Vísir - 21.10.1955, Blaðsíða 4

VlSIR
Föstudaginn 21. október 1955
Þér megið eyða 10 mill<
|ónum dala, sagði Ford.
Ævisaga manns, er Ford fól
mörg óvenjuleg stórf.
Ford vildi kaupa fyrstu eÍBnreidiiia,
sem smíðuð var, en fékk ekki.
Herbert Morton hefir nýlega
litað bók um starf sitt fyrir
Ilenry Ford. Hann var margra
húsbóndi, en við Morton sagði
Jóann: „Þér megið eyða 10 mill-
Jónum dala!“
Og Morton tók til starfa og
samkvæmt skipuninni eyddi
.hann 10 milljónuin. Bók hans
segir frá því er bílakóngurinn
fyrsti, Henry Ford. skipaði
honum með símskeyti að útvega
sér slökkviliðsvagn, sem dreg-
inn var af hestum og til var í
rsveitaþorpi á Englandi.
Hann segir frá allri aðstoð
sinni við Ford og einnig frá
ýmsum ævintýrum þeirra. Einu
.sinni datt Ford ofan í á, á Eng-
landi. Öðru sinni brutust þeir
‘inn í veglegt enskt heimili, með
því að klifra yfir hliðið. Þeir
hlupu í kapp, deildu og hlógu
saman.
Sönn saga.
Saga Mortons er sönn, en er
Og allt þetta kom til af því,
að Morton var vélfræðingur og
hafði sýnt Ford, að hann var
maður sem mátti treysta og
þekkti út og inn gamlar gufu-
vélar.
Ford kom til Englands af því
að hann hafði ásett sér, að
stofnsetja í Bandaríkjunum
vísindalegt safn og átti það að
vera sniðið eftir hinu fræga
vísindalega safni í Suður-Ken-
sington á Eng'landi.
Morton var nokkuð tauga-
óstyrkur, þegar hann var kall-
aðux til viðræðna í Kareton gisti
húsið í Lundúnum. Átti hann
þá að hitta þar yfirboðara sinn,
sem hann hafði ekki séð áður,
og þekkti ekki öðruvísi en af
misjöfnum sögusögnum.
Bezt að
hef jast lianda.
Morton sagði Ford, að vafa-
laust mætti fá mikið af munum,
þó líkust ævintýri úr „Þúsund' sem sögulegt gildi hefðu, bæði
og einni nótt“. Hún heitir: * á Englandi og annars staðar. En
,-Eyddu fyrir mig 10 milljónum það myndi kosta gífurelgar
dala.“ j fjárupphæðir. Ford þagði um
Ford var engum líkur. Og það bil tíu sekúndur og sagði
lýgilegt er það, að er hann hafði því næst: „Við getum eytt 10
hitt Morton í fyrsta sinni í apr-1 milljónum dala. Og það er bezt
ílmánuði 1902, þá gaf hann'að hefjast handa strax.“
honum eftir nokkrar mínúturj Þessi skipun var upphafið að
þau fyrirmæli, að eyða fyrir sig. Edison-stofnuninni og safninu
í Dearborn í Michigan. Aðal
sýningargripunum var öllum
safnað á 5 árum, þá voru þeir
of fjár. Hófst þá starf hans fyr-
‘ir Ford og þurfti hann að taka
á öllu því, sem hann átti til;
það var skemmtilegt starf og! keyptir, teknir sundur, búið
oft óvanalegt og æsandi og voru j um þá og fluttir til Ameríku á
þessi ár viðburðaríkustu 5 árin skipum og þar varð Morton
í æví Mortons. \aftur að setja þá saman.
Hann var vélfræðingur hjá
Ford-vex'ksmiðjunum í Traff
Ford beið fyrst þrjár vikur
til þess að sjá hvað Morton
ord Park í Manchester. Starf1 veldi. Síðan kom hann aftur og
hans var reglubundíð og hlut- stóð við í þrjár vikur og ók þá
fallslega kyrlátt, en Ford hrifs- j Morton hinum mikla manni og
aði hann á burt úr hinu rólegajknu hans víðsvegar um Eng-
vanastarfi og sendi hann víða ' land. Hann var leiðsögumaður
um Evrópu, sem leynilegan hans, ritari og einkavöx’ður.
einka-erindreka sinn. 1 Á hverjum vetri fóru þau
Mortonhjónin til Dearborn.
