Vísir - 30.11.1953, Blaðsíða 5

Mánudaginn 30. nóvember 1953.
VÍSIR
íslenzk þjóðlög og söngvar
Hugleiðing um lagasöfn og verk
Hallgríms Helgasonar.
Undir þessari fyrirsögn ritar forstjóri tónlistarkennara-
skólans í Köln, dr. phil. prófessor Paul Mies, eftirfarandi grein
bundszeitung“, í september 1953. — Próf. Mies hlaut doktórs-
gráðu í Bonn árið- 1912 fyrir rit sitt „tíber die Tonmalerei“, en
síðan hefur hann ritað mikið um tónlistarmál t. d. gefið út 28
hefti og músiksafn fyrir skóla- og heimilishljómsveitir.
Það er alkunna, að hinir j Hallgrímur Helgason einnig
„þjóðlegu skólar“ i ymsum
löndurn Evrópu náðu miklum
þroska með hinni rómantísku
tónlistarþróun 19. aldar. Þetta
von.i lönd, sem frarn að þessu
höfðu ekki verið hlutgeng í
flokki forystuþjóðanna. Afstaða
norrænu landanna hefur hingað
til ekki verið dregin nóg'u skýrt
fram. Hið fyrsta norræna tón-
skáld, sem með verkum sínum
vakti athygli í Mið-Evrópu, var
Ðaninn Niels W. Gade (1817—
1890). Hann hafði numið íist
sína í Leipzig og var mikils
virtur af Robei't Schumann og
Felix Mendelsohn. Með Norð-
manninum Edvard Grieg (1843
—1907) barst bylgja tónlistar-
innar einni kynslóð síðar- ennþá
lengra mót norðri. Og aftur
hafði námið verið sótt til Leip-
zig. Allt fram til síðustu alda-
móta bar hin nýstárlega list
Griegs skugga á næstum alla
aðra norræna meistara, svo að
flestir þeirra féllu fljótt í
gleymsku. Eg nefni aðeins
tónskáldið Emil Sjögren (1853
—.1918), sem á sínum tíma var
á margra vörum.; En nú í dag
sæta verk Griegs óréttilega
sömu örlögum.
Enn einni kynslóð síðar, árið
1865, fæddist stórmeistari Finn
lands Jean Sibelius, aldursfor-
seti núlifandi tónskálda. Og'
með honum færðist bylgja tón-
listarinnar enn á ný lengra í
norðurátt. Á sviði sönglagsins
er Yrjö Kilpinen (f. 1892)
mérkur eftirmaður hans. ís-
land er norðlægasta landið.
Árið 1874 hélt það Þúsund ára
landnámshátíð sína, og 1930
minntist það þúsund ára af-
mælis hins elzta löggjafarþings
í Evrópu. Þetta land nýtur þess
veglega arfs að hafa tíl þessa
dags varðveitt tungu hinna
fornu Germana, sem annars
staðár er glötuð. Með Jóni Leifs
(f. 1899) hefst þáttur íslands
í evrópísku tónlistarlífi. Og
með Hallgi'ími Helgasyni (f.
1914) hefir íslenzk tónlist eign-
azt nýján og nierkan fulltrúa.
Samkvæmt eðli málsins hafa
allar þjóðlegar stefnur það
sameiginlegt, að þær láta sér
annt um þjóðlög landsins og
söngva, kappkosta að safna
gömlum ■ geymdum og skapa
nýjar. Þannig' skrifar Jón Leifs
ritgerðirnar „íslenzk alþýðu-
tónlist og germönsk tilfinning"
(Die Musik, 16. árg. 1923) og
„íslenzk þjpðlög“ (tímarit um
tónvísindi, 1L árg'. 1923).,Árið
1928 gaf hann út hefti með 24
íslenzkum þjóðlögum, sem
komu út í nýju upplagi með
þýzkum þýðingum 1951 (forlag
Islahdia); Þetta eru þjóðlög,
sem hann safnaði 1952 á ferða-
lagi um Norðurland. Hann
hefir sniðið tónbálldnn aðallega
eftir femndum og fimmundum
tvísöngsins, sem er nauðalíkur
því fyrý'brjgði í tójrlistarsögii
ftC-Átið; .fcgi&MíífekSfflh
ánurrVh"' Fyrir ~ nofckru - •: 'hefir
lýst einltennum hinnar gömlu
alþýðusöngmenntar á íslandi
(í „Syngið og leikið", svissneskt
tímarit fyrir þjóðlega heimilis-
tónlist, Zurich 1949). Á ferðum
sínum um landiðhefir hann safn
að lögum og kynnt íslenzka
sönglist. Hið íslenzka lag skip-
ar því breiðan sess í verkum
hans.
hugþekkt ljóð, þá söng eg það
með mínu eigin lagi. Þau lög
lét eg engan heyra, og þess
vegna gleymust þau nær öll.
