Vísir - 06.04.1949, Síða 5

-MiSyikudagin n- 6: apríl vl 949
V I S I H
5
i usio, sem
hafa mikil áhrif á komumenn.
Farið í Vígelandsgarðinn og
þýzka legstaðinn.
Bergen, 31. marz 1949,
— seint um kvöld. —-
Fyrir nokkrum - dögum
skoöaði eg tvo staði I Oslo,
sem báðir höfðu mikil og
djiípstæð áhrif á mig.
Þeir eru með ólíkum hætti,
en Ijáðir eiga þeir það þ(’)
sarneiginlegt, að þeir eru
táknræhir um brevtilcik og
íorgengileik lifsins.
Annar þeirra er kirkju-
garðurinn þýzlci á Ekebei'gás
\ið Oslo, hinn er Vigelands-
garðurinn.
í hlíðarslakka, undir
skuggasæluin trjám, hyiia
nokkur liuruh’uð eða þúsund
liermenn, er komu óhoðnir
til Xoregs liina örlagariku
apríldaga fyrir níu árum.
Þeir komu óvelkomnir og
hvilustaði þessara ólánssömu
enda ekki nema eðlilegt.
Fölleit marz-sólin stafar
mildum bjarma yfir hinztu
liviLstaði þessarra ólánssömu
inanna, er við geiigum þarna
u m, nokkrir íslendingar.
Legstaður þeirra er hinn
glæsilegasti, en sloðar þeim
lítið, er þarna liafa borið
beinin.
Þýzka lrerslji’irnin i sam-
ráði við norska nazista ákvað
á fyrslu hernámsárunum að
gera þarna veglegan grat'reit
þeim, er fallið höfðu í bar-
dögunum við Noreg. Ekkert
var lil sparað. Kirkjugarður-
inn liggur í mörgum stöllum
upp eftir ásnum, með hellu-
vei'ða þyrfti, ef viðbótarvélar
og húsnæði væru fyrir liendi.
Aætlaður kostnaður við að
fullgera vélar niðursuðuverk-
smiðjunnar og greiða skuldir
við ýms vélaverkstæði fyrir
vinnu, sem þegar lvefir verið
framkvæmd vegna frysti-
Jiússins, er kr. 423.000.00, en
vi ðl )ó ta rbyggi n g, aðall ega
fyrir geymslu fvrir niður-
suðuverksmiðjuna, dósagerð
o. s. frv., kr. 450.000.00.
ísframleiðslukerfið er ó-
fullgerl og algerlega óstarf-
hæft, og er áætlað, að kr.
215.000.00 þurfi til að full-
gera jiað.
Það er fyrirsjáanlegt, að
rekstur fyrirtækisins getur
ekki orðið viðunanlegur,
nema það sé fullgert og starf-
rækt með nokkurn veginn
fulluui afköstum. Fé lil þess
að fullgera fyrirlækið og að
nokkuru leyti lil ]>ess að reka
það liefir hinsvegar ekki
fengizt ennþá, en gera verð-
ur ráð fyrir, að úr Jiessu ræt-
ist, þegar málefnum fisk-
iðjuvérsins hefir verið skip-
að með lögum og rekstrin-
um síðan komið í eðlilegt
liorf.“
; lögðuin þrepum og gangstig-
]um. Grafirnár liafa verið
! teknar með hinni alkunnu
þýzku nákvæmni. Vegna ein-
hvérrár undarlegrar veilu í
skaphöfn Þjóðverja töldu
þeir, að þarna vrði einskonar
Mekká og friðþægingarstað-
ur Þjöðverja og norskra naz-
ista, óbrotgjarn minnisvarði
í þúsundái’aríki Hitlers,
sönnun um hræðralag og
sameiningu i dauðanum.
Þetta fór á annan veg. Eft-
ir uppgjöf Þjóðverja komu
strax upp kröfur um |>að í
Noregi að afmá þennan
„Ehrenfriedhof“ Þjóðverja
og ftytja leifar þeirra heim
til heimkynna sinna í Þýzka-
landi. Ástæðulust væri að
minna norsku þjóðina að
eilífu á innrás og kúgun.
Þetta var rætt mjög í blöð-
um, cn af framkvæmdum
varð ])(’> ekki, hvað sem síðar
verður, Þetta yrði svo kostn-
aðarsaml og svo mikið jarð-
rask, úr því sem komið var,
að eklci þótti borga sig, enda
liafa Norðmenn öðrum
hnöppum að hneppa en að
grafa upp dauða líkami og
senda lil fjarlægra landa.
Hefði J)á þurft að sprengja
þarna upp marga fermetra'
lands, svo rammbyggilega
var frá ölhim framkvæmd-
um gengið.
Þó voru, skiljanlega, haka-
lcrossarnir telcnir af leiðun-
um, svo og járnlcrossamerlcin
og eru þar nú aðeins förin
eftir. Krossarnir á leiðunum
eru farnir að fúna og eftir
skamma slund veit enginn,
hverjum var húinn legstaður
í liverju leiði.
