Vísir - 28.09.1953, Síða 5

Mánudaginn 28. septernber 1953

▼ f SIR
TH. SMITH :
XXIV
UýœÍaAafoarim.
Um langan aldur, eða öllu heldur frá upphafi, hafa Islending-
ar haft orð á sér fyrir skáldskap og bókmenntaiðkun, sögur og
kvæði hafa verið þeirra „langra kvelda jólaeldur“. Menning
íslendinga og sú frægð, sem þeir njóta meðal siðmenntaðra þjóða,
byggist fyrst og fremst á orðsins Iist, á þeirri staðreynd, að hér
býr þjóð, sem á sínar íslendingasögur og sín fornkyæði, mælir
enn í dag á hina klassísku tungu Ara og Snorra. ísland er enn
land skálda og rithöfunda, þótt með öðrum hætti sé enn til
forna. Enn lifir með þjóðinni ást á kvæðum, — menn kunna enn
að meta orðsins list.
En menning þjóðarinnar felst ekki aðeins í sögum og kvæð-
um nafntogaðra manna. Hún birtist einnig í sögum og kvæðum
hinna mörgu nafnlausu. Hún birtist meðal annars í aragrúa
iausavisna og rímna, sem bera þess gleggstan vott, að orðsins
list var ekki einskorðuð við einstaka nafngreinda snillinga, held-
ur og við hinn nafnlausa almúga.
Margir hafa haldið því fram, — og því miður með nokkrum
rétti, — að æskan í dag sé ekki eins ljóðelsk og hér tíðkaðist
áður fyrr. Víst er um það, hinir yngstu samborgarar okkar
kunna ekki eins mikið af kvæðum og foreldrar þeirra, afar og
ömmur, og er illt til þess að vita. Þá er það ekki eins í tízku,
að haldið sé til haga vísum og kvæðum, sem áður voru hús-
gangar, e. t. v. hvergi til á prenti, en höfðu lifað á vörum al-
mennings mann fram af manni.
Þó vill svo vel til, að til eru á þessu landi menn, sem haí'a i
gert sér ljóst, að mikil menningarverðmæti eru fólgin í kvæðum
og vísum, sem ekki mega falla í gleymsku, — og að hin sér-
stæða menning okkar yrði fátækari við það. Einn þessara
manna,, sem í meira en hálfa öld hefur skráð eða látið slcrá
vísur og kvæði, sem annar myndu hafa týnzt, er Einar Þórðarson,
frá Skeljabrekku á Njarðargötu 7 hér í bæ, sem ugglaust er með
fróðustu mönnum á landinu í þessum efnum, en við hann verður
spjallað í Samborgaraþættinum í dag.
þess að sinna hugðarefni sínu,
en af þvi verður nánar vikið
síðar í þessum þætti.
Við hvað voruð þér fyrst
hjá Olíuverzluninni?
Fyrstu fjórtán árin vann eg
við benzínafgreiðslu við geym-
inn við Ti-yggvagötu. Þá var
aðeins einn á vakt, enda allt í
smærra stíl, bílarnir færri og
minna að gera. Nú eru jafnan
tveir eða þrír á vakt. En síðan
gerðist eg innheimtumaður hjá
fyrirtækinu, og því starfi hefi
eg gegnt til þessa. Það er orðið
hálf-lýjandi fyrir mig, — göt-
urhar í Reykjavík eru harðar
1 mig’. Fólkið, sem vex upp í dag, |
er eins og úr öðrúm heinii, mið- \
að við það sem var-’ í æsku ;
minni. 1
Þér hafið gaman af
ljóðum, hefi eg heyrt.
