Vísir - 27.07.1945, Blaðsíða 2

Föstudaginn 27, júlí 1945
Vai tekirm fasiiar ásaisS ÍÖÖÖ eðriasn sti
entum — ess Íátism laus aítur.
VlStal viö Jón Jónsson fáskiírætíing.
lieiðskiru iofti. Euginil var
við þessum * tíðindum búinn
og næsta.kvöld og nólt hvildi
ekki aðeins myrkur yfir allri
borginni, heldur og mvrkur
i sál hvers einasta Norð.
mainis, sem unni föðurlandi
sínu.
Jón Jónsson, er. segir hér frá dvöl sinni í Noregi á hernáms-
árunum, fór utan í stríðsbyrjun 1939, til þess að stunda fiski-
fræðinám við háskólann í Osló.
Jón hefir ferðazt um þveran og endilangan Noreg á þess-
um árum og vann á sumrin ýmist við hafrannsóknir eða land-
mælingar. Á komandi hausti hefir honum verið boðið í -rann-
sóknarleiðangur til Suðuríshafsins, en mun sennilega ekkí taka
því boði, þar eð hann á enn eftir ár af háskólanámi sínu.
Norðmenn áhyggjulausir.
„Eg I-ogði af stað héðan í
byrjun septemher,“ sagði
Jón. „Þá voru Norðmenn að
visu hyrjaðir á lilutleysis-
gæzlu með ströndum fram,
en engan mun lial'a órað fyr
ir því að Noregur drægist þá
inn í striðið. Fólk var glatt
og áhyggjuiaust, og þar var
gnægtir alls að fá, eins og
hver vildi og Iiafði 'efni til.
Altmarck-atvikið.
Svo lcom hið eftirminni-
iega „Altmarck“ atvik fyrir,
cr Englcndingar tóku þýzkt
skip innan norskrar land-
lielgi og lögðu þar einnig
tundurdúflum. Þctta vakti að
vísu mikla ólgu íhugum fólks
en ]iað var ekki búið að átla
sig á þessu þegar Þjóðverjar
réðust á Noreg, einum eða
tveimur sólarhringum síðar.
9. apríl.
„Hvar voruð þér 9. april?“
„Eg bjó þá á stúdenlaheim.
ili, Blíndern, sem stendur
iiátt fvrir ofan Oslóborg, hjó
]iar ásamt 200 stúdentum
öðrum. Við urðum fyrst var-
ir við iiiiirásina með loft-
Jón Jónsson
sáum þegar fyrslu þýzku
flugvélarnar lentu og her-
mennirnir flykktust út úr
þeim. Um hádegisleytið gekk
þýzki herinn inn í sjálfa
Oslóhorg og- var homun þá
ekkert viðnám veitt.
Margir félaga minna úr
stúdentaheimilinu hiðu þá
ekki lengur hoðanna, heldur
lögðu strax af stað til norska
hersins, sem hafði hækistöðv-
ar inni í skóginum utan við
Osló, Margir stúdentanna
varnamerki, sem gefið var voru þegar liðtækir hermenn,
kl. 1 um nóttina. Þá liöfðu er- ^ því að þeir höfðu að staðaldri
lendar flugvélar flogið inn i iðkað skotfimi og tekið þátt
vfir landið.
Við gerðum okkur samt ann.
í skotæfingum við liáskól-
ekki mikla rellu út af þessu
og sofnuðum aftur. En kl.
4 vorum við vaktir og þá
skýrt frá því að norsku varn.
ekki
„Gerðu Þjóðverjar
neina árás á borgina?“
„Ekkert sem heitið gat.
Þeir Vörpuðu nokkrum litl-
arvirkin yzt í Oslófirði ættu Luin sprengjum niður í ná
i hardaga við þýzk lierskip. j munda við Blindern lil þess
Þá var norski herinn svo ag þagga niður i norskum
óheppinn, að liann hafði sent loftvarnahyssum sem enn
héldu uppi árásum á þýzku
flugvélarnar. Nokkur hús
urðu fyrir skemmdum eða
eyðilögðust."
„Hvernig tók fólk þessu?“
„Yfirleitt furðu rólega,
nýliða á öll varnarvirki
landsins í þeim tilgangi að
æfa þá þar. Þetta varð til
þess að minna varð úr mót-
spyrnu Norðmanna en ella,
en þó unnu þeir það þrek-
virki að skjóta niður eitt a£.j jnargt varð að vísu hrætt,
einkinn konur og börn, en
það lét lítið á geðshræringum
sínum bera og var rólegt á
yfirhorðinu. En með þessum
degi hreyttist allt líf Norð-
manna jafn skyndilega og
slærstu orustuskipum Þjóð
verja, „Blúcher" með þvi að
hæfa tveimur tundurskeyt-
um, hverju á eftir öðru, á
sama staðinn á skipinu. Þar
var talið að mörg þúsund
manns hefðu farizt og þar á
meðal þýzki landsstjórinn,
sem sitja átti í Noregi.
