Vísir - 02.02.1956, Blaðsíða 4

VÍSIR
IVIóðurmá!$t)áttur.
Þess verður alloft vart, að hafa ýniist Hjálmtýr, Valtýr
"0 DAGBLAÐ • V
Ritstjóri: Hersteinn Pálsson, | {
Auglýsingastjóri: Kristján Jónsson, §jf
Skrifstofur: Ingólfsstræti 3. ! f
Afgreiðsla: Ingólfsstræti 3. Sími 1660 {fimm línur)
Útgefandi: BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F. g
Lausasala 1 króna.
Félagsprentsmiðjart h.f.
Deyr hann á sóttarsæng ?
ÞaÓ virðist ekki beinlínis eftirsóknarvert að komast í embætti
innanríkismálaráðherra í Sovétríkjunum, því að 'f au álög
virðast á því embætti, að þeir sem gegni því verði ekki sótt-
dauðir. Þeir eru ekki ýkja margir, sem hafa gegnt þessu embætti
í Sovétríkjunum, síðan kommúnistar náðu þar völdum fyrir
hartnær fjórum áratugum, en flestir hafa lokið ævi sinni þannig,
að þeir hafa fallið í ónáð hjá einræðisherranum og verið síðan
fijótlega gerðir höfðinu styttri, eða skotnir kúlu í hnakkann,
því að það virðist vinsæl aftökuaðferð í sæluríki verkalýðsins.
En þótt dæmin um voveiflegan dauðdaga lögreglumálaráð-
herrans hafi átt að hræða menn frá að setjast í þann ráðherra-
stól, hefur hann þó aldrei staðið auður lengi. Hræðslan hefur
vafalaust einnig ráðið því, að menn hafa ekki þorað hð neita
að taka við embættinu, þegar þeim hefur verið gefinn kostur á
því. Að neita að taka við slíku starfi hefði getað orðið dánar-
orsök! Þess vegna hefur aldrei verið hörgull á mönnum til að
taka. við starfi yfirböðuls Kremlverja.
Mönnum eru að sjálfsögðu ferskust í minni endalok Beria,
sem var síðasti lögreglumálaráðherra Stalins. Hann mun hafa
verið ötull maður í starfi sínu, því að svo lengi leyfði Stalin
honum að þjóna sér. Beria lagði ríkinu líka til margar miíljónir
fanga, sekra og saklausra. sem þræluðu að ýmsum mannvirkjum
og voru sannarlega ekki vel haldnir, því að þá hefði kostnaður-
inn við fyrirtækið orðið nokkuð mikill. Þetta varð til þess, að
Beria þótti mikilmenni, og jafnvel Þjóðviljinn hér á íslandi
taldi sjálfsagt að lofsyngja hann á stundum.
En Adam Beria var ekki lengi í paradís, því að það kom
fijótlega á daginn, að öðlingurinn vár í raunmni erkifantm* og
bófi, . sem hafði ævinlega gert allt hugsanlegt til að vinna
kommúnismanum til óþurftar. Og vitanlega var þá ekki langt
þangað til hægt var að skrifa eftirmæli hans, því að slíkt ill-
menni mátti ekki vera lengi í tölu lifenda.
Annar maður kom í sæti lögreglumálaráðherrans, og var
lengi vel ekki annað vitað, en að hann væri hinn mætasti
embættismaður, En enginn veit sína ævina fyrr en öll er, segir
máltækið, og sannast það betur í Sovétríkjunum en viða annars
staðar. Hinn nýi er fallinn í ónáð, rekinn úr embættinu og enn
annar tekinn við. Um afdrif þessarra manna skal engu spáð, en
hitt; virðist liggja í augum uppi, að átök eigi sér stað innan
foi'ingjaklikunnar í Kreml og ekki ólíklegt, að manndráp fari
í yöxt á næstunni í sæluríkinu.
Yfirgangur Rússa.
