Alþýðublaðið - 07.02.1958, Side 7

.Fösí'adaguir 7. : febrúar 1958
.ilþýSublaSið
?
EVRÓPUSAGAW segir frá
tveimur þjáölloklnuxi, sem I.öng
um. haía verið ofsóttir: Gyðing-
nm og Sí.gaunum. Béðir þessir
Ucynþættir hafa myndað ríki í
ríkinu, og hvorum tveggia hef-
ir tekizt að varðveita sérein-
kenni sín, siði og tungu. En
fleira eiga þeir ekki sameig-
inlegt. Gyðingar voru ofsóttir
vegna lasíhsldni sinnar við trú
forfeðranna og fésöfnun, en Sí-
gaunarnir fyrir trúleysi, fá-
tækt og iðjuleysi. Enn þann
dag í dag eru Gyðingar og Síg-
aunar ofsóttir víða um heim.
Sígaunar eru ehn á flakki. Það
er öllum kunnug meðferð naz-
ista á Gyðingum, en það hefir
minna verið gert úr þjáningum
Sígauna í þeim löndum, sem
Þjóðverjar réðu, og munaði
minnstu, að þeim tæikist að út-
rýma með öllu þessu söng-
elska fóiki.
Það er ógehlegt að fá vitn-
eskju um hversu fjölmennir
Syn ).nar eru. Þeir eru á sí-
fdr?au flandri frá Evrópu til
Ameríku, frá Ameríku til Asíu
og Ástralíu og aftur til Evrópu.
Flestir fræðimenn hallazt að
því, að Sigaunar hafi verið frá
einni til þrjár miljónir að tölu.
Þær tölur eru miðaðar við 1939.
Eiigin veit með vissu hversu
margir þeirra misstu lífið í síð-
ari heimsstyrjöldinni. Af þeim
7000 Sígaunum, sem bjuggu í
Þýzíkaiandi fyrir stríð, eru nú
eftir aðeins 700. í þeim löndum,
sem Þjóðverjar hernámu voru
Sígaunar ofsóttir af mikilli
grimmd. Fyrir 1940 lifðu Síg-
aunar góou lífi í Lithauen. Þieir,
sem vildu vinna fengu stárf við
sitt hæifi, þeir, sem ekki henntu
að vinna, voru látnir í friði.
.Þegar Rússar hernámu Eystra-
saitslöndin voru allir Sígaunar
seitir í vinnu, en þeir hlutu
góða meðferð, og fengu að
ganga í skóia eins og aðrir. Er
I þegar Þjóðverjarnir komu ti'
Lithauen h.allaðist á ógæfuhlið
fyrir Sígauna. Þeir voru sett
ir í fangabúðir og tugþú'sundr
beinlínis sveltar í heJ. Aðeins
örfáir Sígaunar lifðu af hörm-
ungarnar í hinum hsrnumdu
(löndum Austur-Evrópu.
Margar ágislkanir eru upp5
um uppruna Sígauna. Fræði
nnenn telja, að þeir hafi komið
frá Indlandi fyrir um það bi1
500 árum. Evrópujrflrin tóku
þ°im illa og var víða sett iög-
giöf, sem meinaði þeim land-
vist. Eina landið. sem tók beim
vel var Ungverjaland. Á 18. öld
var þ'rim leyft að ferðast um
alla álfuna, og burftu hverg1
að eiva borgararétt. Þ°ir stund
uðu ýmsar iðmr á milli þess.
c-fT lov»r| llf
landi. Flestir fengust við hnífa-
^''frtað, skós^íði og í
Tvrklardi vo'-u Sígaunarnir
kí'^unEfLp’ir böð’ar. en fvrst og
c"íðást voru h°ir íónlistarmenn.
