Vísir - 22.05.1945, Blaðsíða 4

4
V 1S I B
Þriðjudaginn 22, maí 1945
VtSIR
DAGBLAÐ
Utgefandi:
BLAÐAUTGÁFAN VlSIR H/F
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12.
Símar 1 6 6 0 (fimm línur).
Verð kr. 5,00 á mánuði.
Lausasala 40 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Berblavamir.
^Jundanfarnar yikur hefir herklaskoðun
farið fram liér í hænum, en það mun
einsdæmi, að liver einasti maður í jafnstór-
um bæ, sé hoðaður til slíkrar rannsóknar.
Þegar hafa um 40 þúsundir manna verið
rönlgemnyndaðir, en gert er ráð fýrir að
ailir þeir, sem enn hafa ekki mætt til skoð-
unar verði hoðaðir aftur næstu daga, og að
skoðuninni verði að fullu lokið um mánaða-
mótin næstu. Skoðun þessi liefir farið fram
i kvrrþei. Hjúkrunarkonur hafa gengið í
hvert hús og hoðað menn til slcoðunar, hlöðin
hafa getið þessa anuað veifið, en að öðru
ley-ti liefir alll verið með kyrrum kjörum, —
jafnvel engir sértrúarflokkar gert uppreist,
svo sem dæmi eru til á öðrum, stöðum. Menn
og konur hafa mætl til skoðunarinnar án
þess að kvarta, en hver einstaklingur hgfir
hlotið góða og greiða afgreiðslu. En á hak
við allt þetta liggur mikið og merkilegt starf,
sem á eftir að hera þeim mun meiri og merki-
legri árangur. Það er ekki lítils virði fyrir
sjúka einstaklinga, að fá læknisaðgerðir í
tima, og heldur ekki fyrir þjóðfélagið í heild
að komast fyrir úthreiðslu veikinnar svo
sem verða má, enda má þess minnast, að
hetra er að fyrirbyggja en lækna.
Sigurður Sigurðsson berklayfirlæknir og
aðstoðarmenn lians, hafa á undanförnum ár-
um framkvæmt slíka hérklaskoðun í flest-
um eða öllum kaupstöðum landsins. Er þetla
svo umfangsmikið starf, að meira en meðal
áræði þurfti til að ráðast í slika skoðun liér
i Reykjavik, en þetta var gert og í góðri
samvinnu við röntgendeild Landsspítalans
hefir þetta tekist svo vel að ekki verður betri
árangur kosinn.- Berklaveikin licfir á und-
anförnum áratugum höggvið stór skörð í
fylkingu íslenzks æskulýðs, og raunar sótt
heim menn á öllum aldri. Læknar hafa bar-
ist gegn henni af frekasla mætti, en átt erf-
iða aðstöðu og árangurinn þvi ekki orðið full-
nægjandi. Tekist hefir að hefta verulega út-
hreiðslu veikinnar, cn ekki að grafast að
fullu fyrir rætur hennar, en ef til vill tekst
þetta, en þó því aðeins að haldið verði áfram
herklavörnum og þá sérstaklega herklaskoð-
un þeirri, sem nú hefir verið upp tekin.
Mun það tæpast teljast of mikil hjartsýni,
að næstu kynslóðir liafi lítt eða ekki af
Lerklaveiki að segja og skilum við þá þjóð-
dnni óheinum verðmætum, sem ekki verða
metin til fjár. Starfsemi herklayfirlæknisins
og aðstoðarmanna hans verður ekki ofmetin,
en liana her að þakka að verðleikum. Vafa-
laust hefði lionum hoðist girnilegra starf til
yeraldargengis, en um slíkt liefir hann ekki
hirt, heldur gegnt skyldu sinni gagnvart
þjóðinni, alveg án tillits til launa eða þakk-
Jætis. Þannig eru öll störvirki unnin.
