desember til
foráttu, að hann væri uin miðj-
an vetur, veður kalt og um-
hleypingasamt og fólki ekki ætl-
andi að sækja útiskcmmtanir.
Þetta er að vísu satt og rétt, en
í 25 ár hefir þjóðin sótt þessar
skemmtanir og liátíðahöldin
hafa aldrei fallið niður, þótt
þau hafi gefizt nlisjafnlcga.
Stúdentar um land allt hafa
efnt til sérstakra hátíðahalda
þennan dag, og svo mun enn
verða á morgun. Ymsir hafa
amast við að stúdentar hafa
lagt daginn úndir sig, eins og
enginn hefði unnið að fram-
gangi sjálfstæðismálsins nema
Jieir. Slikar raddir hafa heyrzt,
en þær hafa ekki átt rétt á sér.
Stúdentar eru vorgróðurinn í
jijóðinni. Þeir hófu fyrstir að
vonum endurreisnarbaráttuna
og háðu óhræddir baráttu sína
í kongsins Kaupmannahöfn og
hér heima. Frá þeim bárust á-
hrifin og straumarnir hingað til
lands og þeir stóðu ávalt
fremstir i flokki í baráttunni og
þótt margir góðir menn aðrir
og að lokum þjóðin öll samein-
aðist um málið og tryggði því
glæsilegan framgang á síðasta
sumri. Dr þessu er ekki ástæða
til að amast víð því, að stúdent-
'ar geri 1. desember að sínum
degi og um leið minningardegi
])jóðarinúar. Það sæmir vel, að
vorgróðurinn bjóði vetrarkuld-
anum byrginn.
Á morgun gangast stúdentar
fyrir hátíðahöldum, — hinum
fyrstu eftir að Isiand öðiaðist
algert sjálfstæði sitt. Þeir munu
fara að aldarfjórðungs venju og
halda skemmtanir bæði úti og
inni við. Þessar samkomur
verða sóttar engu síður nú en
fyrr og á þær raddir hlýtt, sem
þaðan hljóma. Stúdentar hafa
verið góðir Islendingar, og til
þess verður að ætlast, að þeir
verði það áfram. Er þar með
ekki átt við, að þeir verði eins-
konar einangrunarsinnar, sem
ekkert sjái gott og fagurt ncma
það sem íslenzkt er. Síður cn
svo. Erlendir straumar eru holl-
ir, en þeir eiga að streyma um
þjóðlega rót og styrkan stofn.
Þótt 1. desemher kunni í veru-
legum atriðum að bera blæ sinn
af stúdentum og stúdentalífi,
verður hann þó dagur þjóðar-
innar allrar. Stúdentar eru
smækkuð mynd af henni, eins
og skólinn er það af lífinu
sjálfu. Stúdentar og íslenzka
])jóðin er eitt og hið sama.
Aldarfjórðungshilið frá 1918
var affarasælt á ýmsan veg,
þótt ekki gæti hjá því farið að
nokkrir erfiðleikar sæktu þjóð-
ina heim, þar eð þetta skeið var
tími umróts og byltinga. Þjóð-
in hefir harðnað og þroskazt í
þeirri eldraun, og vonandi reyn-
ist liún fær um að stjórna eig-
in málum í framtíðinni.
Frumvarpið gerir ráð fyrir
að ríkissjóður greiði að þrem
fjórðu hlutum kostnaðar við
byggingu eða endurbyggingu
kirkjuhúsa þjóðkirkjunnar, en
annan stofnkostnað greiði hlut-
aðeigandi söfnuðir. Söfnuðurinn
leggur og til lóð, sem valin er
mcð ráði húsameistara ríkisins,
en hann gerir teikningar af öll-
um kirkjuhúsum þjóðkirkjunn-
ar og kostnaðaráætlun, enda
hlíti kirkjusmíðin umsjón lians.
Á ári hverju skal reisa kirkju-
hús eða endurbyggja eldri kirkj-
ur, þar sem þess gerist þörf.