Þar hitti Morton Ford daglega,
•er hann leit eftir því hvernig
sýningarmununum væri komið
fyrir í safninu.
Morton lét flytja burt foi'nar
gufuvélar, sem voru á stærð við
kirkjur og oft var honum falið
á hendur að vinna margskonar
störf önnur, sem voru undarleg
og óvenjuleg fyrir vélfræðing.
En hann hefir skjalfest allt
nákvæmlega og eftir röð —
Ijósmyndir og vöruskrár hefir
hann geymt og síðan skráð
jþenna eirxkennilega kafla úr
lævi sinni. — sem nú vii'ðist
|eins og draumur — til fróð-
leiks fyrir samtíð og framtíð.
Einkennilegt
mikilmenni.
Þegar hann hafði lokið þessu
fimm ára starfi og nána sam-
bandi við Ford, sem var óþreyt-
andi, fannst Morton hann vera
örþreyttur og útslitinn. Hann
fór frá Ford-verksmiðjunum,
sem í millitíð voru fluttar frá
Manchester til Dagenham.
Hann fekk sér langt frí. Þegar
hann tólt aftur til stárfa var
það fábreyttara starf. Hann
gerðist eftirlitsmaður hjá Havi-
land flugvélasmiðjunum í Lan-
cashii'e. Þar er hann enn.
Hann lýsir Ford, sem hann
þekkti svo vel, sem miklum
manni og einkennilegum. Þó
að hann væri á miðjum sex-
tugs aldri hafði hann gaman af
hrekkjum, hann var spaugsam-
ur í bezta lagi og þótti gaman
að leika á aðra, að finna upp á
allskonar spekálum og að sýna
hvað hann væri liður og þol-
inn.
Þegar hann kom í fyrsta sinni
íil Englands var hann mjög ó-
I þolinmóður og vildi hefia leit
■ að safnmunum strax. Hann
l
skipaði Morton oft að hitta sig
þegar í dögun og heimtaði að
hann færi með sér í vísindalega
safnið í Kensington kl. 8.30 að
Samstæður.
Ford vai'ð yfir sig hrifinn af
fyrstu eimreiðinni, sem skýrð
hafði verið „Rakettan“. „Fáið
hana,“ sagði hann við Moi’ton.
En safnið sagði néi.
Ford leyndi voiibrigðum sín-
um með því að segja Morton að
láta byggja eimreið, sem væri
alveg eins. Hún átti að vera
„samstæð“ við hina, gei'ð úr
sömu málmunum og jafn starfs-
hæf.
Þegar Morton fór til Step-
hensons vélsmiðjanna í Dar-
lington til þess að leggja drög
fyrir eimi-eiðina, var hann álit-
inn vera brjálaður. En samstæð
vél var gerð og var hún send
til Ameríku. Ford tók síðar
reiðina af.stað, stóðu þeir þá á
hliðarþrepum eimreiðarinnar.
Vélsmiðjan gerði samstæðuna
Edison með sér og setti eim-
fyrir 2.451 sterlingpund.
Morton keypti og sendi til
Amei'íku margt, sem var sér-
kennilegt fyrir England. T. d.
keypti hann Rose Cottage í
Chedworth, sem hafði verið
byggt á dögum Elísabetar
ch'ottningar. Var húsið rifið,
þar sem það stóð og flutt til
Dearborn í rimlakössum og
pokum. það vó 500 smál.
Tveir iðnaðarmenn, frá sömu
slóðum og húsið, voru fengnir
til að reisa það aftur í Ameríku.
Og Ford hafði meiri mætur á
þessu húsi, sem keypt var fyrir
500 stpd. en á mörgum af sín-
um dýrmætustu eignum. Oft
sat luinn á vetrarkveldum í
húsinu meðan kona hans bakaði
þar bollur með teinu.