¥vað cr ekki nema mjög eðlilegt, að fregnir þær, sem borizt
■*• hafa frá Noregi síðustu sólarhringana um landhelgibrot
rússneskra síldveiðimanna þar við land, veki mikla furðu og
eftirtekt víða um heim, auk þess sem þær hafa vakið feikilega
gremju meðal Norðmanna. Það mun hvergi hafa komið fyrir,
að svo mörg skip hafi verið staðin að veiðiþjófnaði samtímis, og
þegar þetta er skrifað, hafa norsk eftirlitsskip flutt fjórtán
rússnesk síldveiðiskip til norskrar hafnar,
Eins og flestum mun kunnugt, hafa Rússar tilkynnt, að hjá
þeim gildi tólf mílna landhelgi. Þeir eru mjög óvægnir í vörn
■landhelgi sinnar, svo að þeir hafa stundum skip, er fara inn
fyrir hana af vangá, í haldi dögum og vikum saman, og hefur
það gerzt bæði í Hvítahafi og á Eystrasalti. Og þá er heldur
ekki hikað við að skjóta á og granda flugvélum, er koma of
jiærri yfirráðasvæði kommúnista.
Menn skyldu ætla, að þar sem Rússar gera svo strangar
kröfur til þess, að landhelgi þeirra sé virt, innræti þeir þegnum
sínum virðingu fyrir landhelgi annarra þjóða, en slíkt er fjarri
öllum raunveruleika. Rússar hafa rétt annarra að engu, þ.egar
þéir fá.því við komið, og eru 1-andhelgibrotin við Noreg Jjóst
dæmi þess. Er engu líkara en að um „samræmdar aðgérðir“
veiðiskipanna hafi verið að ræða, líkt og ætlunin væri að koma
af stað einhverri deilu við Norðmenn. Hver sem tilgangurinn
er, þá er hitt víst, að skeytingarleysi þeirra og virðingarleysi
gagnvai-t rétti annarra er bezta sömumín fyrir því, að ofbeldið
er fyrst og fremst það, sem þeir virða og fara eftir.
menn kunni eigi rétt eignar-
fall kvenkynsorða, sem enda á
-ing, láta þau enda á -u í stað-
inn fyrir -ar, sem er hin rétta
eignarfallsending þessara orða.
Algengt er að sjá á prenti raáls-
greinar líka þessari: Friður
verður ekki tryggður án sam-
einingu landanna, — en á að
vera: .... án sameiningar
landanna. Sjáum við það bezt
á samsettum orðum, sem hafa
aidrei r-laust, eða sleppa r-inu
úr orðstíf, segja t. d. orðstís í
staðinn fyrir ©rðstírs, en það
er eigi vaiidað mál. Orðið
Hjáimtýr beygist þannig:
Hjálmtýr, um Hjálmtý, frá
Hjálmtý. tii Hjáhntýs. Orðið
Vaiíýr heygist nákvæmlega
eins. Dæmi: Bréfið er frá Val-
tý, ekki Valtýr eða Valtýri, eins
og margir segja. Hún er dóttir
Valtýs, Orðstír beygist þann-
að fyrri hluta orð með þessa | jg. Qrðstír, um orðstir frá örðs-
ing endingu, að eignarfallið' á | t{r til orðstírs. Hann gat sér
að vera þannig. Enginn segir ! góðan orðstír, ekki orðstí. Menn
sameininguráð, heldur samein- mimitust þess orðstírs, er hann
ingarráð. Orðið sameining beyg- llafðj fengið af málinu-
ist þannig: Nf. sameining, þf.
Orðið orðstír er langoftast
notað i orðasambandinu: geta
sér góðan (lítinn) orðstír. Sézt
| um sameiningu, þgf. frá sam-
i einingu, ef. til sameiningar.
’ Beygjast öll kvenkynsorð, sém
enda' á -ing á sama hátt: Fylk- jhéfur á prénti: geta sér góðs
ing, til fylkingar, bygging. nl:crðstírs, Flugmaður-getur sér
byggingar, tilfinning, til tiLmikiUar frægðar, stóð f blaði
finningar, veiting, til veitingar
o. s. frv. í bundnu máli kemur
fyrir, að u-endingunni sé.sieppt
úr þf. og þgf. þessará orða, og
er það að sjálfsögðu leyfilegt.
„... .djúpt sem hafið heims um
hring/ heitri kafið tilfinning,“
segir Jónas.
