Vísir - 06.01.1956, Blaðsíða 7

Föstudaginn 6. janúar 1956
risiii
7
Frumvarp um mannanöfn á Alþingi:
Í100 æftarnöfn eru m í land
,, eg leyfa á ai fjölga þelm.
En enginn má þó taka sér slíkt nafn
án sérstaks leyfis.
MefMtl á cisinS^ að £|aUa
œm eiginnöfin.
tíma eru elztu ættarnöfnin hér.
Voru hin elztu með latneskri
Gengið of nærri
frelsi manna.
■ Nefndarmenn voru ekki á
einu máli um. öll atriði frum-
varpsins. Þorsteinn Þorsteins-
son telur þáð að vísu rétt, að
eiginnöfn eigi að fara sem bezt
í íslenzku máli, en hann telur
þó, að gengið sé of nærri rétti
manna í upphafi 2. gr., þar sem
segir: „Eiginnafn skal vera ís-
Alþingi 'hs'fir haft til meðferð-
ar stjórnarfrumvarp um manna
nöfn, samið af fjögurra manna
nefnd, sem dóms- og mennta-
málaráðherra skipaði 1. marz
s.l.
Er frv. komið í gegnum Efri
deil; en kemur væntanlega fyr-
ir Neðri deild bráðlega.
Er frumvarp þetta í 24 grein-
um, og fylgir því fróðleg og
ítarleg greinargerð.
leg ættamöfn, sem íslenzkir
ríkisborgarar beri nú, megi bilið 1914—25, en þá voru
haldast. Hinsvegar er ekki gildi reglur um eiginnöfn, svr
heimilt að taka upp nýtt ættar- og fyrirmæli um kenningar-
nafn nema að fengnu leyfi nöfn og ættarnöfn, og þurft
dómsmáiaráðuneytisins, enda leyfi til að taka upp hvoN
hafi Mannanafnanefnd sam- tveggja. Á þessu tímabili voru
þykkt ættarnafnið. Slík nöfn leyfð rúmlega 200 ný ættar-
eiga einnig að vera íslenzk og nöfn.
rétt að lögum íslenzkrar tungu.
Þó er ekki heimilt að taka upp Þá kemur tímabilið frá 1925.
ættarnafn, sem annar maður Á alþingi það ár urðu þeir ofan
gerð, en síðar voru þau mynduð |lenzkt °S rett að lögum ís-
að dönskum hætti. Munu hafa 'Ienzlvl ar tungu . Tekur hann
verið um 300 ættarnöfn hér á sem ^æmi> et einhver hefir tek- (
landi um 1910. |ið tr.>'SSð við nafn manns, sem
jer honum kær; en nafnið full-,
Síðan kemur kafli um tíma- nægir ekki skilyrðum laganna.'
I frumvarpinu segir m. a. að hefir öðlazt rétt til að bera, eða
hverju barni skuli gefa eigin-
nafn, eitt eða tvö, og hafi þeir,
sem fara rneð foreldrarétt yfir
barni, rétt og skyldu til að gefa
því eiginnafn. Slíkt nafn skuli
vera íslenzkt og rétt að lögum
íslenzkrar tungu. Ekki má það
vera hneýícslanlegt eða klaufa-
legt né með öðrum hætti þannig
að gerð eða merkingu, að til ama
verði þeim, sem ber það. Þá má
ekki gefa kvenmanni karl-
mannsnafn eða öfugt. Fleiri
takmarkanir efu á nafngjöf,
sem hér verða íikki raktar.
Mahnanafnanefnd.
Gert er ráð fyrir, að skipuð
verði þriggja manna nefnd, er
heita skal Mannanafnanefnd
og á hún að seinja skrá um þau
eiginnöfn, sem við þykir eiga,
að borin séu hér á landi. Gefur °S Þórður Eyjólfsson hæsta
er svo líkt því nafni, að villu
geti valdið. Þá má ekki ger
eiginnafn, sem tíðkað er í land-
inu, að ættarnafni, og eigi
heldur nöfn; sem enda á orðinu
son. Þá eru ýmis fleiri ákvæði
um ættarnöfn og rétt til að taka
sér þau.
Hér hefir aðeins verið stiklað
á helztu atriðum frumvarps
þessa, vegna rúmieysis, en al-
menningur ætti að kynna sér
það nánar.
Sögulegt yfirlit.
í nefnd þeirri, sem frum-
varpið samdi, voru þeir Alex-
ander Jóhannesson prófessor,
á, sem voru andvígir ættar-
nöfnum, og í lögum, sem þá
voru sett, var fólgið bann við
að landsmenn tæki upp ný ætt-
amöfn. Sum hinna eldri áttu
einnig að falla niður með tím-
anum. Hinsvegar hefir lítt verið
hugsað um að framfylgja þeim
ákvæðum þessarra laga, sem
fjalla um, að sum ættarnöfn
skuli falla niður, er þeir önduð -
ust, sem bæru þau við gildis-
töku þeirra.
