Vísir - 03.09.1952, Síða 5

Miðvikudaginn 3. september 1952
VÍSIR
Ætlaði heim 1909, en fékk þá
,smápöntun6, sem entist í 37 ár.
Rabbað við Gísla Jónsson, ritsjóra
Tímarits Þjóðræknisfélags íslendinga
í Vesturheimi.
Undanfarna mánuði hefur dvalið hér góður gestur úr hópi
Vestur-íslendinga, Gísli Jónsson, ritstjóri frá Winnipeg. Hann
liefur dvalið vestan hafs um nær hálfrar aldar skeið, — var
einn úr fjölmennum hópi harðfengra vesturfara, sem lögðu leið
sína til Kanada árið 1903.
Gísli Jónsson er 76 ára gam-
all, en þess verður þó ekki vart,
að aldurinn sé þetta hár, hvorki
í fasi né tali. Hann er léttur í
viðræðum, athugull, kíminn og
skemmtilegur í bezta lagi. Hann
er bróðir Einars Páls Jónssonar,
ritstjóra Lögbergs í Winnipeg,
fæddur að Háreksstöðum á
Jökuldalsheiði í Norður-Múla-
sýslu.
Vísir hitti Gísla að máli og
rabbaði við hann stundarkorn,
því að ekki er seinna vænna,
með því að hann er á förum
aftur vestur urn haf. Hann fer
að þessu sinni með flugvél, eða
með talsvert nýtízkulegri hætti,
en þegar hann hvarf héðan af
landi burt fyrir 49 árum.
Hann var prentari að iðn,
stundaði fyrst prentverk við
„Stefni“, blað Björns Jónssonar
á Oddeyri, og þegar vestur kom,
hélt hann því starfi áfram, fyrst
fyrir sjálfan sig, og hafði þá
ekki mikið umleikis fyrstu 5—
6 árin. Það var eins konar „bed-
room-shop“, eins og það var
hefnt, en það táknar, að Gísli
Var með pressuna, leturkassann
og aðrar tilfæringar í faginu í
lítilli kytru, sem hann bjó í.
Ætlaði að snúa
heim' aftur.
„Árið, sem eg fór vestur,
munu þeir hafa verið nálægt
þúsundi, sem leið sína lögðu
Vestur um haf“, segir Gísli.
„Margt af þessu fólki, eða flest,
Voru dugnaðarmenn, en þá var
þröngt í búi hér heima fyrir,
og menn fýsti að leita gæfunn-
ar vestra. Við vorum á 6.
hundrað íslendingar, sem fór-
Um vestur um haf frá Englandi
Gísli gerist ritstjóri.
Árið 1940 tók Gísli við rit-
’stjórn Tímarits Þjóðræknisfé-
lags íslendinga í Vesturheimi
af Rögnvaldi Péturssyni, sem
lézt það ár, og hefir það starf
með höndum enn í dag, en þetta
rit er aðal-tímarit íslendinga
vestra, bókmennta-legs eðlis. Er
þetta hið merkasta rit, sem
unnið hefir íslenzkri menningu
hið mesta gagn vestan hafs, eins
og alkunna er. Sama ár og Gísli
lét af störfum í prentsmiðju líf-
tryggingafélagsins, 1946, missti
hann konu sína, sem einnig var
íslendingur og fædd hér heima,
Guðrúnu Helgu Finnsdóttur frá
Geirólfsstöðum í Skriðdal. Var
hún hin mikilhæfasta kona, rit-
höfundur og fyrirlesari. Lagði
hún einkum fyrir sig smásagna-
gerð og liggja eftir hana þrjár
bækur.
Þau hjón eiga fjögur börn á
lífi: Helga Johnson, prófessor í
jarðfræði við Rutgér University
í New Jersey í Bandaríkjunum,
og þrjár dætur. Bergþóra heitir
ein þeirra, gift Robson mál-
færslumanni í Montreal, önnur
er Gyða, gift Hurst yfirverk-
fræðingi Winnipeg-borgar, en
hið þriðja er Ragna, gift St.
John, lyfjafræðingi og bæjar-
ráðsmanni í Winnipeg.
Kom í heimsókn 1927.
Gísli hefir komið heim einu
sinni síðan hann fór héðan 1903,
en það var árið 1927, með Brú-
arfossi, sem þá var nýsmíðaður.