Nokkru seinna um morg-
uninn sáum við himininn
mvrkvast af kolsvörtum fer-
likum, sem sveiinuðu yfir
horgina. Þelta voru þýzkar
flugvélar að komá. Fyrst
réðust þær á flugvöll horg-
arinnar og var þeim svarað
með skothríð úr loftvarna-
byssum, en það var eins með
norska herinn þarna eins og
annarsslaðar, að nýhúið var
að skipta mfi Jið og því að-
eins nýliðar og viðyaningar
til varnar, endá~ hittu þéir
])ýzku yélarnar ekki.
við studentanir, sem bjug^-
um í Blindern sáum allt sem
jgerðist á flugvellínum. Við
Næsti dagur.
Daginn eftir greip óstjórn-
leg hræðsla Oslóhúa. Þá kom
flugufregn um það, að Eng-
lendingar kæmu nóttiha eft-
ir og myndu þá leggj.a horg-
ina í rúst. Þennan dag má
segja að Osló liafi tæmst.
Fólk trúði fregninni og þusti
í lugþúsundatali burt, eitl-
livað þangað sem það taldi
sig.ólrult íyrir loftárásum og
skothrið. FJest Iá undir her-
’um himni í skógummi utan
við horgina. En svo þegar
ekkert varð úr árásinni, sneri
fólkið smám saman heim lil
’síu aftur.“
„Fluttu þið líka úr stú-
dentaheimilinu?“
„Nei, við sem eflir vorum
frá deginum áður, héldum
kyrru fyrir. Hinsvegar flýði
allt þjónustufólkið, svo að
við urðum að taka elda-
jpennskuna í okkar liendur.
Þetla er í eina ski])tið, sem eg
hefi séð ofsahræðslu grípa
Oslóhúa.“
Loftárás Þjóðverja á Kristiansund
Þegar háskólanum
var lokað.
„Starfaði Iiáskólinn á-
fram ?“
„Já, þangað til í nóvem-
hermánuði 1943, að Þjóð-
verjar lokuðu honum fyrir
fullt og allt. Nokkurum mán.
uðum áður höfðu Þjóðverj-
ar handtekið nokkura pró-
fessora og stúdenta, sem þeir
héldu sem gislum. En Þjóð-
verjar vissu ]iað lika mæta-
vel, að innan háskólans ríkli
fullkomin andúð gegn þeim,
enda ])róaðist leynistarfsem-
in norska hvergi hetur en
þar.
Einn góðan nóvemherdag
harst flugufregn meðal stú-
denta um að handtaka ælíi
þá alla þennan dag. Flestir
hrugðu við og flýðu úr skól-
anum og meðal þeirra var
eg. En npkkijnir trúðu ekki
fréttinni ög'vór.u kýrrir, enn.
fremur héldu allir prófessor-
arnir og sfarfsmenn skólans
kyrru fyrir.
Iílukkan 11.15 komu Þjóð.
verjar með Iier- og flutninga-
hila og vopnaðir vélhyssum.
Umkringdu þeir háskóla-
byggingarnar og smöluðu
fólkinu saman. Þar voru all-
ir karlstúdentarnir teknir
fastir, eu prófessorunum og
áðstoðarmönnum þeirra
þegal’ þruma skellur yfir úr i meðal stúdentanna sleppt.
Stórskotaliðið norska á leið til uppgjafar 7. maí 1940
Tekinn
fastur.
Eg hjó um þessar mundir
hjá tveimur háskólaprófess-
orum og um kl. 2% e. h.
uin daginn kom eg heim til
])ess að hörða. En eg var ekki
fyrr kominn heim en tveii
þýzkir hermenn réðust inn í
húsið, sinn um hvorar dyr
])ess og spurðu eflir mér.
Fóru ])eir með mig lil hátíð-
arsals liáskplans, en þar var
öllum stúdentunum smalað
sainan, sem náðst hafði í, og
voru þeir um 900—1000 tals.
ins.
Þarna fór fram hráða-
l)irgða-yfirheyrsla og tók yf-
irþeyrslan yfir mér um eiua
klukkustund. Sá sem yfir-
hej'rði mig hct Félimer, lal-
aði prýðilega norsku og var
glæsimenni hið ytra. En það
])ótti sérstakur ills viti að
lenda í klónum á lionum, þvi
hann var alræmdur meðal
Oslóhúa fyrii’ nqestum sál-
sýkilega grimind og hlóð-
þorsta, og var laliny meðal
liinna alverstu Gestapo-
manna. En.eg slapp samt vel,
sjálfsagt vegna þess, að cg
var útlendingur.
