Vísir - 24.10.1946, Blaðsíða 2

2
VlSIR
Fimmtudaginn 24. október 1946
□SKAR HÁLLDDRSBDN UTGERÐARMAÐUR:
Þegar bræðslusíldin var verðlaus
og send til Noregs til bræðslu þar
Við megum muna tvenna
tímana með bræðslusíldina,
og fyrir þá, sem eru ókunn-
ugir þessu, vil eg skýra frá
erfiðleikum útgerðarmanna í
þá daga, þegar ekki var hægt
að selja bræðslusíldina.
Eg' eignaðist fvrstu sildina
1917, en það var ekki fyrr
en árið 1926 að eg kom síld í
bræðslu liér ó landi. \Tar það
í Dr. Pauls verksmiðjunni í
Siglufirði. Fyrsta árið (1917)
keypti sildarverksmiðjan
Goos litilsháttar af síld i
mjög ófullkomna verk-
smiðju, er liafði mjög litil-
fjörlcg afköst. Öll afköst
Jæssarar verksmiðju voru
eins og afli eins síldvciðiskips
nú.
Árið 1918 gerði eg út á
síld í fyrsta skipti, en því litla
sem veiddist og ekki varð
lcomið í salt í Siglufirði, varð
eg að henda í sjóinn, vegna
þess að enginn vildi kaupa af
mér síldina.
Árið 1919 var eg á Ingólfs-
firði. Þar varð eg að moka
allri bræðslusildinni í sjóinn.
Árið 1921 var eg á Reykjar-
firði. Það ár varð eg enn á
ný að henda allri bræðslu-
síldinni i sjóinri. Árið 1922
saltaði eg bræðslusíld í 500
lifrarföt og sendi liana til
Noregs í bræðslu þar. Árið
eftir sendi eg það litla, sem
eg gat liirt af bræðslusild, til
Noregs í fötum. Árið 1924 og
1925 losnaði eg við lítilshátt-
ar af bræðslusíld í Siglufirði
í kaupslcip, sem lágu þar og
fóru með síldina til bræðslu
til Hesteyrar og Flateyrar, og
eittlivað lítils liáttar losnaði
eg við af bræðslusíld þessi
tvö ár til Halldórs Guð-
mundssonar í Siglufirði. Lét
hann síklina í þró þar og var
yerðið hjá honum 2—3 krón-
ur fyrir málið, en Halldór
gat elcki brætt sildina í Siglu-
firði og sendi liana með
flutningaskipum til Noregs
og seldi hana þar í bræðslu,
og ef eg man rétt átti Halldór
að fá 6y» eyri fyrir kílóið af
bræðslusíldinni, kominni i
síldarþró í Noregi, en þegar
kom til Noregs prúttuðu
kaupendunrir um verðið og
komu því niður um Vz til 1
eyri á kíló. Fundu þeir allt að
síldinni, ýmist var hún of-
eða vansöltuð, þrá, eða lýsið
runniðúrlienni. Kaupendurn-
urnir fundu henni allt til for-
áttu, sem þeir gátu, en það
sorglegasta við þessa sildar-
flutninga á bræðslusildinni
til Noregs var það, að nolckur
liluti af skipunum fórst á
leiðinni með allri áhöfn. Þeg-
ar kominn var úfinn sjór,
fór síldin að slást til í lestinni,
slcilrúmin sprungu, skipin
lögðust á hliðina og slcip og
menn fóru á mararbotn.
Eitt af þessum vandræða-
árum, þegar elcki var hægt
að selja eða losna við neina
bræðslusíld, man eg eflir þvi,
að það var ekið stórum liaug
af síld upp á grasflöt, graf-
inn var skurður í kringum
hana, til jjess að lýsið rynni
i i hann. Siðan var þvi fleytt
ofan af skurðinum, lálið í
föt og sent til Ivaupmanna-
hafnar til sölu þar. Með jiess-
ari aðferð skilaði hverl síld-
jarmál um 4 krónum, en ])á
var hátt lýsisverð.
Meðan síldin var nær ein-
göngu söltuð urðu bátarriir
að afla síldarinnar sem næst
sö 11 u narstöðvu nu m, annað
þýddi ekki, og var afli þeirra
í j)á daga litill á móti því,
sem nú gerist, enda hefir
margt brevtzt síðan. Þá
kunnu síldveiðamenn hér
elcki að fella nætur sinar eða
breyta þeim. Það var eklci
fyrr en árið 1925 að menn
komust upp á l)að. Eg man
eflir því, að þegar næturnar
konm nýjar frá Noregi, j)á
mokfiskuðu menn í þær
fyrst i stað; siðan hlupu þær
og urðu óhæfar til að afla í
j)ær síld. Menn „köstuðu"
kannski seinni part sumars í
kappnógri síld og fengu svo
sem enga veiði. Þá var van-
þekkingin svo mikil um,
hvernig veiðarfærið ætti að
vera, til þess að hægt væri
að afla í það. Nú er þetta alll
breytt. Nú hefir fjöldi manna
vit á jæssu og menn hafa góð
veiðarfæri. Það eru til tvö
smátæki, sem kosta svo til
enga peninga — 200 til 400
lcrónur á bát — en elcki
þekktust þau á mínu útgerð-
artimabili. Annað er hliðar-
rúllurnar á herpinótarbátum,
en Iiitt er lagningsrennan á
línubátunum. Þessi tæk lærð-
tun við að nota af Norðmönn-
um, eftir því sem eg veit bezt,
en j)au hafa orðið til J)ess að
aulca afla á síld og þorski svo
milljónum króna skiptir á
hverju ári —- og hafa orðið
þjóðinni happadrýgri en
margra ára starfsemi visinda-
stofnana olckar.