Þráin til að tjá mig í tónum
ólgaði í huga mínum allt frá
„Farsælda frón“ miklu harðari,
að skapi nútímans, en er þó
runninn af norrænni rót. Rétt
til gamans skal þess getið að í
„íslenzk þjóðlög“, 4. hefti, er
lag við óð Iloratius „Integer
vitae“, sem fyrrum var svo
mikið sunginn. Sem heild gefa
þessi lagasöfn háar hugmyndir
um auð íslenzkra söngstefja og
bernskuárum, þótt enginn fengi þá ekki síður um ríkulegan og
að vita það fyrr en börn mín margbreytilegan búnað, sem
fóru að vaxa úr hýði. En þá Hallgrímur hefir lagt þeim til.
hafði eg ekki aðstöðu til aðf Meðal verka Hallgríms
afla mér þeirrar menntunar, ■ Helgasonar vil eg sérstaklega
sem þarf til að fá þrá sinni J benda á sérstakan flokk, en það
Hallgrímur Helgasn.
Hér má gera greinarmun á
þrennskonar flokkum verka.
fullnægt. Eg varð að láta mér
nægja að raula þessi fábrotnu
stef. Og ef eg yrði að hætta
því, væri það hið sama sem að
banna hungruðum manni að
matast, því að lögin hafa verið
knúin fram af innri þörf. Þau
urðu blátt áfram að fá útrás.
En það veit enginn nema sá,
sem reynt hefir, hvílík sálar-
kvöl það er, að finna sig skorta
menntun og tækni til að tjá sig
til fulls.“ — Þetta eru því ekki
gömul lög, sem enn búa í minni
gamla fólksins, heldur ný lög,
til orðin með sama hætti og
þjóðlög, sem endur fyrir löngu
hafa skapazt í hugum lands-
manna. í raun og sannleika eru
hin mörgu lög hinnar 48 ára
gömlu íslenzku konu, Ingunn-
ar Bjarnadóttur furðuleg.
Furðuleg í lagrænni línu sinni,
fastri mótun og fjölbreytilegu
formi. Lagasöfn Hallgríms er
hægt að leika á píanó. En þau
eru víða þannig útsett, að líka
má syngja þau með fjórum
blönduðum röddum. Radd-
færslan er mjög tilbreytinga-
rík. Það er t. d. lærdómsríkt
að bera saman hinar ýmsu
saman
I’yrst og fremst koma gömul ^ raddSetningar á laginu „ísland,
íslenzk þjóðlög, sem sýna hinn farsælda frón“. Jón Leifs birtir
lagið í mynd hins forna tví-
söngs: samstígar ferundir og
fimmundir einkenna allan
gang raddanna. Hallgrímur
þræðir svipaðar leiðir í „ís-
lenzk þjóðlög“,4. hefti, en bætir
við sjálfstæðri bassarödd. Hins
vegar er raddbúningur hans í
elzta tónaforða Islendinga.
Safnið „Tuttugu og fimm ís-
lenzk þjóðlög", 3. hefti, er út
kom 1944, innjheldur eingöngú
slíkar minjar. í næsta flokki
hefir Hallgrímur að leiðarorði
ummæli íslenzks mannvirkja-
og hljóðfærasmiðs, Helga
Helgasonar: „Við eigum ekki
að setja útlend lög við íslenzk
kvæði. Við eigum að Semja lög-
in sjálfir.“ í tveimur heftum
sem bera samheitið ,,organum“,
„Vakna þú, ísland“ og „Far-
sælda frón“ með samtals 110
ísl. lögum, birtir hann árangur
þessarar viðleitni með nýjum
útsetningum. Auk hins ófeðr-
aða lags fornra tíma og laga
frá kunnum tónskáldum (Hall- Hmur liðinna daaa — en svo
g'rímur hefir sjálfur lagt all- ^heitir þriðja bindi sjálfsævi-
mörg lög af mörkum) kemur sögu Guðm. G. Hagalíns rit-
hér í fyrsta sinn fram það, er höfundar, er nýkomið í bóka-
eru eigin tónsmíðar hans, er
hann vinnur úr íslenzkum þjóð-
lögum. Fyrst nefni eg stutta
andlega mótettu „Svo elskaði
guð auman heim“, í raddfleyg-
uðum (pólýfónum) tónbálki,
er hljómar sérdeilis vel og
sneiðir skírlega hjá öllu smá-
gengi tóna (krómatík), Mót-
ettan ',,Þitt hjartans barn“ er
einnig byggð á andlegum texta.