Yar vitlaus.
En af þeim 900—1000 stú-
dentum, sem haúdteknir
voru við Jietta tækifæri,
sluppu jí—300 þeirra eftir
langar yfirheyrslur í fanga-
húðunum í Stavern í Suður-
Nþrcgi, sem aðallega voru
annars notaðar fyrir rúss-
neska fangg. Hiuir 700 voru
allir sendir sem fangar lil
Þýzkalands.
Þessum föngum var aftur
og aftur hoðið að sleppa úr
fangavistinni með því að
ganga í þýzka lierinn. Þessu
neituðu Norðmennirnir al-
veg ákveðið þar til einn
þeirra lct loks undan og
hauðst til að láta innrita sig
í herinn. Eix Þjóðverjarnir
voru sjálfir svo undrandi að
.Norðmaður skyldi láta und-
an, að þeir sendu hann til
geðveikraskoðunar. Kom það
og á daginn, að maðurinn var
ekki með öllum mjalla. Ári
síðar dó hann á geðveikra-
hæli.“
var eg. Hefi eg unnið þclta
hálft annað ár síðan skólan-
um var lokað, sem aðstoðar-
maður prófessoranna við vís-
indalegar v rannsóknir. En
nám mitt hefir tafizt a. m. k„
um heilt ár.
Tafir
frá námi.
„Hvað varð svo um yður?“
„Með þessum ör’agarika
nóvemherdegi var háskölan-
um lokað fyrir fullt og allt
nieðan á liernámi Þjóðverja
stóð, að undanteknu þó því,
áð vísindaleg starfsepú þeirra
ljélt áfrám:
Þetta, var sárgrætilegt fvr-
ir þá,;senr.vpyn,að Ijúl'a þrþfí
dagáiia/sem hásköláiuun' var
lþkað. Sumir áttu jafnvel
ekki eftir nenja 1---2 daga þar.
til þeir útskrifuðust. Fáeinir
stúdentanna fengu að vinna
áð vísindalegri starfsemi viðlsem
háskólann og meðal þeirra
Lejmihreyfingin.
„Kynnlust þér leynihreyf-
ingunni?“
„Eg kynntist' ýmsu, sem
þar skeði, enda þóít það væri
óhjákvæmilega ein af dyggð-
unum, að vita ekki allt of
mikið.
Leynihreyfingin var dá-
.samlegaskipulögðog ríkti þar
varkárni og dirfska jöfnum
höndum. Eitt aðalhoðorð
hennar var að liver vissi sem
minnst um annan. Þegar
flokksforingjar lireyfingar-
innar komu saman á fundi
gengu þeir allir með grimur.
Einu sinni kom það fyrir að
einn var eitthvað óvarkár,.
þannig að sá næsti kvaðst
bera kéiínsl á liánn. En það
var jafn óvarkárt af honum
að láta þessa vitneskju í ljós„
því að daginn eftir var lfann
séndur yfir til Sviþjóðar..
Hann vissi of mikið.
Annað dæmi um starf
leynihreyfingarinnar er um
ungan kvenstúdent, sem sat
í fangelsinu á Grini um liálfs
árs skeið. Rétt eftir að henni
var sleppt, hvarf hún og.
skömmu síðar hárust foreldr-
um hennar liréf og sending-
ar frá Sviþjóð. Þessar send-
ingar bárust reglulega, en
nokkúru seinna skrifaði hún„
að hún væri farin til Eng-
lands og niyndi ekki geta
skrifað fyrst um sinn. En
friðardaginn hirtist hún i
Noregi og hafði verið þar all-
an tímann, sem einn af að-
alforsprökkum leynihrevf-
ingarinnar. En jafnvel for-
eldrar liennar máttu ekki
vita hvar hún hefði verið.
Vopnaframleiðsla.
Vopn leynihreyfingarinnar
voru framleidd þannig, að
hver verksmiðja framleiddi
ákveðinn hluta úr vopninu,.
og livorki verksmiðjueigend-
urnir né starfsfólkið hafði
hugmynd um það, að þessi
hkitur ælti að vera í vopn..
Siðan var hlutunum smalað
saman úr öllum verksmiðj-
unum og þegar húið var að
raða þeim saman, gein við
manni hið ægilegasta skot-
vopn. Fúndinn var upp hljöð-
deyfarÞ á byssurnar, ]xinnig
aðhægt var að reyna þær ,«n
bess að Þjóðvcrjar yrðu var-
ir við.
Skotfæri og sprengiefni
y.ar flíilt í djúpum barna-
vögnum,.pg auðvitað sat lítið
peiabarn ofáu á öUú sániau.
Þessu óku svo hefSárfrú"
horgai’innar og sakleysisleú-
ar vinnukonur þeirra þángað
þeim var ætlað. Þær
Framh. á 6. síðu