Algengt er, að menn blaudi
saman í beygingum goðanafn-
inu Týr og orðinu tír, sem
merkir heiður, frægð- Goða-
nafnið er daglega notað sem
síðari hluti karlmannsnafna,
Hjálmtýr, Valtýr, en tír (heið-
ur, frægð) kemur fram í síðari
hluta orðsins orðstír. Þessi .órð
eru óskyld að uppruna, eru ékki
rituð eins og beygjast ekkí
eins. Goðanafnið heíur r aðeíns
í nefnifalli, en orðstír. heldúr
r-i í öllum föllum, r-ið er stofn-
lægt, sem kallað er. Þessu r-i
hættir ýmsum við að rugLa,
fyrir skömmu. Þetta er hvort
tveggja rangt. Sögnin að geta
í merkingunni að ná í, öðlast.
stjórnar aldrei eignarfalli held-
ur ávallf þolfaiii. Get.a sér góð-
an (lífinn) orðstír, á að segja.
Flugmaður getur sér mikla
fraígð. Hann getur laun verka
sinna o. s. frv.
Sögnin að yfirvega eitthvað
gerist tíðnotuð í töluðu máli og
rituðu, en er óþörf í íslenzku,
enda hreint aðskota-orð tekið
beint úr döhsku, overveje. í
stað -heimar eigum við að segja
íhuga, Hahn .íhugaði málið
vandlega. (Rangt: Hann yfir-
vegaði málið vandlega). Þessi
danska sögn, yfirvega, á ekk-
ert skyit við íslenzku sögnina
'vega, þátíð. vó. Danska sögnin
hefir fengið þátíðina yfirvegaði,
og er það leitt af þátíð dönsku
sagnarinnar, overvejede.
Uppskafningurinn.
eftíw 3
Memitaskólanemar sýmdua í
fyrrakvöid leikritið Uppskafm-
ingurinn, eftir Moliére, í Jðnó
fyrir fullu húsi við fráfoæarar
undirtektir.
Þetta er gamanleikur í tveím
þáttum, saminn af tilefni þess,
að á seinni liluta 17. aldar sendi
Tyrkjasoldán. einn af þegnum
sínurn á fund Hlöðvis fjórtánda,
Kom hann með skrautMnu
fylgdarliði og þótti allstærilát-
ur. Varð þetta Moliére að efni
I skapleik um nýríka tildurs-
fíflið Jourdain, sem langaði tiL
að hafa á sér „heldri manna
snikk“, en vantaði aðeins vitið.
til þess.
Það er skjótt frá að segja, að
sýning hins unga skólafólks á
þessum lelk tókst með afbrígð-
um vel. Það er dásamlegfc að
horfa á ungt fólk skemmta sér
og .öðrum af þeirri hreinu eði-
iskæti, sem kemur beint frá
hjartanu, og auk þess var. leikið
þama, og er þá viðhaft stórf
orð um skólaleiksýningu. :Mik-
ið af þeim heiðri ber leikstjór -
anum, Benedikt Árnasyni, !sein
hefur unnið verk sitt meg á~
gætum, svo og þýðandanum,
Bjarna Guðmundssyni blaða-
fulltrúa, sem hefur snar'að leik-
ritinu á leikandi mál.
En þó hefði verk beggja verið
fyrir gýg, ef ekki hefði veriö
sáð í frjóa mold.
Perspnae dramtis eru sext-
án. Það er mjög erfitt að gera
upp á milli þeiira, enda verður
það ekki gert hér. Mest af
skrípaskopí leiksins hvílir á
Bernharði Guðmundssyni og
'bér hann þa3 uppi á breiðum
herðum. Annan langar mig til
að nefna sérstaklega, en það er
Ólafur B, Thors í hlutverki
Kleohts, en ■ hann leikur, að
rnínu viti, Sf listrænni hóf-
semd,. svo 'ö'g Brynja Bene-
diktsdóttir í hlutverki Nikó-
línu þernu. Og ef dæma mætti
um leikframtíð eftir þessa sýn-
ingu, mundi eg veðja á hana.
Aðrir leikendui" eru: Hólmfríð-
ur -K. Gunnarsdóttir, Auður
Inga Óskarsdóttir, Jón E. Ragn-
ars, RagnheiSur Torfadóttir,
Ragnar Anialds, Jakob Möller,
Atii H. Sveinsson, ísak Hall-
grímsson, Þorkell Sigui’bjprns-
son,, Þór Benediktsson, Óttar
Halldórsson, Auðólfur Gunnars-
son og-Jón E. Jakobsson.