Karlm°nnirnir fenguzt við
|iQcf;or>rqviö’. TC:0vnrT'nar c"|áðu O’?
unglingarnir stálu öilu, sem
hönd á festi, en almenningur
Sígaimaskírn
mynd úr bók Ivars Lo-Jhannsson um
Sígausiana.
nauí góðs af kunnóttu Sígaun-. og taka upp borgaralega háttu.
anna í meðfsrð jurta til lækn- J Tékkar settu á fót skóla fyrir
inga. — Eftir fyrra stríðið Sígauna, og þeir urðu brátt í
reyndu mörg lönd að fá Sígaun hópi beztu leikhúsmanna
ana til þess að setjast um kyrit | landsins. í Rúmeníu, Júgóslav-
íu og, íiússlandi voru gefin út
blöð á Romani, máli Sígaup-
anna, og þeir sóttu æðri skóla í
þessum O.öndum og gátu sér gott
orð sem iærdómsmenn. Margir
snjallir rithöfundar komu úr
þeirra hópi. <\
Sígaunarnh' eru deyjancíi
kynþát.tur, sem smám saman er
að missa öll sérfcenni sín. A
híorður'löndum eru mjög fáiþ
hreinir Sígaunar eftir. Þeir erú
fl'estir orðnir mjög blandaðirj
m þó iðka þeir ennþá sínar
kærustu iðnir fiðluleik og sön<£
Margt er gert. tii að verndá
lýrategundir og jurtir, en ekk-
xrí er gert tiil verndar Sfgaun-
Jnum. Það er verið að reyna
jo tamja þá, én uppeldisfræð-
ngar verða að gera sér Ijóst;
að þeirra lífstaktuæ er annar en
/esturlahdábúa. Þeir haidá
:yrru fyrir á vetrum og sendá
jörn sín í skóla, en samtímiá
yrstu vorléysingum fella þeír
jöld sín og reika um byggðir
g óbyggðir til hausts. Sí'gauná
ithöfundurinn Mateo Maxinoff
agði eigi alls fyrir löngu: - •
'ígaunar vilja hafa fuillt írelsj
l'I þess að fara sinna ferða
vert á land sem er, og fara
indrunarlaust yfir öll landa-
íæri. Enginn getur bannað
ómunum að opna krónur sín-
xr, og enginn meinað Sígaun-«
unum að reika að vild um all-
an hnöttinn. Yið erum hluti áf
náttúrunni. Hvar sem við ko n-
um vekjum við gleði og söng,
og leyndardómur uppruna okli-
ar og eðlis er fólkinu sífellfc
umræðu- og umhugsunarefni I
fásinni hversdagslífsins.
STUNDUM hefur verið vitn
að til Norðurlandanna og Bret-
iands þegar raótt hefur verið
um sparifjársöfnun skólabarna.
Þar er sú starfsemi 60—80 ára
gömul og hefur smátt og smátt
fengið á sig fastara form. Hafa
ýmsir ráðamenn á sviði fjár-
mála og þjóðmála látið svo um
mælt, að þessi' starfsemi m°ðal
barna í skólum' eigidrjúganþátt
í þeirri ráodeild með fjármuni,
sem segja má um að sé hið al-
ménna í þjóðlífi þeirra nú.
En í þcsr.u efni sem öðru, er
uppCi'.. vcroar, gcrist fatt scm
miklu varðar í neinu hasti, —
þar má eltki búast við skjótum
árangri. Hitt er að sjálfsögðu
mikilsverðast, áð stefnt sé í
rétta átt og síðan starfað með
einbeitni cg þolgæði að vænt-
anlegum og æskilegum árangri,
og í því efni sem hér um ræðir,
að fá tamið beim sem upp vaxa
hollar yenjur og hyggindi í
sambandi við þau verðmæti,
sem þeir hafa daglega með
höndum. Ráðdeild með fjár-
ínuni og önnur verðmæti er
einn af bcira hymingarsteinum,
sem haminsria einstaklingsins
h'-ildaj- bvggist á.