Erfiðara var að fá „Gog' og
Magog“ kiukkuna, sem var á
framhliðinni í húsi sir John
Bennets, hinni frægu úrsmiða-
búð í Clieapside.
í fyrstu vildi Ford fá klukk-
una. Því næst vild hann fá
framhlið hússins, og þar næst
vildi hann fá veðurvitann efst
uppi. Því lauk þannig, að fram-
hlið búðarinnar var öll seld til
Ameríku.
Hún var reist aftur þar og
stóð þar ein, áþekk turni. ,.Það
var hræðilega ósmekklegt,“
sagði Morton.
í höllinni.
Ford kom í Buckingham-höll
til að semja um að fá fatnað af
Alexöndru drottningu; en börn
hennar höfðu gefið föt hennar
þjónustufólki, sem hún hafði
haft á miklar mætur. Morton
sagði þá, að „þessi föt myndu
varla eiga við í Dearborn.“ Og
lét þá Ford málið niður falla.
Á skömmum tíma síðdegis
cddi Morton 12 þúsund ster-
lingspundum í fomverzlun í
Nýja-Oxfordstræti. Þegar hann
fór í búðir með Ford hafði hann
aldrei minna fé í vasanum en
5 hundruð stpd. Stærri reikn-
ingar voru greiddir með banka-
ávísunum.
Ford hafði aldrei peninga á
sér. Morton gizkaði á, að hann
eyddi ekki meiru en 15 stpd.
vikulega til eigin þarfa.
Ford notaði ávallt ensk föt.
Morton pantaði föt fyrir hann
í Savile-Row. Fötin kostuðu
venjulega 16 stpd. og 6 shill-
inga. Aukabuxur keypti hann
ávallt og þær kostuðu 4 pund.
14 sh. og 6 pence.
Milljónirnar eyddust fljót-
lega. En Morton er sjálfur afar
gætinn í peningasökum.
„Eg hefði fyrir enga muni
viljað missa af þesSari reynslu,
en eg væri þó ekki fær um að
þola hana aftur,“ segir Morton.
„Það var allt of mikil tauga-
árevnsla. En Ford var mikil-
menni og ekki ógeðslegur harð-
stjóri eins og sumir rithöfund-
ar, sem um hann hafa ritað.
vilja vera láta. Hann var mjög
gamansamur maður.“
(Þýtt)
um of seint. Hún kveðst hafa
þ.ekkt manninn í ganginum.
Hann hefði áður heimsótt hús-
móður hennar. En lögreglan
hefði talið hana á að þegja um
hann, hún yrði að hafa séð
Slater.
Skömmu síðar birtist viðtal
við Mary Barrowmann, sem
•kvaðst, barnið, hafa mætt
manninum í rökkri. Sagðist
hún aldrei hafa viljað halda
því fram að Slater hefði
likst þessum manni. En eftir
að hamrað hefði verið á því við
sig í hálfan mánuð, að Slater
væri maðurinn, kvaðst húr.
hafa unnið eið að því, ,að syo
væri. Dómurinn hafði hvílt á
þessum tveimur stoðum, fvarn-
burði ungu stúlknanna tveggja
en nú höfðu þær brugðizt.
Harmleikurinn var á enda.
Fimm dögum síðar tilkynriti
dómsmálaráðherrann, að Ósk-
ar Slater, sera búinn væri að
.Sítja 18 ár í fangelsi, hefði nú
afplánað sekt sína og skyldi öðl-
ast frelsi. Hegningarhússdyrn-
ar opnuðust hálf sextugurn
manninum. En almenningur
var ekki ánægður með það.
Hann krafðist þess, að málið
yrði tekið fyrir að nýju í á-
frýjunardómstólnum. Var pað
samþykkt í neðri málstofunni.
*
Rannsóknin tók fimm daga.
Aftur lifðu menn upp 10 mín-
úturnar leyndardómsfullu í
húsinu nr. 15 við Drottningar-
götu hið dumbungslega desem-
berkvöld. Á fimmta degi reis
réttarforsetinn úr sæti og
kunngerði dóminn. Dómurinn
yfir Óskar Slater var ónýttur.