Eftir fáar mínútur er mér
ljóst, að þessi setning mín er
svo heimskuleg og’ út í hött, að
slíkt nær engu tali, því að eg
skil, að Einar Þórðarson er
hafsjór af fróðleik um vísur og
kvæði, og meðan hann er að né
í sitthvað til að sýna mér, finn
eg átakanlega, hve kunnátta
mín i þessum efnum er bág-
borin. En eg lít í kringum mig
á meðan og sé á veggjum í vist-
legri stofu Einars forkunnar
fagra handavinnu, sem birtist
í flosuðum og útsaumuðum
veggmyndum, sem gerðar eru
af fágætri listfengi og' smekk-
vísi. Hér hefir ltona Einars,
Ragnheiður Jónasdóttir frá
Björk í Grímsnesi, sem látin er
fyrir nokkrum árum, verið að
undir fæti, enda er eg enginn i verki. Þarná
Einar Þórðarson segist vera
sveitamaöur, þó að hann hafi
verið búsettur hér í meira en
aldarfjórðung. Hugur hans er
enn óundínn fögrum byggðum
Borgarf jarðar, en þar leit hann
dagsins Ijós, hinn 16. dag marz-
viánaðar árið 1877, að Innri-
Skeljabrekku í Andakílshreppi.
Oftast er hann nefndur Einar
frá Skeljabrekku, og undir þvi
nafni lcannast fjölmargir bóka-
vinir og menntamenn við hann.
Foreldrar hans voru Þóröur
Bergþórsson og Guðrún Guð-
mundsdóttir, bœði úr Borgar-
firði, en faöir hans ag föður-
bróðir, sem Jóhann hét,
bjuggu félagsbúi að Skelja-
brekku. Þegar Einar kovist á
þann aldur, að hann skyldí
nema bókleg frœði, voru engin
myndarleg skólahús til í sveit-
inni, heldur voru það farkenn-
arar, sem sáu börnuni fyrtr
frœðslu. Oft var stíítt milli bceja,
og fóru börnin þangað sem far-
kennarinn hélt til hverju sinni,
eða, ef langt var milli bœja,
dvöldu börnin á bœnum þar sem
'kennarinn dvaldi. Með þessum
hœtti lœröi Einar lestur, skrift
og reikning, að ógleymdri lcrist-
indómsfræðslu, sem þá var meg-
inuppistaðan í barnafrœðslunni.
Þar lœrði hann Helgakver, en
síðar fermdist hann hjá síra
Arnóri ÞorláJcssyni á Hvanneyri.
Einar þórðarson var orðinn
roskinn maður, eða að minnsta
kosti fulltiða, allt eftir því
hvernig á það er litið, er hann
fluttist til Reykjavíkur. en hann
var þá á 50. árinu. áriö 1926.
■Maruar hiuv hi ji,
Tiann fluttist úr sveit sihni til
þá erfitt um allan búskap, allt
hjakkaði i sama farinu, eins og
hann segir sjálfur. Þar i sveit-
inni byggðist búskapurinn helzt
á mjólkurframleiðslu. Danskur
maður, Grönfelt að nafni, rak
mjólkurbú á Beygalda í Borgar-
hreppi í Mýrasýslu, en að Hvita
flútti Einar mjólkina, og hafði
til þess vinnumann og tvo hesta.
Svo brann mjólkufbú Grönfelts,
en bœndur fengu ekki eyri
fyrir mjólk sína, eftir veturinn.
Þetta var mikið áfall. Þá var
það, að nœr ógerlegt var að fá
kvenfólk til starfa í sveitinni, og
ef húsmóðir fatlaðist, var öll
afkoma í voða, enginn til þess
að sinna verkum hennar, —
allar vildu stúlkurnar til Reykja-
víkur. „Á því hefur víst engin
breyting orðiö,“ segir Einar.
Einar átti enga vinnu vísa,
þegar hingað kom. Hinsvegar
var fátt í heimili, aðeins þau
hjónin og 7 ára dóttir þeirra.
En þau voru ekki félaus mcð
öllu, og Einar festi það í ný-
byggðu húsi við Njarðargötu,
sein hann á enn þann dag i dag.
Fyrstu tvö árin, sem hann bjó
hér
únglingur lengur. En ínargiv
halda, að innheimtustarfið sé
fjarska vanþaklilátt og leiðin-
legt. Það getur vel verið, en
það er eftir því hvernig maður
er skapi farinn og fer að hlut-
unum. Flestir, sem eg heim-
sæki með reikninga eru oi’ðnir
góðir kunningjar míhir. Sum-
um fannst gaman að sjá sveita-
karl koma með reikninga, og
flestir hafa , verið alúðlegir.
