Vísir - 23.05.1958, Blaðsíða 3

Föstudaginn 23. maí 1953
vtsm
9
50 ára í dag.
Mig langaði ai bua til ævintýri,
svo ai
Slutl aíinælIs'rablB woð
Erðc^Iiberls ElsfiniáSara.
Fyrir fjörutíu árnm eða rösklega það hitti e? ungan dreng
á líku reki og eg uppi í borgiirzkum afdal — Hálsasveit. Með
okkur tókst riokkur kunningsskapur, sem hefur haldizt síðan
og í dag verður hann fimmtugúr að árum.
Maðurinn er Jón Engilberts listmálari, einn að öndvegis-
málurum íslenzku þjóðarinnar í dag — maður, sem alþjóð
hefur verið kunnur í áratugi því Jón bjó yfir miklum hæfi-
leikum, listrænni skapgerð og öðlaðist snemma frægð. Strax
á þrítugsaldri var Jón orðinn kunnur listmálari heima og
erlendis.
— Eg er .veikur. Er að koma
frá lækni. Vil hafa næði. A
ekkert vantalað við neinn —
og sízt við blaðamenn, sagði
Jón þegar eg hitti hann fyrir
utan húsdyrnar heima hjá hon-
um. Það var auðséð á honum
að honum leið illa og að hann
sagði satt.
— Eg ætlaði að gera þér ó-
næði og rabba við þig stutta
stund um sjálfan þig, listir og
viðhorf þitt til veraldárinnar.
En ef þú ert veikur eða fúll
þá fer eg.
— Eg er að drepast, en komdu
og fáðu þér kaffi. Þú togar ekki
orð upp úr mér. Sjáðu, hérna er
eg búinn að taka dyrabjölluna
úr sambandi og hérna liggja
þrjú þykk ullarteppi og dálítið
af koddum ofan á símanum svo
að eg heyri ekki til hans. Þetta
eru ráðstafanir mínar til þess
að útiloka mig frá uppáþrengj-
andi blaðasnápum og öðrum
sem ætla að plata mig. Þér
hefði aldrei verið hleypt hingað
inn ef þú hefðir ekki staðið eins
og illa gert jólatré hérna fyrir
utan húsdyrnar þegar eg kom.
— Þá er bezt að eg þiggi
kaffið áður en eg fer. Ferðin
hefur þá ekki orðið til einskis.
En má eg ekki leggja eina
spurningu fyrir þig á meðan og
birta svarið í Vísi?
— Hver. er hún?
— Hvað kom þér til þess að
fara að mála?
— Jú, sjáðu til. Eg átti
ömmu. Gáfaða konu sem sagði
sögur og ævintýri á óvenjulega
heillandi hátt. Hún hreif mig.
Og þar kom að mig langaði
sjálfan til þess að búa til ævin- !
týri, en eg hefði aldrei getaðj
sagt ævintýrin með orðum á'
jafn heillandi hátt og amma
mín gerði. Eg varð að segja
ævintýrin á einhvern annan
hátt og þá greip eg til þess úr-
ræðis að segja þau í myndum.
Síðan hefur blýanturinn eða
pensillinn aldrei látið mig í
friði.
— Hvar ^ékkstu fyrirmynd-
irnar í ævintýrin?
— Úti í náttúrunni! Hva
annarsstaðar? Þegar eg va
smali og vikadrengur hjá vin
mínum Þorsteini á Úlfsstöðum
og horfði á fjöllin og gilin o{
jöklana og Reykjadalsána fyri
neðan bæinn, grasið og kind-
urnar á beit. Þar drakk eg fyrst
í mig náttúruna, kraft hennar
og kynngi. En Þorsteirin spáði
fyrir mér í Ijóðum því hann
var skáld. Hann sagði:
Jónki myndir málar
margar ágætlega.
Hugsun sinnar sálar
sýnir alla vega.
Eg er búinn að gleyma fram-
haldinu en niðurlagið minnir
mig að hafi verið svona:
Framtið fegri smíði
frægðin birtir ljóma.