í för minni um nokkurn
hluta Bandaríkjanna 1955 gafst
mér færi á að kynnast að
Siokkru snarifiársöfnun meðal
barna bar. Hefur al-ríkið um
langt skeið gefið út sparimerki,
sem pósthúsin hafa til sölu og
skólar fá baðan. Vinna beir öt-
lullega að b°«sari m^rfJasöbi á
ýmsan hátt og aðstoða foreldrar
félögin bá sums staðar við bá
starfsemi. Er bó einna eftirtekt
arverðastur hlutur bankanna í
þessu starfi. og bá ekki sízt
hinoar miklu stofnunar Bank
®f /.miTira, s?m lcggur fram
mikið fé í bessu skyni, og hef-
ur starfið aukizt mjög hina síð-
ustu áratugi. Virtist þessi banki
gegna eins konar forustu hlut-
verki í bessum efnum í sumum
ríkjum. í Californíu hafði þessi
banki t.d. 25 fasta menn 1955,
sem ekkert annað gerðu en fara
á milli skóla. ræða við kenn-
ara og aðra ráðamenn, og veita
viðtöku sparifé. Komu beir
venjulega einu sinni í viku í
hvern af stærri skólunum, en
sjaldnar í bá minni. Ver bánk-
inn til bessara mála árlega IV2
—2 millj. dala, og telur þessa
starfsemi, svo þýðingar mikla
að fremur þurfi að auka hana
aga ur ucxiía.. .. ., c . c mun
almennt litið á þessi mál þar. j
Nýlega barst mér í hendur1
amerískt blað, sem gréinir
nokkuð fr°kar frá sparifjár-
söfnun skólaba.rna bar. Þessi
frásögn er í viðtalsformi við
núverandi aðstoðar 'iðalríald-
1'"ra snaribanka í Nev/ York
(New York DoIIar Savines
Bank) sem starfað liéfur í 25
á." hiá bankanum og einkum
haft snarifiármál barna með
höndum á v°gum hans, að bví
er virðist. Var auk þess á sín-
urn tíma formaður í nrfnd. er
athuga sk^ddí leiðir til efling-
j ar snarnaði. Má af bví siá, að
sá sem I‘°tur eftirfarand’ unn-
lýsingar í té er þessum málum
knnnugur og veit hvað hann
: segir.
| ,,------Þ°ssi starfsemi með
al bamauna g°ngur mjög vel“,
I s°gii" gialdkerinn, „-----og
j h°ð má að verul°gu levti bakka
I c,ké1unum. 4 )»iilló”ir osf 350
iiiirn taba þátt í snari-
1 fiársöfnun í skóhioum. Höf*u
I liíin safnað nú fyrir jólin 177
I míibónum dala, og er bað 36
vmll’énum m°ira en síðasta ár.
Óspilltum bömum er sparnað-
ur eðlil°gur. Þau hafa gaman
af að safna oa fara vel ineð sitt,
og í hví eigum við að stvðja
ibau. Við óskum aðiiörnin venj
ist á að leggja aura sína í sjóð
sem reglulegast. — Þau spara
af vasaíé sínu, og líka af því
fé, sem þau fá fyrir ýmsa snún
inga og margs konar störf, t.d.
í sumarleyfum sínum------- —
í þessu viðtali greinir gjald-
kerinn frá því, að síðan um
1880 liafi að þessum málum
verið unnið þar, og að nú hafi
627 bankar þessa starfsemi með
höndum. Innstæður barna séu
að sjálfsögðu misjafnlega mikl-
ar, en að meðaltali muni hvert
barn eiga í sparisjóði um 165
dali þegar það yfirgefur barna-
skólann. Og við athugun hafi
það komið í ljós, að um 70 börn
afiyhverjum 100 flytji i'nmcign
ci'vi3. ú Z' !-• ci "'icili' cIiiz 11?, scm laus-
ar eru, í venjulegar sparisjóðs-
bækur, er þau hef ja nám í fram
haldsskólum og halda söfnun
áfram.
Má þá ætla, að þau eigi flest!
álitlega innstæðu, sem gott er
að geta gripið til, t.d. við stofn-
un heimilis.
