Vísir - 24.05.1957, Blaðsíða 4

4
VÍSIR
Föstudagirm 24. maí 1957
Listamaður trúlofast
lágkúrunni.
Vinur minn Jón Þorleifsson
sendir mér kveðju i Vísi 10. þ.
m. Það er ánægjulegt að sjá,
að greinarstúfur minn hefur
vakið hann af værum blundi ell
innar og oríakað höfuðhristing
og heilabrot um vandamál líð-
andi stundar.
Jón Þorleifsson hefur manna
mest og bezt unnið að hags-
munamálum listamanna og á-
vallt haft manndóm til að
standa upp og segja meiningu
sína, þegar heiður, virðing og
sæmd listarinnar var í veði. Það
tekur mig þess vegna sárt að
lesa nú eftir hann þvoglukennda
og linjulega hugsaða grein, er
varla á sér hvimleiðari hlið-
stæðu en argvítugustu langlok-
ur Jónasar sáluga frá Hriflu.
.... Eitt orð , ,fj allaeftirherm-
ur“ virðist öðrum fremur koma
óþægilega við hann. Það orð
fékk ég reyndar að láni hjá
ekki vitlausari manni en Hall-
dóri Kiljan Laxness. Hann not-
ar það sem tákn hinnar lífvana
myndgerðar, það er hinnar sál-
arlausu framleiðslu fídúsmál-
ara sem stundum eru kenndir
við „Trommesal“ Reykjavíkur,
Hafnarstræti 17.......
En svíði hann undan mein-
ingu þess, má hann sjálfum sér
um kenna. Meistarinn Picasso
hefur sagt, að „með því að list
og náttúra eru sitthvað, geta
þau aldrei orðið eitt og hið
sama“.
Ég hélt að þessi einfaldi
sannleikur bögglaðist ekki leng-
ur fyrir svo reyndum málara,
sem Jóni Þorleifssyni.
Jón segir ennfremur: „Það
er tiltölulega nýtt fyrirbæri í
listum að nota ekki fyrirmynd-
ir“. Hve oft skyldi maður hafa
heyrt þessa fjarstæðukenndu
fullyrðingu? Eða hverjar eru
fyrirmyndirnar í hinni gömlu
list í Mexíkó, Perú og hins
frumstæða fólks í Afríku og
Ástralíu? Svo mikið er víst, að
hvergi örlar þar. á svokölluðum
natúralisma, sem einna vin-
astur er hér á landi, en mætti
þó frekast flokkast undir visst
afbrigði landkortagerðar eða
jafnvel fréttaritun. Sannleikur-
inn er hinsvegar sá, að það upp-
átæki að herma eítir fjöllum er
liltölulega nýtt fyrirbæri í list-
sögunni. Þeir byrjuðu á þessu
nokkru áður en ljósmyndavél-
in var upp fundin, en með til-
komu hennar fellur giidi slíkra
verka um sjálft sig. Delacroix
minnist í dagbók sinni á grískan
málara, sem málaði vínber á
svo raunhæfan hátt að jafnvel
fuglar himinsins komu og
kroppuðu í góðgætið.
Slíka blekkingarstarfsemi er
náttúrlega öllum frjáls að
praktisera, einnig Jóni Þorleifs-
syni, en að rugla þvílíku athæfi
saman við listsköpun er og
verður eitt eilífðar sandrok,
Þessari vonlausu samkeppni
málaranna við ljósmyndavélina
lauk með Impressionistunum.
En eftirhermutímabilið í ís-
lenzkri myndlist lifir nú sitt
„Indian Summer", hinir
krampakenndu tilburðir meðal-
mennskunnar eru aðeins loka-
geispinn í æviskeiði þess.
Sameiginlegt motto fyrir
sýningar þessara manna, mætti
vera hið sama og hjá sumum
arabiskum fornsölum: Gjörið
svo vel og lítið inn og kaupið
eitthvað af hluturn þeim, senr
amma yðar fleygði.
Að það sé „moderne“ að vera
gamaldags finnst mér harla
grumsuð kenning. Við skulum
ekki kenna barnabörnum okk-
ar að tyggja „kukk“ í hann afa
sinn.....Jón minnist á styrk-
veitingar og segir: „íslenzkar
ríkisstjórnir og Alþingi hafa af
mikilli rausn styrkt listamenn“,
og ennfremur: „Við listamenn
verðum að gera okkur það ljóst,
að það hlýtur að vera hálf-
þrcytandi að hlusta stöðugt á
nýjar óskir frá okkur, en með-
taka aldrei þakkir fyrir þær
uppfylltu óskir.“
Við skulum nú aíhuga þetta
ofurlítið nánar.