Einn var dálítið skritimi.
Reikningar til hans voru heftir
saman, og þetta fór í taugarnar
á honum, Hann byrjaði því
alltaf á því að rífa þá sundui’
og rausa um, að allt væri þetta
eins hjá Olíuverzluninni.
„Eini maðurinn, sem talandi er
við hjá ylckur, er hann Guð-
mundur Kristinh,“ var hann
vanur að segja. Einu sinni,
þegar hann var að rausa og rífa
sundur reikningana, sagði eg:
„Það er margur skemmtilegri,
sem eg kem til en þér eruð“. í
Síðan var hann alla tíð fjarska
alúðlegur.
Er ekki erfitt
að eiga við suma?
Ónei, það finnst mér ekki.
Að vísu þarf maður oft að koma
oftar en einu siimi til fólks
með reikning, en það stafar þá
af því, að menn hafa ekki pen-
ingana við hendina, eða þá eru
ekki heima o. s. frv. En eg heú
ekkert haft af leiðindafólki að
segja, og mér hefir fallið vel
við flesta eða alla gjaldkera,
sem eg hefi heimsótt. Eg tala
lítið við þá, sem mér er ekki
um, en aðra spjalla eg oí't við.
Það er kannske af því, að eg er
Bessastöðum,
Helgafelli í
eru myndir af
Skógafossi,
Ilelgafellssveit,
Heimakletti og víðar, en rétt
fyrir ofan mig er listilega gerð
mynd af hundi, sem horfir á
manh góðlátum og glaðværum
augum, rétt eins og hann væri
lifandi en ekki flosaður undir
gleri í ramma. En nú kemur
Einar með bækur margar og
sýnir mér nokkuð af því, sem
hann hefir fengizt við í tóm-
stundum sínum. Jú, það fer
sannarlega ekki hjá því, að
þessi maður hefir yndi af ljóð-
um. Og enn finn eg, hve kjána-
lega eg hefi komizt að orði.
bœnum, átti hann eina
kú, se?Ji hami haföi í Briems-
fjósi við Njarðargötu, og hlöðu
á lóðinni, sem hann fyllti af
heyi ofan úr sveit. Nú hefur
hann þar geymslu, en Briems-
fjós er horfið.
n ,
En hinn 1. maí árið 1929 tek-
ur hann að vinna hjá Olíu-
verzlun Islands, og þar hefir
hann. verið stárfandi fram á
na dag. Nú kveðst hann
á ' að , sefjast, í helgan stein
um mánaðamótm,/ og þá mun
liöfua&taðpniiuu'gefast enn betri tíml til
Sextíu bækur skrifaðar.
í stuttu máli hefir Einar
Þórðarson fengizt við þetta:
Hann hefir ýmist skrifað sjálf-
ur, fengið aðra til að skrásetja
eða látið senda sér vísur og
kvæði hvaðanæva að af land-
inu. Þær eru nú orðnar sextíu,
bækurnar hans • þéttskrifaðar
vísum. Með þessu móti hefir
hann varðveitt frá gl'eymsku
ógrynni kvæða, og haldið þann-
ig til haga miklum menningar-
verðmætum. Þetta safn hans
rennur til Landsbókasafnsins
eftir hans dag, og verður þar
örugglega geymt. En Einar er
hógvær maður og yfirlætis-
laus, og hann flílcar því lítt, að
hann er, ósennilega fróður um
þessa hlúti. Hann segir mér frá
þessu ósköp blátt áfram, en þó
eins og sá, sem veit hvað hann
syngur, enda minnið með olík-
indum og greindin skörp's
„Sumir koma til mín og
skrifa hjá mér,“ segir hann.
„Margt af þessu er óprentað.
orðinn gamall og hefi frá ýmsu ; Hér er til dæmis Æviferilsríma
að segja, að fólk vill rabba við, Sigurðar Helgasonar frá Jörva.