Það sem hér er haft eftir
hinu ameríska blaði bendir til
hins mikla starfs, sem bar er
haft með höndum á sviði hag-
ræns unpeldis. Og bað sem hér
að framan er rifjað upp um
slíkt starf, bæði þar og amiars
staðar, mætti verða okkur hér
íhugunarefni. Starf, sem hér
var hafið á þessu sviði fyrir
rúmlega 3 árura að frumkvæði
' Landsfcæ'Jicrpj, raá segia að sé
Undanfarið hefir Nýja
Bíó sýnt tvær úrvalsmyndir,
sem því miður hafa báðar ver
ið sýndar allt of stutt. Þar á
ég við myndirnar „Japönsk
ást“ og Iíafnarþrjóturinn“.
Báðar þessar myndir eru af
bragðs vel leiknar og því
sennilega svo góðar, að þær
falla undir þann flokk, sem
aðeins geðjast hinum vandlát
ustu kvikmyndanúsgestum,
en þeir virðast því miður
vera allt of fáir, ef dæma má
eftir aðsókninni að þessum
tveim myndum.
Um myndina „Japönsk
ást“ er það að segja, að'hún
kynnir okkur það bezta er
fyrirfinnst af kvikmynda-
framleiðslu Japana. Þarna
eru á ferðinni úrvalsleikarar
þeirra og efnið er þeim hug-
leikin þójðsaga, esm um ald-
ir hefir lifað með þjóðinni.
Margt er okkur framandi í
myndinni og ýmislegt sem við
vart skiljum, en þrátt fyrir
það, er þarna mynd, sem verð
laun liefir hlotið meðal þeirra
mynda er í úrvalsflokk kom-
ast. Þótt „publikum“ á ís-
landi geri sár ekki myndina
að góðu, þá er það víst að
erlendis hefir hún verið vel
sótt og er það vafasamur
stimpill fyrir okkur, hvernig
við höfum tekið henni og ber
aðeins vott um lélegan
smekk.
Þá er það hin myndin
„Haínarþrjóturinn“. Hún er
geysilegá spennandi og fer
þar saman góður leikur og
spenna og hröð atburðarás.
Er það ekki einmitt þetta,
sem alltaf er verið að biðja
um? Það virðist ekki vera,
því sökum lélegrar aðsóknar
varð að hætta að sýna hana
rétt strax. Hvað var í veg-
inum. Minn grunur er sá að
stúlkan, sem lék aðalhlut-
verkið, hafi ekki þrátt fyrir
enn á tilraunastigi. Því var vel
tekið yfirleitt og þegar á heild-
ina er litið, má með sanni egja
að barnaskólarnir hafi reynst
vel. En hér hefur verið þyngra
fyrir fæti en víðast annars stað
ar vegna rýrnandi gildis pen~
mganna undanfarið. En á hitt
ber þó að líta, að starfsemi
þessi er fyrst og fremst uppeld-
islegs eðlis, þótt samansafnað
fé geti einnig verið þar þungt
á metum.
Varla mun það í efa dregiðí
af neinum, sem eitthvað hugs-j
ar um þessi efni, að sé rík þör£
fyrir þessa starfsemi með öðr~
um þjóðum, muni sú þörf varla
nlinni hér, nema fremur sé,
(Frh. á 2. sxðu.)
rnikla fegurð sitia og afburða
leik, verið talin nógu mik-
il kynbombo eða „æsandi“,
eins og það er kallað á öðru
máli.
Ef að svo er komið að til
þes að hafa góðar tekjur hér
af sýningum kvíkmynda, þarf
annaðhvort æsandi myndir á
kynferðislegu sviði, eða hroll
vekjandi glæpamyndir, þá er
eittíivað meira en lítið í ólagi.
Þá er smekkur okkar fyrir
kvikmyndum orðinn svo, að
kalla verður það nautn að
fara í bíó en ekki saklausa
dægrastyttingu.
Það þarf sannarlega að S
gera einhverjar ráðstafanir \
til að taæta úr þessu. Svo mik- \
ið er víst að þeir sem ekki \
sáu þessar tvær myndir geta i
sitið eftir með sárt ennið \
fullvissia um það, að þeir \
hafa misst af tveim afbragðs- Ý
rnyndum. ^
S
_«r m