Þeir voru skólabræður í Möðru-
vallaskóla veturinn 1896, Páll
heitinn Steingrímsson, ritstjóri
með hafskipi frá C. P. R.-félag- | Vísis, og Gísli. Sagði Gísli svo
inu, og langflestir fóru til ís-! frá, að hann hefði komið upp á
Jendingabyggðanna í Winnipeg | skrifstofu Vísis, eftir 31 árs
cg nágrenninu.
Óbyrlega blés í fyrstu, að því
er Gísli segir, og var hann kom-
inn á fremsta hlunn með að
snúa heim aftur árið 1909. Þá
kom fyrir smá-atvik, sem varð
þýðingarmikið í lífi hans. Hann
hafði haft ýmis smáverkefni
hreð höndum fyrir líftrygginga-
félagið Great West Life Insu-
rance Company, og var auk
þess tryggður hjá því. Þangað
labbaði Gísli skömmu áður en
hann hugðist fara heim, og
sagði við mann þar, hvort hann
hefði ekki „myndarlega pönt-
Un“ handa sér, áður en hann
færi alfarinn. Jú, — það var
„smá-pöntun“ handa honum,
en hún entist Gísla til ársins
1946, eða í 37 ár, því að honum
Var falið að standa fyrir rekstri
eigin prentsmiðju félagsins,
sem komið var á fót. Voru
3engst af 10 manns í þjónustu
Gísla í fyrirtæki þessu, sem
gerði ekkí annað en prenta
ýmislegt fyrir líftryggingafé-
lagið.
fjarveru frá landinu,- að hitta
Pál. Baldur heitinn Sveinsson,
sem Gísli hafði hitt vestra, var
þá blaðamaður við Vísi. Baldur
tjáði Páli, að kominn væri Eng-
lendingur, sem vildi tala við
hann. Páll anzaði: ,,Þú talar
við hann fyrir mig, þú ert
lipurri í enskunni en eg.“
Baldur svaraði: „Nei, hann vill
Margt er breytt
hér heima.
Gísla finnst margt hafa
breytzt hér, ótrúlega margt, á
þessari hálfu öld, sem liðin er,
frá því hann fluttist vestur.
„Hér hefir meira verið gert, en
nokkurn gat grunað. Þetta er
gífurlegt áj:ak fyrir ekki fjöl-
mennari þjðð. Mest þykir mér
þó um vert, að verzlun og iðn-
aður skuli nú vera í höndum
íslendinga. Þá þykir mér stór-
mikið til nýræktar og skóg-
græðslu koma. Sérstaklega var
eg hrifinn af því, sem eg sá á
Hallormsstað, og mikill er
munurinn þar nú og árið 1927,
er eg kom þangað snögga ferð.“
Gísli Jónsson er góður og
gegn fulltrúi íslendinga og ís-
lenzkrar menningar í hinu víð-
áttumikla landi vestan hafs.
Hann er einn þeirra, sem held-
ur merkinu hátt á loft, nýtur
vinsælda og virðingar í hinu
nýja heimaalndi sínu, en
gleymir þó ekki æskustöðvun-
um á Fróni.
Héðan fylgja C'sla beztu
óskir og kveðjur til landa okk-
ar vestan hafs, bæði þ.irra, sem
helzt er að finna við Tirgent-
götu, og annars staðar, þnr sem
íslenzka menn er fyrir a'j hitta
í Winnipeg og bi'eiðum byggð-
um Kanada.
TVL
Friðrik Ólafsson gerir jafntefli
við Argentinumeistarann.
í viðureign íslendinga við
Argentínu á skákmótinu í
Helsingi vann Argentina með
3y2 vinning gegn y2. Friðrik
Ólafsson gerði jafntefli við
Argentínumeistarann Julio
Bolbochan, sem er talinn einn
slyngasti skákmaðurinn, er
tekur þátt í mótinu. Mun þetta
vera ein athyglisverðasta skak
íslendinga á mótinu.
Kóngsindversk vörn.
Hvítt:
Julio Bolbochan, Argentína.
Svart:
Friðrik Ólafsson, ísland.