Þegar á fyrsta ári, eftir að lög
þessi eru komin í gildi, lætur
biskupinn yfir Islandi fara fram
undir umsjón húsameistara
ríkisins rannsókn á ])ví, hverj-
ar kirkjur muni þurfa að byggja
upp á næstu fimm árum, og að
þeim liðnum skál aftur fara
fram samskonar rannsókn til 5
ára og þannig áfram. En að
þeirri rannsókn lokinni í hvert
sinn gerir húsameistari í sam-
ráði við bisku]) áætlun um bygg-
ing þessara kirkjuhúsa, með til-
lögum um, hvenær og i hvaða
röð húsin skuli reist á fyrr-
greindu tímabili, og sé hyggt á
víxl í landsfjórðungunum eftir
þörf. Er ríkisstjórn því næst
skylt að ætla til þess fé í fjár-
lögum að hluta ríkissjóðs og
leggja fyrir Alþingi tillögu sína
um það.
Ymislegt fleira kemur fram
í frumvarpinu varðandi kirkju-
byggingar og verkaskiptingu
ríkis og safnaða í sambandi við
])ær, en hér vinnst ekki timi til
að rekja þær nánar.
1 greinargerð segir m. a.:
Eins og kunnugt er má segja
að hér á landi hafi verið um
þrjá aðila að ræða, sem bein-
línis hafa haft veg og vanda af
kirkjuhúsum þessarar þjóðar:
1. Einstaklinga (sem hafa talizt
eiga með kirkjurnar, en er nú
að hverfa úr sögunni); 2. liið
opinbera eða heildina (í ein-
hverri mynd), og 3. söfnuðina,
sem tekið hafa við kirkjunum
til -fullrar umönnunar. Ekki
verður sagt, að neinn þessara
umsjáraðila hafi getað staðið
undir skyldum sínum i þessu
Víðförull iðnaðarmaður.
Fyrir síðustu helgi hitti eg ungan
iðna'Öarmann, sem verið hefir er-
endis í rúmlega þrjú ár, fariÖ viÖa
um Bandaríkin og lagt gjörfa hönd
á margt. FerÖalag hans er ekki ó-
svipaÖ flakki iÖnaÖarmanna fyrr á
tímum, þegar þeir ferÖuðust borg
úr borg og land úr landi og unnu
að iðn sinni aðeins, skamma stund
á hverjum stað.
Þessi ungi iðnaðarmaður er Eyj-
ólfur Eiríksson, prentari, og hann
kom heim með vélskipinu Braga,
sem smiðað var í Banclaríkjunum í
sumar og kom hingað til lands á
föstudaginn. Eyjólfur lagði fyrir sig
nýja iðn á leiðinni hingað, því hann
var eldasveinn á skipinu og komust
allir skipverjar heilir á húfi heim
til gamla Fróns, þótt magaveiki
gerði vart við sig á leiðinni, að
því er Eyjólfur trúir kunningjum
sínum fyrir.
Prentvinna, speglagerð, skipasmíðar.
Fyrstu vikurnar var Eyjólfur í
New York og vann þar í prent-
smiðju en hélt síðan vestur á bóginn
efni, svo sem v.era hefði átt, og
er ýmsu þar til að dreifa, sem
eigi er tími til að rekja hér.
Sárafá kirkjuhús eru nú til í
landinu frá nokkuð gamalli tíð,
ef þá nokkur á að telja, því að
sérlega gamlar eru þær helztu
ekki, sem eru Hóladómkirkja
(frá því um eða yfir 1760),
Landakirkja í Vestmannaeyjum
(1774—81, endurgérð 1838—
43), Viðeyjarkirkja (1774—95)
og Bessastaðakirkja (1777—
1823); og dómkirkjan í Reykja-
vík er ekki eldri en frá 1847,
eins og hún er nú, þótt nokk-
uð af húsinu sé talsvert eldra.