Tekið var fram, að grundvöllur
sá, sem kviðdómur hins háa
réttar hefðu reist niðurstöður
sínar á, hefði verið svo veikur,
að þeim hefði borið að láta í
ljós efasemdir í niðurstöðum.
Þar sem, dómai'inn hefði á ó-
leyfilegan hátt blandað saman
morgni. Morton skýrði honum
frá því, að safnið væri ekki op-
ið fyr en klukkan 10.
„Þeir opna fyrir okkur,“ sagði
Ford. Og það gerðu þeir.
við sakargiftirnar einkalífi á-
kærðs, hefðu kviðdómendur
orðið fyrir einhliða áiirifum.
Þetta var Salómonsdómur. En
hann nægði. Óskar Slater hafði
fengið uppreisn. í skaðabætur
voru honum greidd 6000 sterl-
ingspund. Eftir þetta lifði hann
í 17 ár. Hann andaðist 1948.
WWVVV*^WVWMVVWUWIAftAAflJVW«VWrVVVUVVWyVl.V
Norskt sveltafóflc miklu lög-
Mýinara en kanpstaiabúar.
innt pif st fjEt ess'i. en
kaupsiaðabúar ófrátnari.
Klaeðið áreng-
ina í góð og Uy
nærf öt.
LH. Miillef ,
* í
■ KlæSíst í góS
|>g hlý nærfot.
LH. Miiller
.•wwwvwwww
Samkvæmt skýrslum um af-
, brot í Noregi er svo að sjá sem
sveitafólk sé miklu löghlýðn-
ara en þeir, sem búa í borgum
og þorpum.
í skýrslum þessum er reikn-
að með, hve margir afbrota-
menn séu af hverjum 1000
manns. Þá kemur í ljós, að í
sveitum er talan 0.72 (af 1000),
en í kaUpstöðum 2.14. í hitteð-
fyrra reyndist afbrotatalan 2.32
í Oslo, en meðaltal fyrir allan
Noreg 1.16.
Oslóarblaðið „Arbeider-
bladet“ birti um þetta grein
fyrir skemmstu, og er þar ýmis-
legan fróðleik að finna um þessi
mál. M. a. kemur í ljós, að mik-
ill munur er á eðli afbrotanna
í sveitum og kaupstöðum.
Sveitamenn virðast vera skap-
meiri og ofsafengnari, en kaup-
staðabúar óheiðarlegri. í kaup-
stöðunum eru auðgunarglæpir
(þjófnaður, rán) yfirgnæfandi,
en i sveitum ber'mikið á of-
beldisverkum. í sveitum er um
fimmtungur afbrotanna of-
beldisverk ýmisleg, en ekki
nema 1/10 í kaupstöðuunm.
Hins vegar þykja það gleði-
tíðindi, að Norðmenn gerast æ
löghlýðnari, því að árið 1946
reyndist afbrotatalan fyrir allt
landið 1.84, en síðan hefir hún
lækkað jafnt og þétt ofan í 1.16,
eins og fyrr segir.
Að sjálfsögðu eru það karl-
menn, sem setja svip sinn á af-
brotaskýrslurnar. í hitteðfyrra
var talan 2.17 fyrir karlmenn,
en ekki nema 0.16 fyrir konur.
Á árunum 1949—5.3 voru ekki
nema 5—7% af afbrotafólkinu
konur.
Alls var 3886 manns refsað
fyrir ýmsa glæpi í Noregi árið
; 1953. Hér er aðeins átt við
glæpi, sem íefsiverðir eru sám-
kvæmt hegningai'lögunum, en
ekki átt við aðrar yfirsjónir,
svo sem verðlags- og skömmt-
unaryfirsjónir.
Þjófnaðarafbrot fara mjög
minnkandi í Noregi. T. d. voru
þjófnaðir taldir 2189 árið 1952,
en lækkuðu í 1980 árið 1953.
Kynferðisglæpum fer fækk-
andi í Noregi. Árið 1952 töldust
þeir 294. en árið 1953 241.