„Árið 1953 var 608 þúsund
kr. úthlutað til 103 listamanna.
. Samkvæmt skattskrá sania ár
jvar 57 þessara listamanna gert
^að greiða 610 þúsund kr. í
skatta og útsvar. Með öðrum
í fj-rri grein minni hefur
fallið niður ein lína. Rétt er
setningin þannig: „Hér (í
Ravenna) staðfestist hinn
mai'gtuggni aldagamli sann-
leikur, að listin á ekkert skylt
við lög náttúrunnar en lýtur
sínum eigin lögmálum. ....
Guðmundur hefur borið gæfu
til AÐ SKILJA SVO EIN-
FALDA HLUTI og verk hans
eru“ o. s. frv.
Hinsveg'ar mætti segja
Jón Þorleifsson, að orsök harm-
leiks hans sem málara liggi í
því, að hann hefur EKKI borið
gæfu til að skilja þetta fyrsta
boðorð allrar listsköpunar.
Öll lágkúra í málaralist
stafar af því, að málarar hafa
ekki skilið, að zinkhvítan er
annars eðlis en moldin......
Jón Þorleifsson nefnir verk
margra hinna ungu „fánýtan
heilaspuna, sem engir geta
notið nema þeir sjálfir og eru
svo gersneydd lífrænu sam-
bandi við annað í samtíðinni, að
það er eins og bókstafur fyrir
ólæsan mann.“
Ofnæmi Jóns Þorleifssonar
fyrir nýjum listformum hlýt-
ur að vera hans einkamál og
breytir það engu um álit okkar
hinna, sem finnum í því nautn
og gleði. Aðeins vildi eg mega
óska þess, að hinar ríkjandi
stefnur í nútímalist yrðu hon-
um til slíkrar yfirþyrmandi
tímabæru hugmynd, að Jón
Þorleifsson innritaðist í skóla
hjá Ásmundi Sveinssyni eða
Þorvaldi Skúlasyni og færi að
því loknu út í hinn syndum-
spillta heim og drykki þar í sig
ný áhrif nýrra tíma, lifandi og
starfandi listamanna, en hætti
þessu leiðindanöldri, naggi og
niði um unga málara. Að sjálf-
sögðu verður honum ekki bann-
að að „vélstrokka“ meira af
um þessu líku ,,tilberasmjöri“, en
þess væri óskandi að hann léti
Kjartani Ólafssyni, Ásgeiri
Bjarnþórssyni og þeirra nótum
eftir slíka forheimskunar-
starfsemi.
Og að lokum þetta: Eigum við
ekki, Orri minn, @ð koma okk-
ur. saman um það sem gamlí
Tagore orðaði svo snilldarlega:
„Þeir varpa skugganum fram
fyrir sig, sem bera Ijósker sín
á bakinu.“
Vífilsstöðum. 12. maí.
Veturliði Gunnarsson.
Málverk eftir L-eonardo da
Vinci var nýlega selt í De-
troit í Bandaríkjunum fyrir
250.000 dollara.
Brezk blöð sögðu frá því ný -
lega, að Filippus prins hefði
stjórnað syifflugu í fyrsta
sldpti.
Vær svefn er undir koddan-
um kominn
(irein í dönsku kSali u§n hina nýju kaáda
dr. Helga Tómassonar
I Kaupmannahiifnarblaðinu | 253 sjúklinga í rúminu. Þar tók
Politiken var nýlcga grein um ( ég eftir því, að ílestir þeirra
hina nýju kodda, sem dr. Iíelgi höfðu íilhneigingu til þess að
Tómasson yfirlælínir hefur
fundið upp. Þar segir m. a.:
„Það er koddinn, sem ræð-
ur miklu irni það, hvernig
menn sofa. Þetta fullyrti ís-
lenzki yfirlæknirinn, dr. Helgi
Tómasson á þingi vinnu-
hrellingar og hugarangurs. að sjúkdómasérfræðinga nýlega.
orðum: I marz úthlutar ríkið
608 þúsundum króna til eitt
hundrað og þriggja listamanna
og kallar það styrk — í maí.
sækir ríkið og Reykjavíkurbær
610 þúsund krónur í vasa 57
listaipanna; fé sem Brynjólfur
Jóhannsson hefur ,að miklu
leyti .jnnunnið sér hjá Útvegs-
bankanum, Halldór Stefánsson
hjá Landsbankanum, Snorri
Hjartarson hjá Bæjarbókasafn-
inu o. s. frv. Er ósanngjarnt að
spyrja, hver styrkir hvern.“
(Heimild: Einar Bragi, Birt-
ineur 1954).
liggja of hátt með höfuðið, en
um einn þriðji þeirra hafði til-
hneigingu til að liggja of lágt
með höfuðið. Enginn þeirra.
sjúklinga, sem ég rannsakaði,
lá með höfuðið í hæfilegrí
hæð.
