Forvitin rauð - 01.03.1981, Blaðsíða 5

STAÐA KVENNA
í S-AFRÍKU
Eftirfarandi efni var gefið út í tilefni Alþjóð-
legu kvennaráðstefnunnar, sem haldin var í Kaup-
mannahöfn ■£ sumar, með það fyrir augum að vekja
athygli á því hvað kynþáttaaðskilriaðarstefna
þýðir í raun fyrir konur í S-Afríku. Þar sem
ryri______________
skortur er á aðgengilegu efni á íslensku um
stöðu kvenna í S-Afríku og baráttu þeirra,
þótti okkur tilvalið að þýða hluta bæklingsins
"Kvinder under apartheid" til kynningar.
Kúgun kvenna í S-Afríku er
f ems konar.
I fyrsta lagi eru þær
lojgaöar sem konur, allar
suðurafríkanskar konur eru
kúgaðar á svipaÖan hátrt og
konur eru kúgaöar í flestum
löndum heims. Þetta lýsir
sér fyrst og fremst í ýnsum
lagagreinum, sem ná jafnt
yfir hvítar, hrúnar, svartar
og gular konur.
1 ööru lagi eru þær kúg-
aöar sem afríkanskar konur.
Lögg jöf in ætlar þeim mjög-
lágan sess, sem grundvallast
á túlkun hinra hvítu á hinum
heföbundnu gönlu lögum. Yfir-
völdin hafa dregið fram í dags-
ljósið mjög fom og afturhalds-
scm sjónarmið í hinni gömlu ■'
löggjöf, sem frystir konrjrrar
inni í mjög ósveigjanlegu
skipulagi þar sem þær eru
gjörsamlega háðar karlmannin-
um. . Meðan þær eru ungar eru
þær skv. lögunun algerlega
háðar umsjón föður síns (eða
föðurbróður). Eftir giftingu
eru þær á sama hátt háðar
eigirmanni sínum. Ef hann
deyr og þa»r veröa ekkjur,
missa þasr öll sín réttindi,
jafnvel réttinn til að halda
jarðarskikanum, sem fjöl-
skc/ldan hefur ræktað í sam-
einingu. Konur iafa mjög
takmarkaðan erfðarétt.
1 þriðja lagi eru þær
kúgaðar sem AfriJomenn á
sama hátt og aðrir landsmenn
af sama kynþætti. Þær skulu
bera vegabréf og eru alger-I
sem engin. 1 S-Afrfku eru
verkalýðsfélög fyrir svarta
ekki leyfð. Þar er þvx engin
verkalýðshreyfing sem getur
barist fyrir bættum kjörum.
Verkalýðurinn er kúgaður og
konur eru verst settar f ■
þeirri kúgun.
Konur í boreum.
Eitt ákvæöi í suðurafrík-
önskum lögum segir að enginn
afrxkajxi megi dveljast á svæð-
um hvítra, nena geta sannað
að hann eða hún:
A. hafi búið þar frá fæðingu.
B. hafi unnið hjá sama atvinn-
urekanda í amk, ,10 ár, eða
'egabr
íáðar
lega háðar stjórn yfirvalda
meo. tilliti txl vinnu, búsetu
o.s.frv'. Þetta hefur haft .
mxklár afleiðingar fyrir bar-
áttu kvenna í S-Afrx5cu. Bar-
attan gengur fyrst og fremst
út á að halda fjölskyldunni
saman. Farandverkamannakerfi-ð
og þau lög sem skylda.alla
Afrxkumenn til að bera vega-
bréf og lögin um búsetu í
bæjum, hindra hjón í að búa
saman og^foreldra í að hafa
bömin sxn hjá sér. Konur
hafa verið lögsóttar fyrir að
bua meö eiginmönnum sínum á
ólöglegan hátt, fyrir það að
vera í sama bæjarfélagi og að
búa í sama húsi og hann, án
leyfis yfirvaldanna. Það er
nefnilega glæpsamlegur verkn-
aður samkcæmt "lögum um inn-
fædda í þæjum" frá 1952.
