Vísir - 23.12.1944, Qupperneq 4

4
VISIR
Föstndaginn 22. dcs.
V í S I R
DAGBLAÐ
Utgefandi:
BLAÐAUTGÁFAN VlSIR H/F
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
Símar 1 6 6 0 (fimm línur).
Verð kr. 5,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f
Sparnaðoz.
Iaunalögin. nýju munu auka útgjöld rikis-
sjóðs allverulega, en uppi eru raddir um
])að, að fækka starfsmönnum ríkisins eftir
])ví sem við verður komið, og draga þannig
jiokkuð úr útgjöldunum. Ríkið á að launa
starfsmönnumu sínum sómasamlega, eða að
jninnsta kosti þannig, að þeir þurfi ekki bón-
Ljargamenn að vera, en jafnframt verður að
'gera þær kröfur til opinberra starfsmanna,
að þeir lielgi starfinu krafta sína að mestu
íóskipta, en séu ekki að vasast í óskildum
störfum, til þess eins að auka á tekjur sínar.
Hefir kveðið úm of að slíku, og þessu þarf
að breyta.
1 Iíanada er sá siður á lial'ður, að opinber-
lim starfsmönnum er ekki leyft að gegna
nema efnu starfi í þágu ríkisins, og verða
inenn að láta af embætti, sem óvirðulegra er
’talið, sé þcim falið annað virðulegra. Þetta
er góð regla, sem æskilegt væri að yrði upp
'tekin hér á landi, þannig að loku yrði skotið
fyrir að menn gegndu fleiri cn einni trún-
aðárstöðu. Yrði með þessu móti komið i veg
fyrir margvíslega spillingu, sem ]jrifizt hefir
fil þessa í skjóli þess, að engin takmörk hafa
,verið við því sett, hversu mörgum trúnaðar-
stöðum mönnum er heimilt að gegna í senn.
Það er óheilbrigt og óeðlilegt, að opinberir
starfsmenn gegni nema einni stöðu í senn,
enda opnar það leiðina fvrir margs kyns mis-
fellum í meðferð mála, jafnvel þótt mennirn-
ir séu samvizkusamir og vilji rækja störf sín
,vel. Undir öllum kringumstæðum er öryggiö
fyrir þvi að opinberir starfsmenn ræki skyld-
lir sínar svo sem vera bcr alls ekkcrt, en þessu
þarf óhjákvæmilegá að kippa í lag, ef til vill
ekki endilega vegna nútíðarinnar, en öllu frek-
ar vegna framtíðarinnar.
Réttast væri að ákveða ])að í stjórnskip-
imarlögum, að opinberum starfsmönnum sé
óheimilt að gegna fleiri en einu opinberu
embætti í senn, en til þess að slíkt sé unnt
yerður að launa slíka menn það vcl, að nauð-
lir reki þá ekki til að vanrækja starf sitt til
þess eins, að verða sér úti um aukagetur og
bitlinga. Nú cr svo högum háttað, að ýmsir
einstaklingar fá hærri laun fyrir aukastörf
en aðalstarfið, og er svo um suma ])á menn,
sem keyptir hafa verið til fylgis við ráðandi
stjórnmálaflokka á hverjum tíma. Handahóf-
ið í launagreiðslum opinberra starfsmanna er
Óverjandi, enda frægt að átapparar í áfengis-
yerzluninni höfðu hærri laun en prófessorar
yið háskóla Islands, ])ótt ef til vill hafi ein-
hver leiðrétting fengizt á slíku á seinni ár-
jim. Opinberu fé á ekki að miðla til manna
éftir geðþótta ríkjandi valdhafa hverju sinni.
Skapa verður slíkum mönnum aðhald svo sem
ímnt er, þannig að ítrasta sparnaðar sé gætt
i meðferð oj)inbers fjár, enda bitnar allt óhóf
ýá skattgreiðendunum, sem auðveldlega getur
orðið um megn að standa undir ríkisbákninu.
iYmsir eru þeir, sem vilja láta ríkið gleypa
yfir öllu, — eiga allt og reka allt. Fram-
kvæmdin sannar að slíkt er óhepjjilegt og
öryggislaust. Ilitt er heppilegra,- að íni'stak-
lingarnir hafi flestan rekstur með höndum,
sem þeir geta risið undir, enda verður sparn-
aðar í rekstrinum aldrei gætt með öðru móti.
