Alþýðublaðið - 01.02.1958, Side 5

Laugarcfagur 1. febr. 1958
AlþýSablaðið
5
,-MÖNNUNUM er fyrir sett
eitt sinn að deyja“, — segir í
ritningunni. Þetta er eitt af því,
sem vér eigum allir víst, og eng
inn kemst undan. Hans myrka
hátign, dauðinn, er harðstjóri
hinn mesti, og við þann dómara
þýðir ekki að deila. En um hitt
eru aftur mjög skiptar skoðan-
ir, hvernig eigi að fa'ra með
herfang dauðans, líkama beirra
manna, sem orðið hafa að lúta
valdi hans. Gætir þar tveggja
höfuðskoðana, eins og vér vit-
um. Sumir vilja láta brenna
líkin, aðrir vilja varpa þau
moldu. Mun ég nú reýna að at-
húga báðar þessar skoðanir frá
se'm flestum hliðum, vega og
meta það, sem mælir með og
mót, hvorri fyrir sig, og draga
af því ályktanir, er ég tel san'ni
nasstar. Koma hér til greina 4
höfuðsjónarmið, sem öll hafa
sína þýðingu, þótt mismikið
muni menn upp úr þeim leggja,
eftir því hvernig þeir eru skapi
.farnir og hverjar skoðanir þeir
hafa á lífinu og tilverunni,
Fyrsta sjóharmiðið nefni ég hið
hagræna eða „praktiska" sjónar
mið. Annað sjónarmiðið er geð-
l'æna- eða tilfinningasjónarmið-
ið. Þriðja sjónarmiðið er hið
dulfræðilega sjónarmið, og hið
fjórða er andlega (,,spirituella“)
sjónarmiðið. Byrja ég þá að tala
um bálfarir. Þær eru einfald-
ari og umfangsminni og géta
verið ódýrari. Stundum er svo
að oi’ði kornizt, að það sé dýrt
að deyja, og er það sannmæli,
eið minnsta kosti þegar um jai'ð
arfarir er að ræða. Það mun
3áta nærri, að nokkurn veginn
sómasamleg jarðarför hér í
fteykjavík kosti nú eitthvað um
þrjú þúsund krónur. Þar við
hætisí svo umbúnaður um leiði,
sem líka er dýr. Tízkan er orð-
in sú, að siðakerfi það, sem um
hond er haft í sambandi við
jarðarfarir, skiptist í fjóra
jþætti, sem allir kosta nokkurt
fé, og sumir þeirra mikið. Fyrst
er kistulagning, næst kémur
húskveðja, þá athöfn í kirkju,
og loks athöfn í kirkjugarði.
Uíkkistur þær, er sæmilegar
þykja, eru orðnar mjög- dýrar.“
Nú vil ég alls ekki neita því,
iað það sé og eigi að sjálfsögðu
að vera á valdi eftirlifendanna,
hve íburðarmiklar eða einfald-
Br þeir vilji hafa jarðarfarir
ástvina sinna, að almennings-
álitið er sterkt á þessu sviði
sem öðrum og vald tízkunnar
mikiö. — Menn telja jai'ðarfar-
ir með nokkrum rétti hina síð-
xistú þjónustu, er þeir geti látið
hinum framliðnu í té, og þegar
um ástvini.er að ræða. kjósa
þeir að siálfsögðu, að sú bjón-
usta sé sem veglegust. í raun
og vei'u eru jarðarfarir orðnar
að eins konar túlkun þeirra til-
finninga. sem aðstandendur
hinna dánu bera í brjósti sér
gagnvart þeim, og þó að það
éigi nokkurn rétt á sér, getur
það auðveldlega farið út í öfg-
ar. og hefur begar gert það. —
Hinn mikli kostur bálfara er
fólginn í bví. að þær geta verið
og eru miklum mun einfaldari
og að líkindum ódýrari en jarð-
arfa-rir. án bess' þó að þær þurfi
að vera óvirðulegri eða á nokk-
uríf hátt ósaroboðnari minningu
hinna dánu. Frá hagrænu
<„praktísku“) sjónarmiði hafa
þær því yfirburðí yfir jarðar-
farir. —
Gretar Fells:
2
Vík ég þá að tilfinningahlið
þessa máls. Svo virðist sem
sumum mönnum finnist það ill
úneðferð á líkamsleyfum dáins
manns, að kasta þeim á eld,
brenna þær. Nú er þess að
igæta, að hér á Vesturlöndum að
minnsta kosti eru lík ekki
brennd í bókstaflegri merkingu,
enda þótt eldurinn komi þar við
. sögu. Þau eru látin leysast upp
| í heitu lofti. En hvað sem því
! iíður, virðist það ekki vera
verri meðferð að láta eldinn
jvinna að því að eyða líkam-
anum en að fela það heilum
hei'skörum af ógeðslegum orm-
um og pöddum í iðrum jarðar.