Þetta er leiðinlegt til yl'ir-
lesturs, en við kveðjusamsæti
Jóns Gunnarssonar 1944 á
Siglufirði, lýsti eg erfiðleik-
unum talsvert nánar en er i
jæssari grein, livernig var
að vera útgerðarmaður áðtir
en sildarbræðslurnar voru
byggðar af íslendingum sjálf-
um. En j>ar var staddur einn
af forgöngumönnum bygg-
inga síldarverksmiðja ríkis-
ins, hafði liann aldrei fyrr eða
síðar heyrt, eða gert sér Ijóst
þvaða basl menn áttu í áður
með bræðslusildina, og bað
liann mig að skrifa um j)að
síðar svo j>að elclci gleymdist
öllum.
A J)essu timabili sem eg
hefi hér lýst, voru síldarmenn
rægðir og illa umtalaðir.
Margir byrjuðu á þessum at-
vinnuvegi, töpuðu bæði fé og
kjarkinum og slitnuðu aftan
úr, og' til eru menn sem enn
þann dag i dag eru að róa
undir skuldunum frá 1919 og
1920.
Kurteisi.
Við Islendingar höfum
verið afskekkf |)jóð og er-
um erin fámenn. \Tið höfum
verið bundin umhverfi okk-
ar, og þó að i því felist að
vísu margir góðir lcostir,
fylgja j)\ í einnig nokkrir ó-
þægilegir ólcostir.
Einn af þessum ókostum
er hjárænuháttur og klaufa-
leg framkoma. Það má ef til
vill segja, að manngildi hvers
eins missi eklci mikið við
þetta, en samt er það til ó-
þæginda og gétur undir viss-
um lcringumstæðum haft ör-
lagaríkar afleiðingar.
Nú eru tímarnir að breyt-
ast og Island er elcki orðið
eins afskekkt og áður. En
um leið ríður oklcur, frekar
en áður. á j)ví að samlaga
oklcur hinum nýja tíma og
Kammermúsikkl úbb u r i nn
hefir j>að markmið að bjóða
góða tónlist flutta af beztu
kröftunum, sem völ er á. 1
þetta sinn var hinn frægi
sönglagaflokku r Schuberts,
„Vetrarferðin", flutturá veg-
um klúbbsins i Sjálfstæðis-
húsinu við Austurvöll. Höf-
undur lcvæðanna hét Wilhelm
Múller og er J>að sami maður-
inn, sem orti kvæðaflokk-
inn um malarastúlkuna
fögru, sem Schubert samdi
einnig lögin við, svo sem
frægt er orðið. Spaun segir í
endurminningum sínum, að
Schubert hafi þjáðst af J>ung-
lyndi um nokkurn tima og
virtist elcki heill lieilsu. Er
liann var spurður, livað am-
aði að lionum, sagði hann:
„Þið munuð bráðum fá að
heyra J>að og skilja.“ Dag
einn sagði hann svo við
Spaun: „Komdu til Sehober
og eg mun syngja fyrir ykkur
flokk af átakanlegum söngv-
um. Mig langar til að heyra,
hvað þið segið nm þau. Þau
hafa gengið nær hjarta mínu
nýja úmhverfi. Við þurfum
að geta lcomið fram sem sið-
uðum mönnum og menntaðri
þjóð sæmir, og við J)rirfum
að kunna almennar kurteis-
isvenjur.
Frú Rannveig Schmidt
hefir leyst okkur úr miklum
vanda með því að gefa út
hók um venjulegustu kurt-
eisisvenjur í daglegri um-
gengni. Og hver, sem veit
J>að, sem í Jæssari bók stend-
ur, og hagar sér samlcvæmt
J)ví, hann þarf elcki að blygð-
ast sín fyrir framkomu sína,
J)ótt frammi fyrir höfðingj-
um sé'.