Á íslandi sofa flestir menn.
með tvo kodda undir höfðinu..
En ég hef komist. að raun um,
að menn hafa stunöum frá ein-
um upp í átta kodda undír
höfðinu. Fram að þessu hafa
menn ráðslagað um það, að
rúmið ætti að vera rétt „inn-
réttað“, og það er auðvitað líka
mikils um það vert, en megjn-
ástæðan til þess, að menn vakná.
þreyttir og með þrautir er oft-
ast sú, að þ@ð ,er misrssmi milli
koddans og líkamsbyggingar
sjúklingsins. Þegar fólk breyt-
ir um svefnstellingu 18—24
Reykjavík. Sjúklingar.hans eru sinnum á nó.ttu er orsökin
nú að franyl.e.iða þessa nýju venjulega sú, að þeir fá ekki
kodda, sem eru orðnir mjög hina réttu hvíld yegna þess, að
vins.ælir á íslandi. .Þeir fá pró- koddinn er ekki rétt. gerður.
sentur af fpamleiðsl.unni, en á- j Menn verða að máta kodd-
g.óðinn f.er að öðru leyti til að ann, eins og menn máta skó.
stg^kka hælið. j Koddinn kostar. ekki meira en
— Eg Ixef, sagði dr. Helgi einir skór. Og hann getur enzt
Tómasson — árum saman rann- . í 15—30 ár. Og þó eru rnenn
sakað ors.akir sv.efnleysis. .Mjög að velta því fyrir sér, hvort þeir
margir sjúklingar kvarta um .eigi að skipta um kodda eða
þr.autir í höfði, háJsi, hand-1 ekki. Það geta auðvitað verið
leggjum, herðum og vöðvum o. fleiri orsakir svefnleysis, en ó-
s. frv.. þegar þeir vakna á heppilegur koddi. en flestu
hjá mér að svara ádeilu hans á ! morgnana. Eg hef rannsakað heilbrigðu fólki mun hæfilegur
myndlistarskólana, en má ég svefnvenjur sjúklinga minna. og réttgerður koddi vejta
ekki í stað bess koma með bá MeðaJ annars hef eg athuvað heilsusamlegan svefn.
hann fyr en síða gerði sér Ijósa
þá staðreynd, að í öllum list-
greinum er fúskað og framleidd
kynlaus, andvana fædd verk
og ekki minnstur hluti þeirra
undir fá.n.a natúralismans, eít-
irhermunnar.......
Menn skyldu gæta þess að
last.a ekki matinn þótt lystina
vanti. Fagur skáldskapur er til
á málum, sem við.skiljpm elckí.
Auðvjtað yerður þess ekki
krafist af neinum, heldur ekld
af Jóni Þorleifssyni, að hann
kunni að meta nútíma myndlist.
Ilmur þess nýja er oft of rnagn-
aður fyrir v.eikluð vit fj.öld.ans.
Anganin verður ,að hafa gufað
burt með tímans blæ. Ohrein-
indi margra ára . er því miður
alltof oft skilyrði þess, að góð
verk séu keypt, skilin og met-
in......Eg ætla ekki að deila
við J. Þ. um listgjidi norskra
veggskreytinga en álít -skyn-
samlegra að krefjast fyrst
verkefna til handa íslenzkum
listamönnum, áður en við á-
lösum öðrum þjóðum fyrir of
mikið framtak. Ég leiði einnig
Fyrirlestur hans \-.akti mikla
athygli.
Það, að margt fólk sefur illa
og vaknar með þrautir, stafar
oftast af því, að koddinn veitir
ekki hina réttu hvíld. Pr. Helgi
Tómas.son h.efur því búiö til
nýjan kodda, sem h.ann sýndi
meðlimpm ráðstefnunnar.
Ivlargir reyndu að hvíla höfuðið
á þessum. kodda og fannst hann
mjög þægilegur."