— Evðing eldsins er fljótvirk,
og má ef til vill segja í því sam
iíkamans. Sumir framliðnir |
menn eru meðvitunclarlausir:
nokkurn tíma eftir andlátið! Ei'
iíkarni þeirra er brenndui', með
an þeir erú í þéssu meðvxtund-
arleysisástandi, gétur það orðið
til þess að vekja þá of snemmá
og of hastarlega; þeir vakna
upp með ándfælum, ef svo
mætti segja, og geta beðið tjóri
á sálu sinni. — Flestir dxilfræð-
ingar telja þó öruggt, að bálför
geti að skaðlausu fram farið
vikuæftir andlátið, þótt uridan-
tekningar séu til frá þeirri
reglu. — Aðéins einn dulfræð-
ingur, sem ég veit um, er þó
mikið á móti líkbrennslu í öll-
um tilfellum, en það er undra-
maðurinn danski, Martinus
Thomsen. Það er þó ekki. um-
hyggja fyrir sál hins framliðna,
GREIN SÚ er hér birtist, er tekin úr tíma-
ritinu Ganglera og fjallár um bálfarir og
jarðarfarir. Er hún birt hér með góðfúslegu
leyfi höfundar.
'■) Einhver breyting til bóta
írxun vera orðin á útfararsiðum
hér í Reykjavík að minnsta
kosti á síðustu árum og mun
stefnt til einfaldari hátta).
bandi að illu sé bszt af lokið.
En annai's mun ekki fjarri
sanni, að hin hikandi tilfinn-
ingaafstaða gagnvart bálföruin,
sem sums staðar verður vart,
eigi rót sína að rekja til þess,
að ekki sé greint nógxt vel á
milli hiris framliðna og líkama
háns, sem vissulega er ekki
hann sjálfur. Til erxx og menn,
sem gera ráö fyrir einhvers kon
ar sambaridi hins framliðna við
líkarria sinn svo og svo lengi,
og telja þeir því bálfarir mjög
viðsjárVerðár og jafnvel hættu
legar fyrir hinn framliðna. Eix
sé á annað boi'ð um eitthvert
dularfullt samband að í’æða á
milii dáins manns og þess lík-
amaama, sem hann hefur skil-
ið eftii', verður ekki séð, að vit-
neskja um það, sérii fram fer
niðri í möldinni, sé mikið
skemmtilegri. Eri fremur hygg
ég, að andúð á bálförum stafi
ef til vill að nokkr'u leyti af því,
að menn minnist þéss í því sam
bándi, að oft er því, sem menn
telja ónýtt og eiriskis virði,
várpað á bál. Því verður ekki
neitað, að líkamir frarhliðinna
ástvina hljóta, eins og annað,
sem þeir skilja eftir sig, að hafa
nokkurt minjagildi í hugum
þeirra, sem eftir lifá. Hví skyld
um véi' þá várpa líköriium ást-
vina vorra, sem að vísu eru
ekki þeir sjálfir en þó eins kori-
ai' dýrmæt. föt, sém elskaðar
sálir þeirra klæddust' — hví
skyldum vér þá várpa þeim á
bál eins og einhverju rusli? -—
þannig má spyrja. — Einmitt
af því, að líkamleyfar ástvína
vorra eru oss kæi’ar, viljum vér
forðá þeixn frá leiðinlegu og
langvarandi upplausnarástandi,
og kjósum að leggja þær .sem
fórn á altari eldguðsins, fela
þær hinum heita náðarríka
hraða hans fremur en hinu
kalda, miskurinai’lausa seinlæti
moldarinnar. — En nú er bezt
að athuga hið helzta, sém dul-
íræðingar leggja til þessai’a
mála. — Flestir dulfræðingar,
sem ég þekki til, telja bálfarir
með öllu hættulausar þeirri sál,
sem farin er. Þó telja þeir
hyggilegra, að láta þær- ekki
alif’of fljótt fram eftir dauða
Gretar Fells
sem knýr hariri til þess að taka
þessa áfstöðu til líkbrennslu,
heldur umhyggja fyrir'sjálfxxm
líkamanum. Hann segir, að lík-
'brennsla sé glæpur gagrivart
því lífi, serii hefur líkamann
1 fyrir þróunarvettvang sinn,
enda þótt harin sé „dauður“,
sem kallað er. Tekur hann svo
djúpt í árinni, að hann segir,
að þeir, sém láti brenna líkami
sína, fremji með því svo mikinn
glæp, að þeir hafi fyrii’gért
rétti sínuxn til að öðlast það, er
harin nefnir hina „miklu fæð-