; Berklarnir eru ekki enn þá yfirunnir,
og verða það ckki fyrr en svo er húið að
herklasjúklingum, að komið sé annars vegar
i veg fyrir smithættu, en hins vegar séð um
að sjúklingar, sem hata hafa fengið, verði
ekki ofurseldir berklunum að nýju, vegna lé-
legrar aðhúðar, fátæktar og annarrar ar-
mæðu. Stór spor hafa einnig verið stigin í
þessa átt og sannast þar, að margar hendur
.vinna létt verk.
t VETTVANGI SDGUNNAR.
Erlent fréttayfirlit
dagana 13.—19. maí.
Bardögum í Evrópu er nú
loksins lokið og þjóðirnar
búnar að fagna sigrinum, en
brátt fara að heyrast raddir
um, að mikið sé samt eftir
enn, og það sé að tryggja
friðinn.
Ræða Churchills.
Winston Churchill hélt
ræðu í tilefni af því að fimm
ár voru liðin frá því að liann
myndaði stjórn þá, sem enn
er við völd í Bretlandi. —
Churchill kom víða við í
i-æðu sinni og sagði, að miklu
væri að vísu lokið með sigr-
inum yfir Þjóðverjum, en
mörg vandamál væri samt
eftir að leysa um skipun mál-
anna í Evrópu að stríðinu
loknu. Hann fullvissaði einn-
ig Bandarikjamenn, að Bret-
ar mundu beita sér af alefli
með öllu því, sem þeir liefðu
yfir að ráða, gegn Japönum.
Stríðið gegn Japan.
Strax er farið að bera á
því, að með uppgjöf Þjóð-
verja eiga handamenn hægra
mcð að snúa sér að Kyrra-
hafsstyrjöldinni fyrir alvöru.
Bandaríkjamenn gera hverja
loftárásina á Japan af ann-
ari og vaída feikna tjóni. Na-
goya, þriðja stærsta iðnaðar-
í)org Japans, sem stendur á
eynni Honsu, um 150 km.
fyrií' vestan Tokyo, verður
einna liarðast úti. I einni á-
rásinni varpa risaflugvirki
rúmlega liálfri milljón eld-
sprengja yfir borgjpa.
Aðrar vígstöðvar
á Kyrrahafi.
Á flestum öðrum vígstöðv-
um liörfa Japanir undan
herjum Bandaríkjamanna. I
Burma krepptu handamenn
æ, meira að hersveitum Jap-
ana, og i lok vikunnar til-
kynntu Japanar, að þeir
mundu hörfa úr landinu með
hcr sinn yfir til Siam. Um
50 þúsund japanskir her-
menn eru taldir einangraðir
i smáflokkum i Burma, og
var vcrið að uppræta þá, er
vikunni lauk.
Afstaða Rússa.
Stalin marskálkur gefur út
yfirlýsingu þess efnis, að
pólska deilan verði ekki leyst
nema á grundvelli þeim, scm
lagður hafi vcrið á ráðstel’n-
unni á Krim, og sctur einnig
þrjú önnur skilyrði, sem öll
cru sérstaklega Rússum í
hag, en ckkert hefir enn kom-
I ið frá bandamönnum um af-
stöðu þeirra, en töluverður
kvíði er hjá stjórnmálamönn-
um; að erfitt verði að fá
lausn á dcilunni, svo allir gcti
vel við unað.
Rússar senda einnig herlið
til dönsku eyjarinnar Born-
hólm og að því er virðist al-
gerlega að ástæðulausu, en
þcir lofuðu Dönum að hverfa
strax á brott og lokið væri
við að flytja þýzka hcrmcnn
á hrott þaðan.
Landakröfur.
Ymsar þjóðir hafa gcrt
landakrölur, svo sem Júgó-
slafar til ítölsku horgarinnar
Triest, og einnig- til land-
svæða í Austurríki. Tyrkir
vilja l’á Libyu aftur. Grikkir
lieimta eyiar i Miðjarðarhafi,
sem lutu Itölum. Álmennt er
álitið, að engar ákvarðanir
verði teknar um þessi mál
Innlenf frétftaylirlit
dagana 13.—19. maí.
Þrír ungir og áhugasamir
flugmenn hafa ráðizt í að fá,
til landsins itvær einkaflug-
vélar. Er ætlun þeirra að
kenna flug á þeim, og mun
það væntanlega hefjast í júlí
í sumar.