Og. .epnfremur spgir í grein-
inni:
,,Dr. Hejgi Tómasson er yfir-
læknir á geðveikrahælinu í
ofan verður ekki svarað til fulln-
ustu, en hér verður reynt að
varpa nokkru ljósi á það, sem
um er spurt. Skal fyrst tekin
til athugunar löng ályktun mið-
stjórnar Kommúnistaflokks Ráð-
stjórnarríkjanna um hátíða-
höldin á 40 ára byltingaiafmæl-
inu.
Þessi ályktun, sem er í tilskip-
unar formi, er í 25 greinum, og
íylgja henni 10 ályktunartillög-
ur og var hún birt í blaðinu
Pravda hinn 17. marz s.l.
1 ályktuninni er borið mikið
lof á kommúnismann, og hún
hefur að geyma ýmsar skakkar
staðhæfingar. Því er haldið
fram, að með októberbylting-
unni hafi orðið þáttaskil í sögu
mannkynsins, og með bylting-
nnni hafi lýðræði í sinni full-
komnustu mynd komizt á
traustan grunn, í fyrsta skipti
í sögn landsins liafi þjóðin
eignast landið, verksmiðjurn-
ar, járnbrautirnar — og þjóð-
in getao notið — í fyrsta sinn
— allra gæða Iandsins“.
Það væri heimskulegt, að van-
meta ýmislegt, sem afrekað hef-
ur verið á dögum hins rússneska
einræðis. Má þar til nefna iðn-
væðinguna, að mikill hluti þjóð-
arinnar er ekki lengur ólæs og
óskrifandi o. s. frv. — En hver
sá verkamaður, — nema hann
væri í áróðursliði stjórnarinnar
— mundi standa agndofa af
undrun að eins af tilhugsuninni
um, að hann retti nokkuð, sem
ríkið á, ríkið, sem veitir honum
atvinnu og kemur í veg fyrir,
að hann svelti, en er að öðru
leyti harður húsbóndi, og snauð-
ari að mannúð en vinnuveitend-
ur í auðvaldsríkjunum.
Þetta er sannleikurinn, og
hann geta allir séð, sem augu
hafa til að sjá. Frá 1923 hafa
valdhöfunum orðið þau mistök á
sem Lenin óttaðist mest. Þeir
hafa myndað forréttindastéttir,
sem í eru flokksleiðtogar, liðs-
foringjar, vísindamenn, lista-
menn og iðjuhöldar — sem búa
við ailt önnur lífskjör en fjöld-
inn. Myndast hefur mikið djúp
milli alþýðunnar og forréttinda-
manna. Og þetta minnir óneitan-
iega á áslandið eins og það var
á keisaraveldistímanum.
1 sumum greinum ályktunar-
innar.sýður upp hatrið á vest-
rænu þjóðunum,, en engar sann-
anir lagðar fram fyrir getsökum
þeim, sem bornar eru fram. En
getsakirnar fara meðai annars í
þá átt, að þær hafi bruggað sam-
særi til þess að kollvarpa stjórn
hins ungverska alþýðulýðveldis.
Sérstök grein er um siðari
heimsstyrjöldina og „sigur Ráö-
stjórnarrikjanna, sem viður-
kenndur sé um heim allan, sem
bjargað hafi ekki að eins þjóð-
um Ráðstjórnarríkjanna, en
einnig ,öllu mannkyni frá að vera
þrœlbundið fasismanum".
Svo sem að líkum lætur er
ekkert minnst á Ilibbentrop-
Molotov sáttmálann eða að Rúss-
ar voru ekki knúnir til þátttöku
í heimsstyrjöldinni fyrr en
Hitler réðst á þá i júní 1941.
Ekki er minnst einu orði á hinar
miklu birgðir vopna, skotfæra,
matvæla og flutningatækja, sem
Bretar og Bandarikjamenn létu
Rúss.um í té. Kommúnisminn
gerir kröfur en lætur aldrei
þakklæti í ljós.
Og þá er „nýlenöustefnunni“
ekki gleymt. Af októberbylting-
unni leiddi „volduga, þjóðernis-
iega frelsishreyfingu" og „í Asiu
og Afríku þar sem fólk svo
hundruðum milljóna skipti haíðí
búið við margra alda nýlendu-
kúgun, vöknuðu me.nn til þátt-
töku í virku stjór.nmálalífi.“
Hér er ekki minnst. einu orði
á þær þjóðir innan Ráðstjórnar-
rikjasambandsins, sem ekki eru
rússneskar en þær eru um það
bil helmingur íbúa sambandsins.
— Ekki er minnst á peina kúgun
þar. 1 öllum þessu.m lýðveldum
er innanríkis- og öryggismála-
Frh.. á- 9. síða.