ingu“, en það er sú víkkuri og
uppljómun vitxxndarlífsins,, sem
að réttu; lagi á að verða; hlut-
skipti allra manna. En þess- er
að gæta, að Martinus' Thomsen
er einnig á móti jarðarförum,
eins og þær tíðkast. Vill hann
láta líkin í lofttómai” kistur, til
þess að Ieysast þar upp smátt
og smátt, og kistur þessar vill
haixn geyrna í ofanjarðargi'af-
hýsum. Það er þess vegria ekki
mikií von fyrir þá,- serix láta
brenna lík síix, um verulegar
andíegar framfarir, samkvæmt
kenningum Martinusar, en þó
að hann sé he-ldur á móti jarð-
arförum í þeirri mynd, sem þær
erxx í hér hjá oss, telur hann
þær þó ekki eins örlagaþi'ungri-
ar að þessu leyti- og bálfarirn-
ar, ef ég man rétt. Páll Brun-
ton, hinn kunni rithöfuridur,
i s'erri margii’ hér kannast við,
rnælir aftur á móti með bálför-
uxri. Og eftirtektarvert er bað,
sem hann segir í því sambánai
unx endurholdgun manns eða
endurbúrð á þessari jörð. Hann
segir, að rnaður geti ekk-i end-
urfæðst fyx'i' en líkami ha'ns sé
allur, að beinum meðtöldum,
orðinn að dufti. Nú vitum vér,
að þetta getur tekið æði lang-
an tíma niðri í moldinni, —
jafnvel marga áratugi. Þeir,
sem þui'fa að flýta sér að koma
aftur til jarðarinnar, hljótá því
að líta hornauga, heldur óhýru,
til jarðarfai'a, ef þeir leggja
trúnað á þessa kenningu Brun-
tons, og mundxi þeir því serini-
lega kjósa bálfarirnar, að
minnsta kosti á meðan þeir
eiga ekki kost á hiriúm loft-
tómu kistum Martinusar Thom
s'cri. — Nokkur kostur er það
og við bálfarir, að þær gera
hinum fi'amliðna manni ómögu
legt að „ganga aftur“, sem kall-
að er, ef hann stendur á því
þroskastigi, að hann sættir sig
illa við burtför sína af einhverj
um ástæðum ojsj mundi kjósa að
leita sambands við jörðina, ef
hann ætti þess kost. Dulfræð-
ingar segja, áð frámliðriir menn
geti notað efni úr líköirium sín-
um, enda þótt þeir liggi niðri í
jörðinni, til þess að valda ýms-
um fyrirbrigðum hér í þessum
sýnilega efnisheimi, enda var
bað í gamla daga talið örúggt
ráð að grafa upp lík hins fram-
liðna og brenna það, ef talið
var, að hanri „lægi ekki kyrr“,
sem kallað var. — Með því að
brenna líkama liinna framliðnu
eru allar brýr brotnar að baki
beim, og áhérzla lögð á það,
sem þeir hafa gott af að gera
sér að fullu Ijóst, að jarðvist
beirra tilhevrir nú fortíðinni
og að leið þeiri’a á að liggja inn
á við — til nýrra tilverusviða
og riýrrar revnslu og þekking-
ax'. Sambandsleiðir hugans og
hjai'taris eru ekki þar með lok-
aðar, því að
„háa skilur hnetti
himingeimur,
blað skilur bakka og egg, —
en anda, sem unnast,
fær aldregi
3.
eilífð aðskilið.“ —
En nú skulum vér að lokum
líta á það mál, sem hér er um'
að ræða, frá raunverulegu, and-
legu (,,spirituellu“) sjónarmiði,
—■ en það sjónarmið er af sjálf-
sögðu æðst allra sjónarmiða.
Hitt er annað mál, að vera má,
að vér séum þess ekki umkom-
in að kveða upp neina algilda
Salomonsdóma frá því sjóriar-
miði, og verður að notast við
þá skímu, sem fyrir hendi er,
til þess að átta sig á þeirri h'lið
málsins. -— Hvað er þá hið „and
lega sjónarmið11 í þessum efn-
um? — Það er, e-ins og orðin
sjálf benda til, sónarmið and-
ans, — yfirsýn yfir hin innri
rök, sem að því hníga, að mað-
ur þarf að deyja, skilningur á
tilgangi dauðans. — Hið allra
fyrsta, sem vér þurfum að gera
css ljóst í þessu sambandi, er
bað, að maðurinn er ekki líkam
inh. Hinn raxmverulegi innri
maður deyr aldrei og hefur
aldrei f'æðst. Hann er eilífur.