Ef smekkur manna í þessu efni
þyki lélegur, verði að bæta úr
því með öðrum ráðum en laga-
banni, t. d. með leiðbeiningum
eða fræðslu. j
1
i
Skoðanir nefndarmanna voru
einnig skiptar um ættarnöfn.
Vilja sumir, að menn eigi að
hafa um það frjálsan ákvörð-
unarrétt, hvort þeir kenni sig
til feðra sinna eða taki upp og
beri ættarnöfn. íslenzku þjóð-
erni eða tungu ætti ekki að vera
hætta búin af ættarnöfnum,
sem gerð sé samkvæmt lögmál-
urn tungunnar.
Andstæðingur
ættarnafna.
Próf. Alexander Jóhannesson
er mjög eindregin í andstöðu
sinni gegn ættarnöfnum, og
skal hér tekinn upp kafli úr
greinargerð frumvárpsins, þar
sem hann lýsir afstöðu sinni til
dómsmálaráðuneytið skrá þessa réttardómari, er var formaður
Samkv. þessum sömu lögum
máttu erlendir menn, sem til þeirra:
landsins fluttust halda ættar- j „Eg hefi unnið með samnefnd-
höfnum sínum, og á árunum armönnum mínum að samn-
1941—51 fluttust þannig hátt á ingu þessa frumvarps. Eins og
annað hundrað ný ættarnöfn til frumvarpið ber með sér, er gert
Jónatan Hallvarðsson hæsta- landsin.s með mönnum, er hlutu ráð fyrir, að íslendingar geti
réttardómari, Þoisteinn Þor- fsienzkan borgararétt. Frá 1952 tekið sér ættarnöfn; en þess
steinsson fyrrum hagstofustjóri hefir það hinsvegar verið skil- jkrafizt (11. gr.); að þau skuli
yrði fyrir veitingu bogararéttar, vera íslenzk og rétt að lögum
út og sendir hana prestum
landsins og öðrum, er kirkju-
bækur halda, endá skal hún
fylgja kirkjubókunum. Skrá-
in skal endursamin og gefin út
ekki sjaldnar en á 10 ára fresti.
Tilkynna skal presti eða for-
stöðumanni trúfélags nafn eða
nöfn, sem ætlunin er að gefa
börnum í skírn, og skal það
gert innan sex mánaða frá
fæðingu barns og skírn eigi
framkvæmd síðar en innan 14
daga frá þeivn tíma. Ef sá; er
‘tekur við slíkri tilkynningu,
telur að hún samræmist ekki á-
kvæðum í lögunum, skal reynt
að fá því til vegar komið, að
nafni sé breytt í rétt horf eða
nýtt nafn valið. Takist það ekkj,
skal skjóta ágreiningi um nafn-
gjöfina til Mannanafnanefndar,
er kveður upp fullaðarúrskurð.
Sé um synjunarúrskurð að
ræða, skal handhafi foreldra-
valds velja barixi nýtt nafn eða
nöfn.
Nafnbreytingar eru heimilar
með léyfi dómsmálaráðuneytis-
ins, þegar leitað hefir verið á'
lits Mannanafnanefndar.
, Hver sá, er ber ekki löglegt
ættarnafn, skal kenna sig til
föður síns, og komi á eftir eig-
innafni eða nöfnum nafn föður
í eignarfalli að viðbætu orðinu
son eða dóttir. Ófeðrað barn,
sem hefir ekki fengið sérstakt
ættamafn; skal kenna sig tii
móðurföður síns eða liafa ætt-
arnafn móður sinnar, ef til er.
Ættarnöfn.
I frumvarpinu segir, að lög-
nefndarinnar. Þorsteinn Þor-
steinsson var ritari hennár.
Nefndin samdi sögulegt yfirlit
að útlendingar, er hann hlytu, íslenzkrar tungu. Þótt tekið sé
tækju sér íslenzk nöfn. Er þó fram í lögum frá 1925, að ætt-
ekki alveg girt fyrir, að hér arnöfn megi enginn taka sér
verði útlend ættarnöfn, því að eftir þann tíma, hefir ættar-
um þetta mál, Og er þar fyrst óskilgetin börn erlendra manna nöfnum fjölgað mjög á síðustu
kaflí um lög og venjur um munu hafa heimild til að bera 30 árum og má ætla, að nú séu
nafnrétt fram til 1914, en í' ættarnöfn feðra sinna. Sama um 1100 ættarnöfn í landinu,
byijun þess árs gekk í gildi giidir um íslenzka konu, er og hefir engin tilraun vérið
fyista heildarlöggjöf umjgjfzi hefir útlendingi; án þess gerð til að beita refsiákvæðum
mannanöfn hér á landi. Áður ag glata borgararétti sínum, áðurnefndra laga gegn þeim,
voiu lagaboð um nafnrétt mjög þótt hún skilji síðar við mann- er tekið hafa sér ættarnöfn, síð-
fábrotin, mest farið eftir venju-
reglum, sem þó var yfirleitt
ekki skylt að fylgja. Þó var það
forn lagaskylda, að hverju
barni skyldi gefið nafn, eri það
leiddi af skírnarskyldunni, sem
komst hér á með kristnitök-
unni.