Er þetta lítill aldur móts við
slík hús með þjóðum annars
staðar, og næsta misjafnt er á-
stand þessara kirkna (tæpast
allar i messufæru standi, rétt á
litið). Allar aðrar kirkjur í
landinu eru frá ýmsuum tímum
síðustu aldar (allar byggðar eft-
ir 1840), eða frá þessari öld,
og eru meira og minna af van-
efnum gerðar í flestu tilliti —
sumar reyndar óhæfar —, þótt
yið mætti una eftir ástæðum um
sinn, ef þeim væri nægur sómi
sýndur, og á ég þar ekki sízt
við timburkirkjurnar, sem auð-
veldara er að fást við; því að
steinhúsin (sem reyndar eru
miklu færri) hafa reynzt víða,
eins og þau eru gerð, hin eymd-
arlegustu til íveru, nema nokkr-
ar af hinum nýjustu kirkju-
byggingum, þar sem tekizt hef-
ir að gera þær vistlegar eða
notalegar, sem mikill hængur
er á, eins og nógsamlega er
kunnugt. Og fæst af þessum
húsum eru það fögur eða veg-
leg, að menn geti með ánægju
liugsað til þess, að þau stæðu
um aldur, svo sem ætlast mætti
til um steinbyggingar. öllum
þessum ágöllum má telja að
valdi hér ferns konar skortur
að minnsta kosti:
1. Skortur á listhæfni og
þekkingu;
2. skortur á trúaráhuga
fólksins;
3. skortur á vilja ráða-
mannanna, og
4. skortur á fjárhagsgetu
hjá heildinni og einstök-
um hlutum þjóðarinnar.
og var áður en varði kominn vestur
að Kyrrahafi, því að þótt 5000 km.
leið sé á milli hafa, þá er hún þó
fljótfarin, þegar farið er með am-
erískum hraða. Fyrstu vinnuna þar
vestur frá fékk hann við glerslípun
og speglagerð og lærði þá list, þótt
hann tæki ekki próf í henni.
Þegar því var lokið, hélt Eyjólf-
ur til San Francisco og komst þar
að við stálsmiðju, ásamt nokkurum
íslenzkum námsmönnum, sem voru
heldur peningastuttir. Þeir unnu
við steypu á vélarhlutum í „sigur-
skipin“ svo nefndu, sem tekið hafa
við af „frelsisskipunum". En það
var erfitt starf og jafnvel hættu-
legt, enda handleggsbrotnaði einn
pilturinn og Eyjólfur braut á sér
þrjá fingui: og einn tvisvar.
En á milli þess, sem hann var við
slíka vinnu vann hann í prent-
smiðju og lærði sitt af hverju, sem
á eftir að ryðja sér til rúms hér.
Of lítill námsstyrkur.
Það yrði allt of langt mál, ef ég
færi aÖ segja allan feril Eyjólfs hér,
I. O. G. T.
Stúkan Víkingur
40 ára.
Þeir völdu henni nafnið Vík-
ingur. Fór vel á því. Stofnend-
ur hennar voru sannir arftakar
hinna fornu víkinga. Frá því,
er Islendingar hættu að halda
i viking vopnum búnir, hafa
þeir stöðugt eflt þá víkinga-
sveit, sem einna bezt hefir dreg-
ið björg í bú þjóðarinnar og
greitt veg hennar til menning-
ar og frama.
Sjómönnum hefir orðið það
ljóst, að illa mundi þeim henta
í erfiðri og hættulegri sjósókn
sinni, ekki síður en liernaðar-
þjóðum, að kjósa Bakkus sér
til fylgdar. Mörg eru lika þau
dæmin, er vitna um, hve illa
það hefir gefizt. Um síðustu
aldamót var sjósókn Islendinga
þannig, langar landlegur, t. d.