Allt, sem á einhvern hátt gefur
skyn, að það sé maðurinn
sjálfur, sem annað hvort er orp
in mold eða lagður inn í lík-
brennsluofn, er rangt og á að
hvei’fa með öllu úr sögunni.
Leiðinlegt er að sjá ennþá í
kirkjugörðum legsteina, þar
sem á er letrað: „Hér hvílir
herra N. N.“, — og annað í
svipuðum anda. Þá er annaö,
sem breytast þarf mjög í af-
stöðu manna til dauðans. Eg
veit, að xim það er dálítið vand-
talað, vegna’ þess meðal anriárs,
að hin í’étta skoðun á því atriði
getur litið út sem tilfinninga-
leysi í augum þeirra, sem mjög
ei'u háðir persónulegri sorg og
söknuði. En það, sem hér er um.
að ræða, er þetta: Dauðinn er
náttúrlegt fyrirbrigði, sem er
ekki óttalegt og ekki raunvéru-
legt hryggðarefni. Austurlanda-
menn með allan sinn „heiðin-
dóm“, er sumir ki’istnir mönn.
nefna svo — hafa miklu heil-
brigðari og rniklu sannari skoð-
ariir á þéssu máli en margir
kristnir menn Vesturlanda. —
Hinurn fyrr nefndu kemur ekki
til hugar að líta svo á, að dauð-
inn sé í sjálfxxm sér eitthvert
óttalegt slys og eiginlega hið
vinur þess, hversu kuldalegan.
versta eða eitt af hinxx versta,
sem nokkurn rnann geti hent.
Skuggi efnishyggjunnar hvílir
aftur á móti jafnvel yfir svo
kölluðum trúmörinum Vestur-
landa, og kemur það meðal ami
ars fram í hinni vonlausu sorg
og söknuði, er þeir leyfa eigi
sjaldán að ná tökum á sér, þeg-
ar dáuðinn tekur vini þeirra frá
þeim. Bréytir ]xað engu um, að
súriiir þeirra segjást trúa því,
að sannkristnir ménn fari „til
Guðs“, eins og þeir orða það,
beina leið til himnaríkis, þegar
eftir dauðann! — Og- þótt lxeir
tali sumir íxxanna mest um.
þessa. jörð sem „táradal“, og urn
vorizku veraldarinnar, virðist
þeim undarlega sjaldan vera
það riéltt fagnaðai’efni, er vinir
þeirra hverfa úr ,,táradalnum“
og ségja skilið við hinn vðrida
héim. Svona eru menn stund-
um ósamkvæmir sjálfum' sér.
Méð öllu þéssu er ég nú ekki.
að haldá því fráhi, að sérstak-
ur fagnaðai'blær eigi að hvílá
yfir bálförum eða jarðarförum,
jafnvel þó að efni standi oft til,
ef til vill oftast. Það væri sjáli'-
sagt að gera of miklar kröfxu'
til mánnlegs éðlis, eins og það
gerist og gengur. En það breyt-
ir ekkí þeirri staðreynd, a'ö
nauðsyn beri til að alá ifienn
upp í nokkuð öðrum anda með
tilliti til dauðans en gert hefux
verið hingað til hér á Vestur-
löndum, og forða. mönnum frá
þeirri smitun efnishyggjunnar,
sem óneitanlega hefur gert of
mikið vart við sig á þessu sviði,
jafnvel í hópi svo kalláðra trú-
manna. Því að hvað er dauðinn
í raun og veru? •— Harin er ekki
annað en byrjunin á þeirri upp-
lausn persönxileikaxxs, sem svo
nauðsynleg ei' til þess að ondur-
riýjun hans geti fram farið.
Hann er vígsla nýs lífs — eld-
skírn nýrrar reynslu. Oskyggix
áugu vor sjá aðeins upplausn-
ina, —- myrkur dánarbeðsins
eix ekki upprisuljómarm. Vér
sjáum umbúðirnár, sem hrynja
sarnan, utan af kjai'nanurri, sem
innan í þeim er, en karnann
sjáum vér ekki. Og sumir af
oss eru jafnvel svo óvitrir að
gera ráð fyrir því, að tilveran
sé svo fátæk, að hún eigi ekk-
ert til annað en það, sem hin
jaronesku augu fá séð. En nú
mun ef til vill einhverjir
sPyr.Ía eitíhvað á þessa leið:
Iivernig getur þú verið viss um,
1 að þessi skoðun þín á dauðan-
|unx sé rétt? Hvernig rökstyður
iþú þá fullyrðingu, að dauðinn.
Framlxald á 4. síðu.