Athugasemdir við
„Sex verur og ein
þeirra".
í 4. liefli Eimreiðarinnar
okt.—-des. 1941, birtist grein
eftir Lárus Sigurbjörnsson,
sem liann nefnir: „Sex verur
og ein þeirra“. Grein þessi
fjallar að nokkru leyti um
leiklist frk. Arndísar Björns-
dóttur og ætla eg ekki að gera
neina athugasemd við þann
hlu'ta greinarinnar, sem um
þetla efni fjallar; en i grein
þessari er vikið nokkrum
orðum að slarfsemi Leikfé-
lags Reykjavíkur á fyrri ár-
um og get eg ekki látið þau
mnmæli fara fram hjá mér
athugasemdalaust.
Höfundurinn segir þar
meðal annars, að nýir leik-
endur hafi tekið við á árunum
1921—2 og hafi orðið stefnu-
breyting með þessum nýju
leikendum. „Fyrst af öllu var
úti um gömlu „stjörnu“leik-
ina, þar sem allt snérist um
einn afburðaleikara, en
minna var gætt að öðrum,
sem hlutverk höfðu i leikn-
um.“ Hvað kallar höf.
,,stjörnu“leikrit? Eg hef allt-
af álitið, að þegar talað er um
,.stjörnu“leikri t, þá sé átt við
þau leikrit, sem byggð eru í
kringum eina persónu, en
allir hinir eru aðeins til upj)-
fyllingar og snúast um aðal-
persónuna. Þessi leikrit liafa
oftast lítið listgildi, en eru oft
eftirsótt af leikendum, vegna
tælcifæra þeirra, sem þau
gefa höfuðleikandanum. í
þau 18 ár, sem maðurinn
minn stóð fyrir leikjum hér
í bænum, man eg ekki eftir
nenia tveim leikritum af
þessari tegund, „Kamiliu-
frúnni“ og Trilby. Þessi leik-
rit heyrðu bæði þessum flokki
til. eftir þeim skilningi, sem
leikendur leggja i orðið
„sljörnu“Ieikrit. En leikrit
eins og t. d. Fjalla-Eyvind,
Galdra-Loft, Heimilið, svo að
aðeins fá séu nefnd, sem að
vísu hvila á fárra manna
herðum, get eg ómögulega
sætt mig við að kalla stjörnu-
leikrit, ])ótt þau gæfu aðal-
persónunum mikil og góð
tækifæri óg þó að leikendurn-
ir upjjfylltu þær kröfur á-
gætlega, eftir því sem við vár
að búast. Hitt er aftur á móti
rétt. að í seinni tíð hefur ver-
ið lögð miklu meiri áherzla á
samleik og það, að leikend-
urnir „felldu sig inn í ramma
leikritsins“, en áður var. En
þess ber ])á einnig að gæta,
að á fyrri árum voru þeir
leikendur tiltölulega fáir, sem
liægt var að treysta á og auka-
leikendurnir komu og fóru á
hverjum vetri og jafnvel í
hverju léikriti, en þetta álti
sér ýmsar orsakir, meðal
annars launakjörin, þvi að
menn nentu ekki að binda sig
við starfsemi, sem ekkert gaf
í aðra hönd. Sumum kann,
ef lil vill, að þykja það orð-
hengilsháttur af mér, að
hanga í þessu orði „stjörnu“-
leikrit. En mér finst mega
gera ])á kröfu til þeirra, sem
rithöfundar vilja kallast, að
þeir skilji þau orð, sem þeir
nota og viti, hvað þeir eru að
segja.
Önnur setning í grein þess.
ari, sem mér finst stórum
allnigaverð er þessi:
„Eldri leikarakynslóð hafði
verið 1() ár að átta sig á,
hvort vogandi væri að sýna
„Afturgöngur“ Ibsens hér á
leiksviði.“
Hvað á maðurinn við með
þessu ? Mér finst þetta talað
alveg út í bláinn. Við livað
miðar hann? Leikritið var
gefið út árið 1881, en hér var
það leikið 1904 eða 5. Það
voru þá 23 ár, en ekki 16, sem
aumingja leikarakynslóðin
var að „átta sig“ á, hvort hún
ætti að ráðast i þetta stór-
virki. Því að stórvirki var það
fyrir þá viðvaninga, sem
fengust við leiklist framan at
árum og allt fram yfir alda-
mót. Því að hver var þessi
svo nefnda leikarakynslóð ?