I J)essari bólc, sem l'rúin
nefnir Kurteisi, tekur hún
m. a. til meðferðar almenna
snvrtimennsku, hvernig fóllc
eigi að hága sér á almanna-
færi. og um J)að, hvernig fóllc
eigi að lcynna sig og kynna
aðra, um móttöku gesta og
samkvæmi, um lirós, feimni,
borðsiði, cockfail-boð, yndis-
þokka, kvenbúnað, útflúr,
gláp og ój)arfa forvitni, gort,
illt orðhragð og mállýzkur,
dvöl hjá kunningjunum,
nafnspjöld, símamenningu,
bréfaskriftir, viðskiptamenn-
ingu, lcurteisisvenjur i upp-
eldi, ölvun o. fl. Allt eru
J>etta atriði, sem henda svo
að segja liverja einustu
manneskju, en sem allur
þorri fólks stendur berskjald-
aður fvrir, vegna J)ess að J>að
Jælckir ekki kurteisisskyldur.
Hér er úr ]>essu bætt í lítilli
en læsilegri og góðri bók.
sem gott er að kynna sér til
hlítar.
Bókaútgáfan Reykholt h.f.
gaf bókiná út og hefir vand-
að til hennar að öllum vtra
frágangi.
en nokkur önnur lög.“ Síðan
söng liann með hrærði röddu
alla Vetrarferðina og vinir
hans urðu forviða á því,
hversu þunglyndisleg lögin
voru. Scliober liafði orð á J)ví,
að sér hefði aðeins fallið vel
í geð eitt lagið, en J>að var
Linditréð. Scliubert svaraði
þá: „Mér þykir meira varið í
Jæssi sönglög en nokkur önn-
ur og svo mun ylckur þykja,
er frá líður.“ Hann hafði rétt
að mæla, J>ví við nánari kynni
urðu vinir hans hrifnir af
þessum sönglögum.
„Vetrarferðin“ eru 24 söng-
lög, sem Schubert samdi i
tveim lotum. Fyrstu 12 lögin
voru samin árið 1817 og hin
lögin árið eftir. Schubert var
afkastamaður svo af bar.
Hann var vanur því að taka
daginn eldsnemma og vinna
að tónsmíðum sínum 6—7
tíma samfleytt, en þá fór
hann út á veitingahús, til að
fá sér að borða, ef hann var
ekki blankur, en það kom oft
fyrir. Einn morguninn samdi
hann sex af þessum lögum og
var J>að elclci einsdæmi um
Jænnan frjóasta anda meðal
tónslcálda heimsins. Það er
eftirtektarvert, hversu rík af
tilbreytni J>essi 24 lög eru,
þarinig að hvert lag hefir sinn
sterka svip og einkenni og
gefur grunntóninn í ljóðinu
frá línu til linu. Lögin eru
samfelld frásaga um ástar-
sorg, angurværar endurminn-
ingar, allt til örvílnunnar og
lolcs algjör uppgjöf, angur-
værar endurminningar, allt
til örvílnunar og lolcs algjör
uppgjöf hins bugaða manns.
Á banasænginni las Schubert
prófarkirnar af lögunum og
fannst lionum J)á, sem hann
væri að flelta blöðunum í
sinni eigin lífssögu. Scliubert
dó aðeins 31 árs 9 mánaða og
19 daga gamall. Hann félclc
hjá útgefandanum eitt gvllini
fyrir hvert lag. Það voru lians
skáldalaun og J)au voru rýr.
Lögin eru lcórónan á söng-
lugagerð lians. í J>eim tjáir
liann stutt og gagnort og af
ástríðu og sannfæringar-
krafti J)að, sem honum lá á
hjarta. Undirleikurinn hefir
sjálfstæðu hlutverki að gegna
og er hann málandi og efnis-
J)runginn, engu siður en sjálf
laglinan. Schubertslist rís
hæst í sönglögunum og er
liann oft nefndur söngva-
konungurinn og á hann J)að
nafn með réttu að allra dómi.
Listamennirnir, sem fluttu
þennan sönglagaflolck, voru
J)eirEinarKristjánssonóperu-
söngvari og Dr. v. Urbantsch-
itsch. Iljá þeim er sá smeklc-
ur og sú menning, sem er
nauðsynleg til J>ess að ]>essi
lög' fái notið sín. Að minum
dómi hefir Einar aldrei unn-
ið meiri sigur liér i Reylcja-
vík en með túlkun sínum á
þessum lögum, því að lnin
var með ágælum, bæði list-
ræn og andrík, og er það al-
kunnugt, að betri próstein á
menningu og sönggetu er
ekki hægt að fá, en einmitt
Schubertslög og lög eftir aðra
hliðstæða meistara Ijóð-
söngvastílsins. Eg veit J>að,
að inargir hafa sama söng-
smekkinn og djákninn og
Erasmus Montanus, sem
Frh. á 4. siðu.
Citrónur
Klapparstig 30, sími 1884.
BEZT AÐ AUGLÝSA1VÍSI
Biikkfötur
Verzlunin Ingólfur
Hringbraut 38.
Sími 3247.
Einar Kristjjúnssnn;
Vetrarferðin.