var þeim alltaf veruleg hætta
búin af ásókn Bakkusar. Þess
vegna gengu nokkrir hyggnir
og ráðhollir menn saman árið
1904 og stofnuðu sjómanna-
stúkuna Víking, þann 1. dag
desembermánaðar. Þeir munu
hafa verið um 70. Einn í hópi
þeirra var síra Glafur Ólafsson
fríkirkjuprestur, sem mun hafa
borið kyndil eldmóðs og áhuga
hátt um þessar mundir og hvatt
mjög til sóknar fyrir bindindis-
málið. Var hann um langt skeið
einn af helztu köppunum í
þeirri víkingasveit. Þá var Þórð-
ur J. Thoroddsen læknir for-
ustumaður Beglunnar á Islandi
— Stórtemplar.
Enn er á meðal okkar Vík-
inganna einn stofnandi stúk-
unnar, Jón Guðnason fisksali.
Hann hefir verið umboðsmaður
stúkunnar um langt skeið og
einn hinn traustasti og ágæt-
asti liðsmaður hennar og bind-
indismálsins. Þá hefir Jóhann
ögm. Oddsson, sem um áratugi
hefir verið ritari Stórstiikunnar
og fyrir löngu er orðinn lands-
kunnur fyrir starfsemi sína í
þágu bindindismálsins, verið
um langt skeið einn af sterk-
ustu mönnum stúkunnar, og
sömuleiðis hans ágæta kona,
Sigríður Halldórsdóttir. Jóhann
er nú æðstitemplar stúkunnar.
En næstir á undan liafa þeir
verið, Sigurður Halldórsson,
Einar Björnsson og Sigurður
Sigmundsson, sem hafa starfað,
ásamt öðrum yngri mönnum, af
miklum áliuga og dugnaði.
Stúkan telur nú yfir 400 fé-
laga. Má öllum vera það ljóst,
að á þessuin 40 árum liefir hún
unnið mikið og gott verk. Marg-
ir eru þeir fundir, sem liún hef-
ir haldið á þessum árum og
starfið mikið og margvíslegt.
þótt hann kunni frá mörgu að segja
og skemmtilegu af „flakki“ sínu,
en vafalaust langar marga til að
frétta eitthvað af íslenzku náms-
mönnunum, því að E)'jólfur var oft
í þeirra hópi.
Hann segir, að sumir þeirra
verði að vinna nokkurn tíma á dag,
af því að námsstyrkirnir eru ófull-
nægjandi. Þetta er auðvitað þreyt-
andi fyrir suma piltana, en það
verður ekki um þá sagt, að þeir
slái slöku við ,námið þess vegna.
Þeir standa sig yfirleitt prýðilega
og eru landi og þjóð til sóma.
Eitt er það þó, sem amar að öll-
um námsmönnum vestan hafs, þótt
þeir, sem eru vestur við Kyrrahaf,
finni meira til þess en margir aðr-
ir. Það eru hinar tregu póstsam-
göngur. Bréf og blöð eru óratíma
á leiðinni. Þeir Islendingar, sem búa
t. d. í Minneapolis finna minna til
þessa, iþví að þeir búa innan um
gamla íslenzka nýlendu. En Amerika
er óvíða amerískari en þarna vestur
í Kaliforníu og þá verður mönnum
oft hugsað heim til ættingja og
vina.
Þar liafa mörg fræðslu- og
hvatningarerindi verið flutt,
margt gert mönnum til skemmt
unar, margur breyskur og veill
verið studdur, mörgum ungling
vísuð farsæl leið og margur
skipbrotsmaður verið dreginn
að landi og bjargað. Slikt má
vanþakka, hafi menn geð til
þess, en afsannað verður þetta
ekki. Milcið fé hefir stúkan lagt
til starfa og miklum tima hef-
ir verið fónnað til margvíslegra
þjónustustarfa.