1. d2— -d4 R8- -f6
2. c2— -c4 g7— -g6
3. g2— -g3 Bf8— -g7
4. Bfl- -g2 0- —0
5. Rbl- —c3 d7— -d6
6. Rgl- —f3 Rb8— -d7
7. 0—0 e7— -e5
8. e2— ■e4 Hf8— -e8
9. Bcl- —e3 Rf6— -g4
10. Be3- —g5 f7— -f6
11. Bg5- —d2 Rd7— -f8
12. h2— -h3 Rg4- -h6
13. Bd2- —e3 Rh6- -f7
14. Ddl—d2 Rf8—e6
15. d4— -d5 Re6— -g5
16. Rf3- -Xg5 f6Xg5
17. g3— -g4
Þessi leikur festir stöðuna á
kóngsvæng. Hvítur býr sig nú
undir framsókn peðanna
drottningarmegin sem er hið
rökrétta framhald og erfitt að
ráða við.'En Friðrik verst henni
á frumlegan hátt.
17. a7—a5
M VÚL Dþtmkar.
S. L. SUNNUDAG stóð ég á.
vegarbrún skammt frá Hólmsá
og beið þar, ásamt fleira fólki,
éftir Lögbergsvagninum. Það
var hálf-hráslagalegt að standa
þarna og norpa í nepjunni, og
maður eyddi tímanum í að
skoða bílana, sem þutu fram
hjá og annað, sem verða mætti
til afþreyingar við þessa kúlda-
legu bið. Fólk,. sem stendur og
bíður í modlroki á vegarbrún,
er einhvern veginn svo um-
komulaust, finnst manni, en
þarna gafst þó fyrirtaks tæki-
,færi til þess að „fílósófera" yfir
tilverunni og mannskepnunni
almennt.
4 Er ég hafði staðið þarna
góða stund, komu nokkr.
ir harðfengir hestamenn á gæð"
ingum sínum. Var ánægjulegt
að sjá þá ríða framhjá, að und-
tala við þig“. Síðan gekk Gísli anteknum einum. Sá var áber-
inn, en Páll einblíndi á hann
stundarkorn, þar til hann átt-
aði sig á, að þarna var kominn
skólabróðir hans, sem hann
hafði ekki séð í þrjá áratugi.
Talið berst að því, að margir
Vestur-íslendingar nái háum
aldri, enda hraustleika fólk.
Þá segir Gísli frá Guðmundi
nokkrum í Norður-Dakota.
i Hann var orðinn 105 ára gam-
all, en varð fyrir þeirri sorg,
að missa son sinn. Þá mælti
gamli maðurinn: „Ekki verður
sagt, að aldurinn hafi orðið
drengnum að meini,“ en
„drengurinn“ var kominn yfir
áttrætt.
andi ölvaður, hallaðist sitt á
hvað, eins og títt er við slík
tækifæri, og hafði heldur litla
stjórn á hestum sínum, en hann
hafði tvo til reiðar. Bílar, sem
þutu framhjá, fóru ískyggilega
nálægt hestamanni þessum, og
sýndist mér mildi, að ekki hlyt_
ist slys af. En meðan ég sá til,
tolldi maðurinn á hesti sínum,
sem hljóp undir eiganda sinn
af þeirri dæmafáu trúmennsku
og lipurð, sem einkennir þarf-
asta þjóninn.
♦ Eg þóttist sannfærður
um, að ef maður þessi
hefði verið staddur í miðbæn-
um, hestlaus, hefði lögreglan
alveg vafalaust búið honum
dvalarstað um stundarsakir í
öryggisgeymslu sinni í kjallar-
anum undir lögreglustöðinni,
og hefði maðurinn verið ,við
stýri í bíl, hefði verið jafn-
sjálfsagt að fjarlægja hann úr
ökutækinu, en á eftir hefði
væntanlega gengið dómur og
ökuleyfissvipting. En það er
eins og sérstakar reglur gildi
um ölvaða menn á hestbaki.
Nú er ég auðvitað ekki að tala
um, þótt einhverjum þyki gott
að fá sér í staupinu í „útreiðar-
túr“. Það hlýtur að vera einka-
mál, sé það gert í algeru hófi
og helzt fjarri þjóðvegum.