Óviðfekim nöfn
og ónefni.
Engar hömlur voru settar á
nafnvalíð, en í upohafi báru
flestir norræn nöfn. Síðar komu
nöfn postula og helgra manna,
og enn síðar ýmis biblíunöfn.
Mörg slík nöfn eru enn í notk-
un. Á siðustu öldum hafa veríð
tekin upp mörg erlend eigin-
nöfn, s. s. úr rímum, riddara-
sögum og öðrum skáldsögum.
Mörg óviðfelldin nöfn og ó-
nefni eiga rót sína að rekja til
þessa tíma.
Eiginnöfn eru tiltölulega fá,
þegar miðað er við fjölda lands-
manna á hverjum tíma, og því
hefir bæði hér og annars staðar
verið a. m. k. einu öðru heiti
verið bætt við eiginnafnið; til
þess að auðkenning yrði nægi-
lega glögg. Ættarnafnasiðurinn
barst hingað tÚ, lánds á síðari
hluta 17. aldar, og frá þeim
Nú hefir í síðustu þingúm’
verið sett að skilyrði fyrir veit-
ingu ríkisborgararéttar, að er-
lendir menn skuli taka upp ís-
lenzka nafnavenju, og hefir Al-
þingi með því lýst yfir, að það
vilji ekki láta afskiptalaust,
hver nöfn íslenzkir ríkisborgar-
ar bera. En þetta ætti engu síð-
ur að gilda um íslendinga
sjálfa. Meginþorri allra ís-
lenzkra ættarnafna sýnir, að
þau eru engan veginn rétt að
lögum íslenzkrar tungu,- og ef
svo fer fram, að mönnum skuli
leyft að taka sér ættarnöfn, má
ætla, að á nokkurm áratugum
hverfi sá gamli góði siður, er
ríkt hefir í landinu í 1000 ár.
Málspjöll.
Flest íslenzk ættarnöfn eru
málspjöll og munu þau, er tím-
ar líða, valda skemmdum á
tungu vorri, t. d. á þann hátt,
að tvö föll verði notuð í stað
fjögurra, eins og þróunin hefir
orðið í öðrum germönskum
málum (nefnif., þolf. og þáguf.
eins; eignarfall með s-endingu),
eða jafnvel aðeins eitt. Má sjá
þess dæmi daglega í hverju ís-
, lenzku blaði og heyra í ríkisút-
jvarpinú, að ættarnöfn eru beyg-
íngarlaus, einnig í eignarfalli,
og er sýnt, hvert stefnir. Þau
munu slæva tilfinning vandaðs
máls og flýta fyrir margs konar
mállýtum. Tign íslenzkrar
tungu er m. a. fólgin í því, að
hvert íslenzkt orð er gagnsætt
á þann hátt, að menn skilja,
hvernig merking orðs var hugs-
uð, og er því meira en hljómur
einn, sem menn nema við end-
urtekna notkun. Oss fslending-
ingum ber því að halda vörð
um geymd hins dýrasta arfs,
er vér höfum fengið frá for-
feðrum vorum.
Á fyrstu fundum nefndar
þeii'rar er unnið hefir að frum-
varpi þessu, lýsti eg yfir skoðun
minni, en hún er sú, að banna
skuli ættarnöfn og kenna sig
við föður sinn, eíns og tíðkazt
hefir frá upphafi íslands byggð-
ar. Hins vegar lít eg þannig á,
að ekki sé hægt að hrófla við
þeirn ættarnöfnum, sem nú eru
notuð, hvorki þeim, sem teljast
mega lögleg, né þeim, sem eru
brot á gildandi lögum. Ef svo
fer, að Alþingi vilji nú banna
ættarnöfn með nýjum lögum,
skal sú höfuðregla gilda; að þeir
íslendingar, er fæðast eftir að
slík lög eru gengin í gildi, skuli
nefna sig að fornum sið. Þá
einu undantekningu vil eg
leyfa, að hjónum, sem bera
ættarnöfn og hafa eignast
börn, er bera ættarnafn
foreldra sinna, skulí heimilað
að leyfa þeim börnum, er kunna
að fæðast eftir að lögin eru
gengin í gildi, að bera sama
ættarnafnið og hin börnin (eða
barnið). Af þessu yrði ljóst, að
ættarnöfnum yrði ekki útrýmt
úr íslenzku máli fyrr en eftir
marga áratugi eða allt að 100
árum. Aðalátriðið er, að stefnu-
breyting verði nú í nafngiftum
íslendinga. Eg legg því til, að
frumvarpinu verði breytt í
samræmi við þessar skoðanir.**
Juan Peron, fyrrverandi einvaldur í Argentími, heiiu i-.ug á að
fá landvistarleyfi í Sviss, því að þangað laumaði hann stórfé,
en hefur ekki fengið það enn. Myndin er tekin, er hann var í
Panama ekki alls fyrir löngu og reyndi að verja ýmsar gerðir
sínar.
'Kaupi fsl.
frimerki
S. ÞORMAK
Spitalastíg 7
(ertí • kL 5)