Bjarni Ásgeirsson sá hana einu
sinni 'hjá' mér. og hann. sagðist
helzt viljá vera' hjá mér í viku
til þess að skoða þeSsa- hluti,
enda hefir hann miklar mætur
á skáldskap. — Bezti liðsmaður
minn við kvæðasöfnunina
hefir Stefán Vagnsson á Hjalta-
stöðum verið. Hann skrifar
skínandi hönd, og er sjálfur vel
skáldmæltur. Þá kom Sveinn í
Elivogum til mín. Haim var
harðgreindur maður og hag-
orður vel. Hann skrifaði hjá
mér margar vísur, sem hvergi
eru til prentaðar,“
Hvað eru höfundamir margir?
„Eg hefi látið skrásetja nöfn
þeirra höfunda, sem kunnir eru,
en þau eru um eða yfir 1000,
hvaðanæva að af landinu. Ann-
ars var Gísli Ólafsson á Eiríks-
stöðum einu sinni hjá mér í sex
mánuði. Haim skrifaði fyrir
mig fimm bækur. Þá hefir Jón-
as Jónasson frá Hofdölum
skrifað tvær bækur. Þeir eru
orðnir margir, sem hafa komið
til mín og gluggað í þetta, auk
Bjai'na ■ Ásgeirssonar, t. d. Jón
Pálmason Alþingisforseti og <ir.
Broddi Jóhannesson. Eg er nú
búinn að safna vísum í meira
en fimmtíu ár, svo að það er
eðlilegt, að þær séu orðnar
nokkuð margai'. Þær skipta
mörgu.m þúsundum.“
Kunnið þér ekki
feikn af kvæðum?
„Ójú, þau eru nokku'ð mörg,
býst eg við. Og margt af því er
nokkuð langt. T. d. kann eg enn
alla Hjálmarskviðu“, eftir Sig-
urð Bjarnason frá Bergsstöðum
á Vatnsnesi, en í henni eru um
300 vísur. Þá kann eg Rímu af
Gunnari á Hlíðarenda, sem
segir frá því er, þau hittust,
Hallgevður og hann á Þingvöll-
um, en hún er eftir Sigurð
Breiðfjörð. Seinustu vísuna
kunna fjarska margir, en þeii-
eru.færri, sem vita. hvaðan jiún
er, en hún er svona:
Einar Þórðarson cr hafsjór af fróðleik,
Það er vandi að velja sér
víf í standi þrifa.
En ólánsfjand’ ef illa fer
í því bandi að lifa. :
En annars þekki eg aðe.ini:
einn mann, sem vissi, hvaða
þessi vísa er. Svona er það. Þá
kann eg Harðar rímu Hólm-
verjakappa, Kjartans rímu Ól-
afs?onar og sitthvað fleira, en
það yrði of langt, ef eg ætti að
fara með það núna. — Enn er
mér ekki farið að förlast svo
að eg geti ekki lært vísu ef eg
heyri hana einu sinni.“ ■
„Hefi setið um hagyrðinga.“
„Eg hefi alla tíð haft mætur
á hagyrðingum, bókstaflega
setið um þá, Eg naut þess, er
Indriði á Fjalli kom tií min, og
eitt sinn 'bar svo við, að þeir
hittust heinia hjá mér, hann og
Guðmundur Geirdal frá ísafirði.
Þeir voru hálfan daginn hjá
mér, og það var ánægjulegt. Þá
hitti eg Símon Dalaskáld í æsku.
Þetta liefir verið mitt ævistarf,
miklu fremur en innheimtan
eða taúskapurinn. gg eg trúi
ekki öðru en að mér hafi tekizt
að varðveita eitt og annað. sem
annars hefði týnzt. Að minnsta
kosti hefir Firsnur. Sigmunds-
Bon, bókavörður l^tið syo ún»
mælt.“
|l|í \a;. '\
Þegar her' er komið sögu*
Frh. a 8. síðu.