♦ En hitt er ekki einkamál,
er reiðmaður gerist svo
drukkinn, að hann hefur sýni-
ílega litla sem enga stjórn á
reiðskjótanum. Það má jafnvel
telja það einkamál hvers og
eins, hvort hann dettur af baki
í ölvun sinni og hálsbrýtur sig,
en það er ekki einkamál, ef
menn stofna öðrum í hættu með
þess konar sporti. Því spyr ég:
Er ekki hægt að svipta menn
reiðleyfi, banna mönnum, sem
vegalögreglan rekst á mjög ölv_
aða á hestbaki, að fara á hest-
bak um tiltekinn tíma? Menn
eru sviptir ökuleyfi fyrir að
vera ölvaðir við akstur, og á-
berandi drukknir menn, fót-
gangandi, eru geymdir um
stundarsakir, síðan sektaðir. —
Hvers vegna má ekki svipta
menn. reiðleyfi? Eg spyr.
ThS.
b2—b3
a2—a3
Hfl—cl
b3—b4
Rc3—dl
23. Dd2—c3
24. f2—f3
18.
19.
20.
21.
22.
b7—
Bc8—
Bg7-
Ha8-
Dd8-
-b6
-d7
-f8
-a7
-a8
He8—b8
Til þess að fá rúm fyrir ridd-
arann, því að nú er ekki unnt
að leika Rdl—b2—d3 vegna
a5Xb4. h
24. Rf7-—d8 f’
Undirbýr c7—c5 og knýr
hvítt því til að leika c4—c5
strax, ef hann ætlar að koma
ráðagerð sinni í framkvæmd.
Báðir telja g5-peðið réttilega
aukaatriði.
25. c4—c5
26. a3Xb4
27. b4Xc5
a5Xb4
b6Xc5
d6Xc5
Ef nú 28. DXe5, þá Rf7, 29
Dc3. Bd6 og svartur heldur
sínu. Hinsvegar leiðir 28. HXaT1
DXa7, 29. BXc5 BXc5f, 30.
DXc5 DXc5, 31. HXc5 Hbí,
32. Hc7 HXdlf, 33. Kh2 Be6!
til sízt lakari stöðu fyrir svart
er fram kemur í skákinni.
28. HalXa7 Da8Xa7 ,i
29. Rdl—f2 Bf8—d6 #j
30. Rf2—d3 Da7—a2
Hótar mannvinningi með Ha3
31. RXc5 svarar svartur með
Hb2, 32. Bfl Bb5! 33. BXb5
Hg2f! 34.KÍ1 Hh2, 35. Kel Dg2t
36. Bfl Dg3t! 37. Kdl DXf3f
38. Kel Hhl, 39. Dd3 BXc5, 40.
HXc5 HXflt! 41. DXfl DX
e3ý og vinnur. Hvítur getur að
vísu leikið betur. 39. Kd2, en
þá vinnur svartur manninn aft-
ur og á betra tafl.
31. Bg2—f 1 Hb8—b3 í
32. Dc3—d2 Da2—a3
33. Be3Xc5 Hb3Xd3! .j
Leikið í argri tímaþröng! ]
£kákin:
A B C D E F G H'
Staðan eftir 33. leik hvíts. -
34. Bc5Xa3
35. Ba3Xd6
36. Hcl—c7
37. Hc7Xd7
Hd3Xd2
c7Xd6
Rd8——e6
Re6—d4
■H
'ÍÍ
Hótar máti í 2. leik.
38. Bfl—g2 Rd4—e2t * '
39. Kgl—hl Re2—f4? '
í tímaþrönginni sést Friðrik:
yfir mannvinninginn, 39. ..;
Hdlt, 40. Kh2 Rf4, 41. Bhl
Hd2t 42. Kgl RXh3t 43. Kfl
Hf2t 44. Kel Hh2. — 42. Kg3
dugir ekki heldur: h7—h5! og
nú t.d. 43. h4 Hdl, 44. Kh2 gX
h4 með svipuðu framhaldi og
áður.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
Bg2-
Khl-
Kgl-
Kg2-
fl
-gl
-g2
-f2
g4Xh5
Hd7Xd6 , 1
Jafntefli.
(Skýr.: Frið. Ól. og G. Arn)
Hd2—dl
Rf4Xh3t
Rh3—f4t
h7—h5
g6Xh5
41
íl