Atli Sveinsson æfði söng og
hij óðfæraleik, Bryndís Schram
■s&fði dansana, Ijósameistari
Gissur Pálssn. og leiksviðsstjóri
Sibyl XJrbajacic.
Fimmtudagirm 2. febrúar 195®
Kona, cr býr á Skólavörðu-
holtinu skrifar Bergmáli bréf á
þessa leið: „Vinsamlegast minn-
ist á raðhúsin einhvern næstu
daga. Okkur hérna á Skólavörðu
holtinu, sem höfum hug á þvi að
reyna að útvega okkur nýtt hús-
næði, er farið að lengja eftir því
að auglýst verði, hvenær senda
megi inn umsöknir um þetta
væntanlega húsnæði. Það hefur
verið fyllilega gefið í skyn, aö
þeir braggábúar, sem vilja kom -
ast úr bröggunum í eitthvað
betra, muni ganga fyrir. í hlák-
unni um daginn flæddi inn í
braggann hjá okkur, og komst
þar allt á flot, en þegar svo stend
ur á, eru aldrei tök á að ná i
neinn opinberan aSila til þess aS
líta á, svo vottað sé hvernig á-
standið geti verið i lélegu hús -
næði. Þeir, sem hafa hug á þvi
að komast í raðhúsin, eru orðn-
ir leiðir og þreyttir á drættinum,
Kona úr Skólavörðuholtinu.“
Líður að því,,
Bergmáli liefur ekki tekizt aS
fá ákveðin svör um þetta atriði,
en fullyrða má að úr þessu drag-
ist það ekki lengi, að auglýst
verði, livenær senda megi um-
sóknir um þetta húsnæði. Nokk-
ur raðliúsanna munu vera full-
gerð til afhendingar, ef svipaður
háttur verður hafður á og þeg-
ar Bústaðavegshúsin voru af-
hent. Það er ofur eðlilégt að
marga fýsi að fá að heyra um
raðluisin, því eftirspurnin verð-
ur þar sjáifsagt iniklu meiri, en
hægt verður að fullnægja.
Þetta fyrirkomulag’, að bærinn
eða rikið taki að sér að byggja
litlar íbúðir fyrir fólkið og af-
hendi þær síðan til þess að
væntanlegir eigendur fullgéri
þær, cr áreiðanlega bezta lausn •
in á vandræðunum. Og jafnframt
eina leiðin fyrir allan fjöld-
ann til þess að eignast þak yfir
höfuðið.
I
Stórhugur og- framsýni.
Þessár merkilegu bygginga-
framkvænidir Reykjaýíkurbæjar
fyrir fólkið sýna bæði stórhug
og- framsýni. Og.það væri ósk-
andi að liægt væri að byggja enn
meira af slíkum hentugum, litluns
ibíiðum, sem væri ætlaðar aðeins
þeim, sem ekki heíðu önnur ráð
til þess að eignast húsnæði. Það
er miklu heppilegra að íáta menn
eiga íbúðirnar, en byggja leigu-
íbúðir, því reynslan sýnir að
menn kappkosta yfirleitt að halda
frekar og betur við eigin hús-
næði, cn því er menn leigja.
Þannig er það, þótt þannig ætti
það reyndar alls ekki að þurfa
að vera. Enda þótt þessar bygg-
ingaframkvæmdir á vegum bæj-
arfélagsins séu ekki ýkja gamlar,
liafa þær þegar hjúlpað fjölda
fjölskyldna út úr hinum eilifa
vanda um húsnæði.
Rétt stefnt.
En þegai- ástandið i þessiun
málum er eins og það hefur ver-
ið hér í bænum síðan á styrj-
aldarárunum, og skortur hefur
verið mikill á linúsnæði, er auð -
vitað aðeins eðlilegt þótt nokkur
styr standi alltaf um úthlutun.
Það er fyrir fram vitað, að ekki
er hægt að veita öllum úrlausn
strax. En þessi stefna er sú rétta
til þess að leysa vandáhn og
ejga forráðamenn bæjarins þakk
ir skilið. fyrir dugmikla lörystu í
húsriæðismálunum. — kr.
Og að lokum: Ksera þökk:
fyrir ágæta skemmtistund,
unga menntafólk!
Karl XsfeW, ;