Vertíðarlok.
Vertíðarlok eru um þess-
ar mundir víða um land, og
eru hátar víða að hætta veið-
um. Afli Suðurnesjahátanna
er um 100 skippundum
minni en á siðustu vertíð.
Meðalafli á bát nmn vera um
800—1000 skippund, en mest
ur afli á hát mun v.era allt
að 1600 skippund. Helming-
ur þess fiskjar, er hátar þess.
ir liafa aflað, hefjr verið lál-
inn í hraðfrvslihús. Hinn
lielminginn hafa fisktöku-
skip tekið og flutt á erlend-
an markað.
Landssöfnun.
Ríkisstjórnin gengst fyrir
fjár- og gjafasöfnun lianda
bágstöddum Dönum og
Norðmönnum. Sýslumenn og
lögreglustjórar um land allt
vinna að söfnuninni, og hef-
ir ríkisstjórnin gefið út tvær
tilkynningar um þessi mál.
í Iok vikunnar nam söfnun-
in tæpum 900 þúsund krón-
um.
Óveður á Vestfjörðum
og víðar.
í miðri vikunni gerði liríð-
arveður um alla Vestfirði.
Við Horn komst veðurhæðin
upp í (5 vindstig og töluvert
frost. Miklar fannir voru
víðsvegar um firðina, og var
þetta hríðarkast eins og
norðangarður gerist verstur
um liáveturinn. Eitthvað af
fé mun hafa fennt, en ekki
var vitað í live stórum stil.
Veður þetta kom á vei'sta
tima, því að sauðburður var
um það bil að liefjast.
Handritasafn Landsbóka-
safnsins flutt til bæjarins.
Handritasafn Landsbóka-
sal'nsins, sem hefir verið
gevmt úti á landi undanl'ar-
in fimm ár, verður flutt til
Reykjavíkur í þessu mánuði,
og' má húast við stóraukinni
aðsókn að Landsbóka- og
Þjóðskjalasafninu hér eftir.
Gert við götur í
Reykjavík.
Um þessar mundir vinna
um 3ÍJ0 manns að gatnagerð
í hænum, og likum frain-
kvæmdum, svo sem holræsa-
gerð o. s. frv. Slærsta verk-
efnið, sem nú stendur yfir,
er malbikun Þingholts-
strætis.
örðugleikar með kola-
innflutning.
Fyrir skömum hirti Við-
skiptaráð áskorun til al-
mennings, um að fara spar-
lega með eldsneyti, og leit-
ast við eftir1 þörfum að afla
sér innlends eldsneytis. Sam.
kvæmt upplýsingum, sem
Viðskiplaráð hefir gefið,
hefir ástandið í þcssum efn-
um sízl batnað, þótt friður
sé kominn á í Evrópu. Ætli
ahnenningur að gefa þessu
máli gauni, og fara sparlega
með eldsneyti sitt.
Framh. á 6. síðu
fyrr en á friðarráðstefnunni
í San Francisco.
HUGDETTUR HtMALDA
Það gleymist oft um suma nienn, sem
eru sniilingar á einhverju sviði, að þeir
hafa líka vel gert á öðrum sviðum, sem
vert er að kvnna sér og læra af eða njóta.
Eg var um daginn að tala uni kvæði Ein-
ars Benediktssonar og þó einkum eitt af
snilldarverkum hans, Væringja. Kvæði
þessa mikla skálds verða ekki of oft eða
of yel lesin og æskulýðurinn ætti að til-
einka sér þau og kryfja þau til mergjar,
læra hið þróttmíkla og mvndauðga mál
Einars, en liinu er ekki rétt að gleyma,
að hann skrifaði líka óbundið mál.
Og það var einmitt í sambandi við
Reykjavik, sem eg var að skrifa um síð-
ast, að cg ætlaði að minnast á þetta, en
þá varð dálkurinn fullur, áður en eg
komst að þessu. Það getur oft verið erfitt
að verða að hætta á vissum stað, ef til
vill löngu fyrr en minni finnst maður
vera búinn að tala út! En það getur líka
verið notalegt að þurfa ekki að færa sig
jrfir á næsta dálk, því að þar vantar kann-
ske hugsun í miðju kafi — og allt stend-
ur fast!