Það voru skólapiltar, sem
léku aðeins um jólin og fólk,
sem bóaði sig saman á haust-
in, sitt úr hverri áttinni, alll
eintómir viðvaningar. Sumt
af því voru sanit viðvaningar,
sem sýndu ágæta hæfileika og
urðu góðir og hæfir leikarar,
þegar þeir voru búnir að fá
næga æl'ingu. En skipulögð
ieikstarfsemi liófst ekki fvr
en L. R. tok til starfa 1897— 8.
Það voru því ekki nema 6 ár,
frá því að Leikfélag Reykja-
vikur lók til starfa, þangað
til það réðist í margumrætt
stórvirki. Þá hefir það þótzt
þess um komið, vegna leik-
krafta þeirra, sem það liafði.
á að skipa, að taka Aftm -
göngur Ibsens til meðferðar.
En annað er víst, að kyn-
slóð sú, sem var á þroskaár-
um um aldamót, hafði miklu
meiri mætur á Ibsen og leik-
ritum bans og skildi miklu
betur viðfangsefni þau, seni
þau fjölluðu um, eins og eðli-
legt er um samtíðarmenn, en
kynslóð sú, sem nú er búin að
ná fullorðins aldri. Og þess
vegna hefir þessari eldri kyn-
slóð líka eflaust verið það
Ijóst, að vandi fy-lgir vegsenid
hverri og að það er ekki heigl-
um hent, að ráðast í að leika
leikrit eins og hin fyrnefndu,
sem krefjast þroskaðra og
æfði-a ieikenda. Og e'g lielcl
þvi hiklaust fram, að það hafi
ráðið mestu um, að þessi
leikarakynslóð» „áttaði sig“
ekki fyrr en raun bar vitni.
Hitt er svo allt annað mál,
hvort hægt er að gera þá
kröfu til nokkurs leikhúss, að
það taki eitlhvert tiltekið leik-
rit, livort sem um Afturgöng-
ur Ibsens er að ræða, eða ein-
hver önnur leikrit, þvi að þar
ræður J)æði smekkur lcik-
hússtjórnarinnar og smekkur
ahneiinings, að minnsta kosti
að einhverju teyti, einnig ótal
margt fleira sem oflangt yrði
upp að telja hér og þess má
þá einnig gela, að félag eins
og L. R. var þá, sem aðeins
gat tekið fjögur—fimm leik-
rit til flutnings á vetri, var
auðvitað lika takmarkað af
því og þá ekki hvað sízt, með-
an það hafði að mestu við-
vaningum á að skipa.
Eg fæ ekki betur séð, en að
þeir menn, sem lögðu grund-
völlinn að núverandi leik-
starfsemi okkar eigi þakkir
skilið; og livað áttavillu
þeirra snertir, þá býst eg við
að L. S. sé stundum áttavillt-
ari en þeir, eftir þvi seni ráðið
verður af skrifum hans.
Ekki get eg verið að eltasl
við fleira af því, sem þessi
höfundur hefir verið að reyna
að finna leikendum fyrri tíma
til foráttu, sérstaklega sum-
um þeirra. Á því eru margir
snöggir blettir, eins og eðli-
legt er. ])ví að hann mun
sjaldan bafa komið í leikhús
á yngri árum og var áreiðan-
lega ekki alinn upp við neinn
áhuga eða bekkincu á þeim
málum, enda finst mér van-
þekkingin ráða mestu í nt-
smíðum hans.
Eufemia Waage.
’---—
BERGmAL
Hvít jól. Pegar talið berst að veðrinu fyrir
jólin, er J)að ofl viðkvæðið að gam-
an væri nú, ef maður fengi hvit jól. Sumuni
finnst, að J)að sé raunverulega engin jól, nema
snjór J)eki jörðina, svo að hvergi sjái á dökk-
an díl, himininn sé alstirndur og norðurljósin
leiftri á jólanóttina. Það væri gaman að
geta gefið slíkum niönnum þá jólagjöf, að tryggja
lrcim hvít jól, en þvi miður er J)að ekki hægt,
— eins og allir vita.