Svona hafði enginn spáð fyrir
mér áður.
— Og svo tókustu að læra
dráttlist, — Hver var fyrsti
kennarinn þinn?
Málverkið „Hcimasætan“ eftir Jón Engilberts.
— Guðmundur Thorsteinsson. ur. Hann kyssti mig á kr.uiina
— Góður kennari? um leið og' hann sþú.ði mig
— Góður maður. Vantaði alla hvort mér væri í nöp við sig
skapillsku og liörku til þess að vegna hörku sinnar og nvort
pina fólk. Hann var ekki tyr-
anni. En það verður enginn ó-
barinn biskup — enginn lista-
maður sem ekki hefur verið
pyntaður og hrjáðuiy
— Svo!
— Eg endurtek þetta svo þú
mér fyndist hann hafa verið
vondur kennari. Þá ságði eg
honum hug minn allan, að betri
kennara hafi eg ekki getað
hugsað mér og myndi aldrei
geta fullþakkað honum.
— Hvaða áhrifum hefur þú
skiljir það rétt: Kennari verð- orðið fyrir mestum og beztum
ur að vera hörkutól og fannt-
ur til þess að gera mann að
listamanni. Það er ekki frum-
skilyrðið að kenna rétt teikn-
ingu eða meðferð lita. Heldur
hitt að gera úr manni persónu-
um ævina?
— Annars vegar þeim að
njóta kennslu Ejnars Nielsens
og hinsvegar þeim að kynnast
þeirri ágætu stúlku, sem mörg-
um árum seinna varð svo kon-
leika, knýja fram það sem inni an mín — Tove.
fyrir býr, skapgerðina, þörfinaj — En áhrifum af samtíma-
til starfsins, skilninginn á hlut- list?
verki sínu — einu orði sagt það, _ Engum. Vafalaust hefi eg
sem sterkast og sannast er íjorðið fyrir einhverjum áhrif-
manni sjálfum — persónuleik- ( um frá miklum meisturum, svo
ann- sem Rembrandt, E1 Greco,
— Eftir því að dæma hefur, Munch og fieirum. En það eru
þú orðið að súpa seyðið af iiðnir timar Eg leita að Qg
pyntingum og hörku kennara skapa mína eigin. ]ist og reyni
þinna? j að ]ata kana Vera óháða öðru en
— Þrjú hundruð sextíu og eigin þörf. og skapgerð hvern-
fimm kvöld á ári í þrjú ár sam- svo sem hún snýst hverju sinni.
fleytt gekk eg með þann heil-
aga ásetning að hengja mig.
Ætlaði að gera það áður en eg
háttaði og' ætlaði að gera betta
af innri nauðsyn — af þyí að
mér leið illa.
— Var \það kennaranum að
kenna?
— Að þakka! Hann kvaldi
mig, pyntaði mig, rótaði upp í
mér, þansað til eg vissi cnga
útleið, enga undankomu aðra
en hengja mig. Þessi maður var
Ejnar próíessor Nielsen, mesti
öndvegismálari, og bezti kenn-
ari sem eg hefi nokkru sinni
haft. Hann kom til íslands fyrir
nokkrum árum, þá gamall mað-
Eg hefi líka notið áhrifa af
því að kynnast góðu fólki.
Raunar reikna eg ævinlega í
byrjun með því að a!!t fólk sé
gott. En eg misreikna mig
stundum herfilega. Þá kann eg
þeim mun betur að jnetg það
fólkið, sem raunverulega er
gott.
En það sem ef til -\ i!l hefur
haft mest og varanlegust á-
hrif á mig eru skáld og stór-
nienni andans. Þeir e~n margir
og meðal annarra Tolstoj og
Dostojewsky, Gandhi og Lenin
og Nietzsche. Stundum les eg
Frh. á bls. 10.
Erik Russel:
Hvað gerðist raunverulega
Marv Celeste66 é?