En það voru verk Einars Benediktsson-
ar í óhundnu máli, sem eg ætlaði að minn-
ast á. Þegar fyrsta kvæðabókin hans kom
út fyrir aldamótin, voru í henni sögur
framan við kvæðin. Dómarnir um þær
voru misjafnir og það að vonum. Sú bók
var siðan lengi ófáanleg, þangað til „Sög-
ur og kvæði“ var aftur gefið út fyrir tíu
árum. Þá valdi Kristján Albertsson í út-
gáfuna og sagði svo um það í formála:
„.... Það hefur orðið að samkomulagi
milli skáldsins og útgefandans, að taka
ekki i þessa útgáfu annað af óhundnu
máli hinnar fvrri en „Yalshreiðrið“ og
„Gullský“, og að í stað þess, sem sieppt
er, skvldi undirritaður velja í bókina úr
sögum og þáttum, sem hirzt hafa eftir
Einar Benediktsson í hlöðum og tímarit-
um, og að réttu ber að skipa á hekk með
skáldritum hans.“
Og það er vissulega fengur að þessari
seinni útgáfu af Sögum og kvæðum, því
að Einar liefir skrifað margt skemmti-
legá og vel í óbundnu máli, og sumt af
i þvi eru gullkorn, eins og Ijóðin.
Eg ætla ekki að spjalla núna um nema
tvær þessara greina.
ou iyrri heitir „HrossasaIa“, og' mynd-
in er slrax í upphafinu lifandi og skýr:
„Nú eru þeir seldir, ungir, gamlir. Þeir
tömdu, gamahneiddu híma með hálfopin
augu og hangandi eyru niðri í fjörunni,
•en ótömdu folarnir reisa makkana og líta
snöggt við, þegar gengið er hjá þeim. .. .“
Svo lýsir hann því, hvernig hestarnir eru
settir þarna í fjörunni, engrar undan-
komu auðið.
Kringum þá er veggur af mönnum
sem þeir komast ekki fram hjá. Þá er lýs-
ing á því, þegar farið er að leggja við
ótemjurnar. Folarnir eru teknir og mýld-
ir hver af öðrum, þeir hrjótast um, gera
allt, sem þeir geta lil þess að sleppa und-
an oki mannanna, en þeir eru allir yfir-
hugaðir að lokum. Og þarna fara heztu
-hestsefni fjrrir lítið verð, en smádrengir
liafa safnast utan um folana og hafa gam-
an af því, sem þarna er að gerast, af því
að þeir eru „óreyndir eins og folarnir í
fjörunni“. Hér fylgir klásúla um folana
og drengina! „. .. .En þeir eru ekki seld-
ir enn. Ilreppsnefndirnar annast það
kannske seinna, að koma þeim í lóg, vest-
ur í Winnipeg. — Þennan daginn verða
þeir eftir i flæðarmálinu, en liestunum
er hrundið í hátinn og þeir eru fluttir
út, niður í námamyrkrið, sumir fyrir
minna vcrð en uppeldi þeirra liefir kost-
að----“
Hin greinin er líka urn hest. Hún heitir
„Gráni“, og er lýsing á útigöngujálki í
Reykjavík, álakanleg en ljóslifandi mynd.
Gráni er húinn að liíma lengi á nöpr-
um frosldegi við vatnspóstinn, og valns-
herarnir, ungir og gamlir, koma og fara
með skjólur sínar, en enginn gaf þeim,
sem þyrstastur var við póstinn, neinn
gaum. „Hann stóð hreyfingarlaus, eins og
hann liefði verið dæmdur til að deyja úr
þorsta við sjálfa vatnslindina.“ En svo
kemur líknin. Maður, sem skilur málleys-
ingjanna, dælir vatninu lil lians. Og
skepnan sötrar í löngum teygum og tif-
ar augnalokunum, og þegar hann liefir
fengið nægju sína, fetar liann sig ofan
af svellbunkanum, „járnalaus og hófbar-
inn“.