Áletrarnirnar eru fa-rnar
að mást af. Víða má J>ó enn
lesa, að Jjar hvíli Gcfreiter
Heinzt J>etta og J>ella, Soldat
Fritz, Schiitze Franz eitt-
hvað og svo framvegis. Á
einu leiðinu, vzt i garðinum,
málti J>ó lesa orðin: „Ilier
í’uhl ein unbekannter deut-
scher SoIdal.“ Þar Iiefir ein-
hver ój>elcktur hermaður,
ókemiilegur með öllu, hlotið
hvílustað og fannst mér ein-
hvernveginn að ])ella liefðu
getað verið einkunnarorð j
J>essa undarlega lcirkjugarðs,!
sorglegar menjar um slcelfi-
lega atburði.
Við gengum Iieldur hljóð-
lega niður hliðarslalckann.
Kvöldhúmið var að færast
vfir og brátt hvíldi skuggi
vfir görðunum J>arna uppi i
ásnum.
Engu verður um breytt
þarna úr því sem komið er.
Þeir scm hvíla undir lcross-
9
unum á Ekeberghæð, gera
elclci meira af sér, í þessu lifi
að minnsta kosti, og Norð-
menn bera ekki lengur lcala
til J>eirx'a. —
Niðri i hænum voru ljósin
tendruð. Þar var vs. og klið-
ur, lif og starf,' í i’dirifamikilli
mótsögn við liina ömuríegu
kyrrð nppi á ásnum. Við
urðuni Iiálf fegin að lcomast
í hæinn, landarnir.
Annan minnisvarða, öliu
stórlcostlegi'i. hafa Oslóhúar
reist liinum fræga högglista-
manni, Gustav Vigeland,
þcim, er gerði Snorrastytt-
una i Reykholti.
Það er eitt af J>eim mann-
virkjum, sem maður nemur
staðar við, snortinn al' hinu
stórlcostlega og lnilcalega,
sem eg fæ einhvernveginn
eklci lýst.
Eg ætla elclci að reyna það,
enda liafa áður verið rilaðar
ágætar greinar um J>að í is-
lcnzlc blöð og tímarit af
kunnáttu og skilningi, sem
mig skortir, því miður.
En frá leilcinannssjónar-
miði finnst mér heildarverk-
un Jjessara ótal stytta og
tákna vera lclunnaleg. nærri
„hrútal“, ef svo mætti segja.
Þarna getur að líta ótal,
óskaplega sterlca aflrauna-
menn, leggja Iiendur hverir
á aðra. Þar-finnsl mér skorta
lipurð j línum, þar er eklcert
nema einhver frumlcraftur á
feíðinni.
T. <1. valcti ]>ar stytta ein
mikla athygli. Það er ógut'-
legur beljalci, sem virðist
vera í einhvers lconar keilu-
spili með oklcur iítil hörn,
elclci ósvipað og sjá má í
ljölleilcahúsum.
Nei -----hiddu nú hægur,
lieyri eg marga s'eg.ja. Þú
ætlar þó elcki *að fara að
gagnrýna Vigeland'? Önei,
fjarri fer þvi. Eg er aðeins að
segja, hvernig J>etta orlcar á
mig', án J>ess að leggja ncitt
mat á listina, slílct væri
hkegilegt og éisæmandi.
En nokkur hundruð (eg
veil elclci tölun á þeim) fíl-
el’ldir menn. hörn i lausu
lofti og klunnalegar. lconur |
um allt, er elcki ]>að, sem mér
finnst fallegast. Það er ann-
að mál.
En Iieildarmyndin af öllu
saman er óslcaplegur krafl-
u r, sem vafalaust Iiefir sína
svmhólsku J>ýðingu um fram-
vindu lífsins og til dauðans.
Mest áln if hefir J>ó hin milcla
mvnd „monolitten“, sem
mún vera hátindur ]>essa
mikla mannvirlcis.
Aðalatriðið i J>essu finnst
ínér vera ]>að, að J>arna licfir
Oslóarhorg j-eist hinum
ágæta listamanni sjaldgæft
og slórlcöstlegt listaverlc,
sem mun vera nær eins-
diemi um höfðingsskap og
rausn af eklci stærra hæjar-
En hvað um það.. Þegar
verið var að Icoijia slyttun-
um fyrir og bæjarbúum
gafst lcostur á að slcoða þær,
voru mjög slciptar skoðahir
um ]>etla, var mer sagt, en
nú lita menn frekar á hið
stórfenglega en hið fagra og
smekklega, og víst er um
]>að, að enginn útlendingur,
eða fáir láta undir höfuð
leggjasl að slcoða Vigelands-
garðinn, þótt eklci sé ncma
hiuta úr degi, en þar er nög
að sjá.