í uphafi verksins stendur ís-
lenzka þjóðlagið á einföldum
fjórradda tónbálki; síðan er á
mjög hugvitssamlegan hátt
unnið úr þessu frumstefi eins
ög mótettuformið krefst. í
þriðja lagi nefni eg fjórradda
kórmadrigal „Siglir dýra súð-
in“ við ljóð Einars Benedikts-
sonar. Hér er minna skeytt um
fleygun radda, meiri áherzla
lögð á hljóðfall. Að lokum hefir
Hallgrímur notað íslenzkt
þjóðlag sem uppistöðu í píanó-
sónötu sína nr. 2. Þetta verk
er venjulega sterkt í tjáningu
og auðugt að tilbreytni, en þar
er þjóðlagið aflgjafi fyrir alla
stefjaþróun verksins,. en birt-
ir það eiginlega ekki sem sam-
fellda heild. Þessi sónata er
mjög vel fallin til að sýna á
hvaða stigi tónlist nútímans á
fslandi stendur.
Megi þessi grein hvetja sem
flesta til þess að kynnast og
láta hljóma tónlist þessa nórð-
lægasta lands, sem síðast varð
til þess að fylla hóp hinna
þjóðlegu skóla.
Próf. dr. Phil Paul Mies.
Hagalín upp af þeim glögga og
skemmtilega mynd svo sem af
honum mátti vænta.
Sjálfsævisögur í meðförum
góðra höfunda er ein hin bezta
og skemmtilegasta lesning sem
völ er á ef sjálfshlífð situr ekki
í fyrirrúmi. Við lestur sjálfs-
ævisögu Hagalíns virðist hann
enga fjöður draga yfir bresti
sína, en lýsir öllum samskiptum
sínum við fólk og náttúruöfl á
ljóslifandi og lífrænan hátt,
dregur upp bráðskemmtilegar
myndir af samtíðarmönnum
sínum og heldur. lesandanum
liugföngnum við efnið eins og
við lestur hinnar skemmtileg-
ustu skáldsögu. Manni finnst
Hagalín orðið vaxa við hverja
bók sem hann lætur frá sér
fara, og þá ekki sízt með Ilmi
liðinna daga.
Saga æskuáranna við
sjósókn og strit.
Þriðja bimli af sjálfsœvisu^n
láuð.m. 4k. IlagafínM kumið nf.
llmur liðinna daaa
Hallgrímur nefnir „hið nýja
þjóðÍag“.
Á" ferðalögum sínum um fs-
land hefir hann oft hitt fólk,
sem að vísu kunni engin deili
á fræðum sÖngménntar í venju-
legum skilningi éií var þó gætt
nænileik tóna og góðu hugviti.
í mótsetningu við gömlu þjóó-
lögin, „arfleifð förtíðar til nú-
tíðar“, kallar .Hafieríiiuir þessi
nýju lög „gjöf nútiðar til fram-
tíðar“. Þannig skýrir hann i
formála að „Farsælda frón“
frá umsögn konu nokkun-ar á
Austfjörðum, sém hér skal til—
færð: „Hjartfólgnustu huéðar-
efnin, söngur oa f htióðfæra-
leikur, voru í: æsku minni að-
eins draiixnsýn.ir, sem engin
vón var til.að mv.ndu npkkurn
tím'a rætast.; En hvert nýít lag
söng eg. Og varitáði '^lÉtá’'VÍð ,
verzlanir.
Þetta er mikið rit, hálft þriðja
hundrað blaðsíður, eða rösklega
það í stóru taroti og prentað með
þéttu letri. Bókinni er skipt í
eftirfarandi kafla: Margt ber i
draúma, Ekkert gull én grænir
skógar, Reyrilmur dáinna daga
MisMtir tþræðir,: Það hið blíða
þlandið stríðu', Fimmtíu króna.
fjósaliokkur, Góður kénnari og
glaðir félágar, Síðasta vertíðin
mín á seglskútu, Að haustnótt-
um, Reykjavík fyrir stafni.
Hagalín lýsir í framantöldum
þáttum gjósóknarárum sínum
fyrir Vesturlandi, kynnum sín-
mn af mönnum og málefnum,
baráttunni -fyrir lífinu og bar-
áttunni við sjóinn. Aftar í bók-
inni kemst hann í námsdvöl hjá
Böðvari á Hrafnseyri, hinumi
Imrði eg:; ög "hvert" fáj£?a'rt'-Ijóð mætasta kéhniföðúl' :og 'riíaiini.:
Að "h'áhn'
heitna landið — höfuðborg Is-
lands — fyrir stafni og þar með
lýkur þessu bindi.
Guðmundur G. Hagalín,
A þessu skeiði aevinnar hefj-
ast kynni við ýriisa samtiðar-
fftéHft, öém tiú’tíru fthðríír |>ékkt-
ír’ T "þjóðfélaginú’" 'ö'g"’*'
BURSTINN
H A N S A H. F.
Laugaveg 105. Sími 8-15-25.

Sólvallag. 74 — Barmahlíð 6
Sími 3237.
Hreinsum og pressum
fatnað á 2 dögum.
Trichlorhreinsun,
Xaupl gull og sittuí