En það er alltaf hægt að óska sér þess, að
jólin verði hvít og J)að er eg að hugsa um að
gera. Eg hýsl heldur 'ekki við því, að eg verði
einn uin að bera fram J)á ósk — bátt eða í
hljóði.
*
Jólaannir. Það hringdi lil mín nierk húsfreyja
í gær og var erindið að tala um
annir sinar og annara húsmæðra fyrir jóliu.
Það er rétt hjá henni, að hún og kynsystur
hennar eiga áreiðanlega annrikara á þeim
tíma en nokkur annar jafnstór hópur hér á
landi, og þótl viðar væri leitað. Þær 'þurfa að
sjá fyrir jólamatnum; þær Jnirfa að sjá um
að flikur barnanna séu í lagi; þær ])urfa að
útvega jólagjafir handa börnunum og þær þurfa
að gera ótal margt fleira, sent enginn gelur
nema þær.
En húsfréyjan var ekki að hriugja lil min
til að kvarta um annir sínar. Nei, hún sagði,
að hún ætti að mörgu leyti skemmtilegri jól
nú en fyrir nokkurum árum. En hana langaði
til að koma því á framfæri, af hverju það staf-
aði. Eg ætla nú að gera það, en tek það fram
við karlmennina, sem það lcann að koma nið-
ur á, að eg tek enga ábyrgð á ])vi, ef þeir fá
ek'ki umflúið örlög eiginmanns þessarar marg-
nefndu húsfreyju. Eg held, salt að segja, að
margir þeirra mundu hafa gott af þvi að gera
eins og hann.
*
Maðurinn setur Sagan byrjar fyrir þrem ár-
á sig svuntu. um, rétt fyrir jólin. Húsfrcyj-
an „mín“ var í miðjum jóla-
ö.r-unmn, þegar hún varð lasin. Hún var að
víí;u ekkí svo vm'Ic, að hún leldi sig ekki geta
...'ið * og imnið, en hún minnlist a
’það ’ marninn sim, þcgar hann kom heim
f—í virrnnri. að bann ælti nú að sýna dugn-
aO nins1 „stei'ka kyns“ og hlaupa undir bagga
með sér. —- Maðurinn var til i það, setti upp
svuntu .og vann af kappi alll, scm honum var
sagt a'ð gera.
Siðan hefir hann hjálpað kohu sinni um
hver jól og það kemur Iíka fyrir á öðruni
línium árs, að hann hleypur i cldhúsið, þegar
mikið iiggur við.
En þessi maður hefir það um-
„skitkokkur". fram llcsla jíarimenn aðra, að
hann var i síma- eoa vegavinnu hér fyrr á ár-
um og J)á var hann „skítkokkur", eins og marg-
ir góðir menn hafa verið fyrr og síðar. Þegar
hann stóð vio kjötkatlana í l)á daga sór hann
þess að vísu dýran eið, að aldrei skyldi hann
taka eldliússtörf að sér framar, ef hann mætti
ráða. Nú fékk hann að vísu ekki að ráða, en
málið horfir allt öðru vísi við, þegar hann
þarf ekki að elda ofan í „karlana" eða „strák-
ana“ heldui' bara sig og sína.
ög að lokum sagði húsfreyján við mig, að
nú hel'ði maðurinn tilkynnt i fyrradag, að hann
mundi að þessu sinni sjá ura allan matinn,
sem fram yrði borinn á jóladitg. Sjálf ætti lnin
að eiga frí, hún hefði unnið lil þess með vinnu
sinni á undanförnum mánuðiini.
Kann eg svo ekki þeSsa sögu lengfi, eins og
þar stendur.
*
G'ieðileg jól! Nú er komið ao þvi, að eg hætli
þessu slagli — fram á fjórða í
jóluni. Þá kem eg aftur, hafi eg ekki boi;ðað yfir
mig af jólakrásum eða annaö þvílkt slys lient
mig. En eg vona, að það vcrði ekki og að við
hiltumst c'jll heil eftir hátíðina. Vil eg svo óska
ölum vinuni og vanclamönmtm — eins og það
heitir á máli jölaskeytanna frá sjómönnunum
okkar —
Gleðilcgra jóla.