Stúkan Víkingur átti upptök
að stofnun Dýraverndunarfé-
lagsins, og fleira mætti nefna,
en þess gerist ekki þörf. Hún
er eitt af vorblómum þjóðar-
innar, hefir fylgzt með gróand-
anum í þjóðlífinu, hefir lifað
og starfað til þess að bæta úr
mikilli þörf, til þess að færa'
])jóðina nær því markmiði, sem
hlýtur að vera keppikefli liverr-
ar menningarþjóðar, og hagur
stúkunnar stendur nú með
miklum blóma.
Pétur Sigurðsson.
Efnagerð fyrir lyf
gegn mæðiveikl
Sigurjón Pétursson á Álafossi
hefir stofnað efnagerð til lyfja-
framleiðslu.
. Birtist tilkynning um efna-
gerð þessa í síðasta Lögbirt-
ingablaði og heitir lyrirtækið
Njáll, en lyf þau, sem það á að
framleiða, eiga að vera gcgn
mæðiveiki og öðrum sauðfjár-
sjúkdómum.
Eins og mörgum mun kunn-
ugt, hefir Sigurjón unnið að til-
raunum til að lækna mæðiveiki.
Samíin»a AlJýSusam-
bandsins og felags
vinnuveitenda.
Allsherjarþing' yinnuveitenda
var haldið hér í bænum dagana
24.—27. þ. m. ,
Á þinginu voru gerðar sam-
þykktir í þá átt, að bjóða Al-
þýðusambandi íslands til við-
ræðna um kaupgjaldsmál al-
mennt og önnur hagsmunamál
verkalýðssamtakanna.
Telur þingið heppilegt, að all-
ir kaup- og kjarasamningar sé
miðaðir við sama daga. Enn
fremur að reynt verði að koma
á ákvæðisvinnu á sem flestum
sviðum.
Vinnuveitendafélagið vill gera
tilraun til að fá ákvæði í samn-
inga, þess efnis, að gegn því að
vinnuveitendur taki eingöngu
meðlimi verkalýðsfélaga í þjón-
ustu sína, skuldbindi Alþýðu-
sambandið meðlimi sína til að
vinna eingöngu hjá félagsmönn-
um í Vinnuveitendafélaginu.
Þingið ályktar að skipa 3ja
manna nefnd til að athuga með
hverjum hætti verði rýmkaðar
þær hömlur, sem nú eru á því
að ungir menn geti lært verk-
legt iðnnám. Telur þingið mjög
skaðleg fyrir land og þjóð það
ástand, sem nú ríkir um iðn-
nám ungra manna, og skorar
á ríkisstjórn og Alþingi að hlut-
ast til um að löggjöf um þetta
efni verði breytt.
Óskar Halldórsson
selur togara.
Nýlega var seldur togarinn
Faxi (áður Arinbjörn licrsis).
Var togarinn í eigu Óskars
Halldórssonar útgerðarmanns
og dætra lians. Kaupendur er
nýtt hlutafélag „Faxaklettur" í
Hafnarfirði. Aðallilulhafar eru
þeir Jón Gíslason útgerðann. og
Sigurjón Einarsson skipstjóri.
Verður heimilisfang og ein-
kennisbókstafir þeir sömu,
RE 17.
Brandur Brynjólfsson
lögfræðingur
Banlcastræti 7
Sími 5743
Sandcrépe
svart, hvítt og blátt.
I
Glervara
og allskonar búsáhöld í
mildu úrvali.
VERZL. INGÓLFUR,
Hringbraut 38. Sími 3247.
Amerískar
Skíðapeysui
Stoimblússur
Stoimjakkai
fyrir drengi.
Telpukjólai
úr ull og organdí.
Lokastíg 8.
Þurrkaðir ávextir:
Apricots
Blandaðir ávextir
Ferskjur
Fíkjur
Sveskjur
Mótorhjól
til sölu á Laugarnes-
veg 60 kl. 6—8 í kvöld.
Krlstján Guðlaugsson
HæstaréttarlögmaSur.
Skrifstofutimi 10—12 og 1—6.
Hafnarhúsið. Sfmi S400.
Scrutator:
f*
TÍúJjcLa aÉmwnwfyS