Að sinni ætla eg elclci að
fjalla um stjórnmál í Noregi
í þessu brefi. Það cr um garð
gengið, sem vitað var, að A-
sáttmálinn var samþylclclur
af Stórþinginu og gengur
málið væntanlega sinn gang
úr þessu. Skeyti hafa l>orizt
Jieim um þann ætÍHirð- og
raunar um aílari heim. Fóllc
liugsar elcki um ]>etta inál
liér af eins riuklum liita og
heima, að minnsta lcosli er
orðbragð blaðanna hér ólilct
stillilegi’a en sjá má lijá viss-
uni blöðum heima
En til Bergen var gaman
að. lcoma aftur eftir 10 ára
fjarvist, allt frá þvi er eg
sleig upp í Bergensbraulina
á Austurbrautarstöðinni í
Osló og ]>ar lil eg liafði gcng-
ið um þennan gamla og
glæsilega hæ og séð Flöien
Íjóma við himin. Um ])að
mun eg' rita noklcur orð sið-
ar. Th. Smith.
Hafrannsóknir —
Framh. af 1. síðu.
liila. Skvldi safnað sýnishorn-
um að sjó víðsvegar með sem
styztu millibili, og auk þess
kastað út straumflöslcum.
Þá slcvldu verða gerðar rann-
sólcnir á svifi og skvldi leil-
asl við að finna síld, einkum
með hergmálsdýptarinæli
allstaðar þar sem farið yrði
um ]>etta mikla svæði.
Þrjár þjóðir
aðallega.
Gcrt var ráð fvrir að rann-
sólcnir þessar færu fram sem
alþjóða samvinna og var ætl-
ast lil, að einlcum íslendingar,
Norðmenn og Danir legðu
hér hönd á plóginn.
\rar ætlunin að Norðmenn
rannsökuðu ausUirhlula
svæðisins, alla leið norður að
Bjarnareyju og Svalbarði, en
Danir úlhafið noiður af
Færeyjum milli Islands og
Noregs.
Þess var óslcað að íslend-
ingar tælcju að sér i'annsólcn
á helti kringum allt landið,
en auk þess á Grænlandsliafi
og lolcs fvrir norðan ísland
alla leið noiður að Jan Mav-
en. Síðan var rætl um að fá
Svía og Slcota til ]>ess að
ranrisaka háfsvæðið frá Fær-
eyjum suður að Norðui’sjó.
Ætlunin var að rannsókn-
ir þessar tækju vfir um I
mánuði, frá mai til olclóber.
Ennfremur var talið æslci-
legt, að eitt síldveiðislcip væri
lálið fvlgja liverjii hafrann-
sólcnaskip og gera lilraunir
lil vciða þar sem vænlegt
þætli.
Hver er orsökin
fyrir aflabresti?
Tilgangurinn með þessum
rannsólcnum er áugljós. Ef
að ]>að óhapp slcvldi lienda,
að síldveiðin brvgðisl við
Norðuriand l’immta sumarið
í röð, er vonast eltir að hægt
sé að fá sem greinilegust
svör við spurningunni um
það liver sé orsölcin.
Yið viljum l'á að vita hvort
um er að ræða tilviljunar-
lcenndar sveiflur í rás liaf-
straumanna eða livort útlit
sé fyrir að við stöndum á
þröskuldi að nýrri þróun sem
gæti orðið afdrifarílc fyrir
sildveiðarnar við Norðurland
og síldveiðarnar við Nroeg.
Um undirbúninginn er það
að segja að erfiðleikarnir eru
eins og um margt annað fjár-
hagslegs eðlis. Yið íslending-
ar höfum elcki enn fengið
fjárveilingu til ]>ess að lialda
úti leiguslcipi vegna ]>cssara
iannsókna, því um islenzlct
í annsólcnaslcip er, svo sem
kunnugt er, elclci að ra\ða.
Er þetta mjög bagalegt. í
fyrsta lagi vegna þess að nú
fer að verða slultur timi til
stefnu, og í öðru Iagi af þeirri
ástæðu að eigi er liægl að
gera alþjóðlegt lieildarplan
fyrr en þær þjóðir, sem sam-
an eiga að slarfa, eru reiðu-
I'únar lil þátttölcu, hver og
ein.
Þáttur Bana
enn óviss.
Um þátttöku Norðmanna
get eg' sagt það, að þeir liafa
þegai’ tryggt nægilegt fé til
rannsóknanna og gera þar að
aulci ráð fvrir að sildvciði-
slcip fvlgi rannsóknaslcipinu
el'tir, og að einhver liluli af
norska síldveiðiflotanum geti
notið góðs af þegar í stað, ef
mikið sildarmagn l'innsl ein-
hversstaðar i hafinu. «.
Övissara er um þáttlölcu
Dana. T>eir lial'a að visu
reiðuhúið fé og niyndi liaf-
rannsólcnaslcipið „Dana“ lalca
starfið að sér, en skipið er nú
í viðgerð og eigi kunnugt enn
hvenær henni verður lolcið.
Þó að „Dana“ kynni að
hregðast, er samt lia'gt að
hjarga rannsólcnunum ef
bæði Norðmenn og Islending-
ar vinna vel saman, en ef
annarhvor þeirra skvldi
hregðast gelum við i l>ezta
Iagi gert okkur vonir um
hálfunnið verk.
Enn er sá möguleilci að
Danir liefðu einliver ráð með
að fylla í slcarðið fvrir
„Dönu“ ef hún yrði síð-
búin.“