99-
Framh
En „Mary Celsste" var ólek,
ágætlega sjófær og laus við alla
byggingai’galla,, er ox-öið gætu
prsök slíkrar ofsahi’æðslu. Og
dagar, vikur og mánuðir liðu án
þess að nokkurt skip kæmi að
landi með hina týndu skipshöfn.
Eigandi „Mary Celeste", J. H.
Winchester, flýtti sér austur yf-
ir Atlantshafið við þessi válegu
tiðindi. Hann gerði mikla leit í
skipi' sínu og komst að þeirri
niðurstöðu, að skipshöfnin hefði
af grunnhyggni sinni haldið að
farminum væri sprengihætt,
þetta hefði skapað vaxandi geig,
er síðan hefði brotizt út á þann
hátt, að allir sfukku fyrir borð,
er þeir héldu að skipið væri að
því komið að springa í loft upp.
Tilgáturnar gerðu.st smátt og
smátt fjarstæðukenndari. Gizk-
að var á að neðansjávarspreng-
ing hefði hjúpað skipið eitur-
gasi, er gerði skipshöfnina brjál-
aða, svo að hún stökk fyrir borð
upp til hópa.
Önnur tilgáta var það, að óg-
urlegt skrímsli hefði risið upp
úr djúpum hafsins, umlukt
skipið köldum, slorugum örm-
um og gripið skipsmenn einn og
einn og haft sér til matar. Ein
tilgáta enn var sú, að verur frá
tunglir.u, Marz eða einhverri
annarri plánelu hefðu sveiflað
sér niður yfir skipið og numið
burt mennina til athugunar og
rannsóknar.
Hin venjulegu fölsuðu flösku-
skeyti rak á land hér og þar;
hinir alþekktu rauparar, er ein-
ir þóttust vita allan sannleikann,
gáfu sig fram.
Málskrafsmikill sérvitringur,
er nefndi sig Abel Fosdyk og þótt
ist vera eini eftirlifandi maður
i af skipshöfn „Mary Celeste",
gerði mikið til að viila um fyrir
mönnum. Hann sagði ótrúlega
sögu af því, að allir hefðu dott-
ið fyrir borð af slysni, er skips-
|höfnin var að horfa á kappsund
milli skipstjórans og eins af
skipsmönnunum kringum skiþið.
| En hann útákýrði ... ef staö-
hæfing hans getur kallazt út-
skýring rendurnar á skips-
ibógnum, og frásögn hans var
jeina tilraunin sem fram korn til
þess að skýra. tilgang þeirra.
Fosdyk sagði, að renöurnar væru
einu menjar um gálgatimburs-
pall, sem skipstjórinn heíði
látið gera fyrir barn sitt, eftir
að það hafði naumlega bjargazt
frá að falla útbyrðis.
Enn kom fram maður einn, er
nefndist Triggs, og birti þá „op-
inberun", að „Mary Celeste"
,hefði fundið rekald, skipshöfn-
' in hefði farið um borð og við
rannsókn skipsins fundið íjí.r-
sjóð, slegið eign sinni á hann,
deilt um hvað næst skyldi'.• gért
og ákveðið að vera um kyrrt á
rekaldinu. Svo var nafni þess
breytt og siglt á brott, en „Mary
Celeste“ látin sigla. sinn eigin
sjó, autt og yfii’gefið.
i Frá sagnir þeirra Fosdyks og
Trlggs fengu slæma útreið þeg-
ar þær voru bornar saman við
staðreyndirnar, því lýsingar
þeirra á skipinu komu illa heim
við einföldustu staðreyndir i því
efni.
I '
j Eins og þegar er getið, vi.ssu
m.enn að Briggs skipstjóri á
'„Ma-ry Celeste" var mjög trúað-
'ur maður. I herbergi hans var
jmeðal annars safn af guðíræði-
bókum, Bibliu-bæklingar og
harmoníum úr rósaviði. Þannig
kom upp sú tilgáta, að i stað
þess að skipshöfnin hefði drepið
hann, hefði hann slátrað skips-