í fjórða lagi eru afrxk-
anskar könur kúgaðar san verka-
konur. Þær fá lang verstu
störfin, t.d. starfa þær sem
vinnukonur fyrir smánarlaun.
Sem vinnukonur eru þær alger-
lega háðar yfirráðum húsbasnda
sinna og verða að vinna mjög
langan vinnudag, allt eftir
dyntum og veisluhöldum þeirra.
Auk þess eru þær oft á tíðum
beittar kynferðislegum þvirg-
unum af þeirra hálfu.
. Úti.á landsbyggðinni
standá konur í erfiðisvinnu
á ökrunum og launin eru lítil
afrxkanar innan "hvítu" svæð-
anna myndi fjölskyldur. Fjöl-
skylduna er erfiðara að flytja
fram og aftur eftir geðþótta.
og oft sækir fólk til fjöl-
skyldunnar þann siðferðilega
styrk sem þarf til að gera
uppreisn, - til að berjast
fyrir því að bömin fái etv.
mannsæmandi lxfsskilyrði.
Iferri konur en menn upg-
fylla skilyrðin til að búa á
svæöum hvítra. Skýringin er
sú að bæði hafa færri konur
atvinnu og algengt er að þær
dveljist um txma annars staðai
Margar kcmur fara t.d. heim
til foreldra ‘sinna þegar þær
fxöa börn. Flestar konur ■
vinna lxka við þjónustustörf
á heimilum hvítra. íær skipta
oft um vinnustað og eiga því
erfitt með að uppfylla skil-
yrðin um lo ár hjá sama
atvinnurekanda eða 15 ára
samfellda búsetu.
Ef hjónin eru nú svo lán-
söm að mega búa saman er eins
gott að konunni haldist vel á
manni sínum. Húsin eru alltaf
skráð á hans nafn og ef hann
deyr, eða hjónin skilja^hefur
hun ekki rétt til aö búa þar
Skipting ibúanna í S-Afríku var árið 1980 áætl-
uð eftirfararrii:
Afríkumenn 22.500.000
Litaðir 3.000.000
Hvítir 4.400.000
Asíumenn 880.000
30.780.000
Þrátt fyrir yfirg;næfandi fjölda afríkumanna fá
þeir aðeins um 13% landrýmisins fyrir sig. Af-
ganginn nýta hinir hvitu.
Heimild: Objectiv Justice, vol. 9, no. 4.
búið á sama staö í amk. 15 ár
samfleytt og hafi ekki verið
dænri/ur fyrir alvarleg laga-
brot, né haft atvinnu utan
svcrfiisins.
C. sé yngri en 16 ára og
gift/ur syni eða dóttur ein-
hvers sem uppfyllir ofangreind
skilyrði.
D. hafi fengið sérstakt leyfi
til að, búa á svæðinu.
Afrxkönum sem uppfylla
skilyrðin til að búa á svæðum
hvítra er þó hagt að vísa
burt þaðan, geri þeir sig seka
um leti, (sem oftast þýðir
atvinnuleysi) eða séu yfir-
lýstir óæskilegir einstakling-
ar ( sem yfirlertt þýðir
virk/ur í pólitískum samtökum
eða stéttarfélagi).
Það er sem sé, þrátt
fyrir allt nokkur hluti afrxk-
ana sem hefur rétt til að
búa á svæðum hvítra og sleppur
við vonleysið í "bantustan"+.
I raun verða þeir þó alltaf
færri og færri og fjölskyldu-
fólki er næstum gert það o..!. ,
ókleyft. Kbnur frá "bahtustan’
sem giftast manni frá "hvítu"
svæðunum hefur ekki, rétt til
að búa þar með honum, heldur
verður að láta sér naqgja að
hitta hann einu sinni á ári,-
í sumarleyfinu hans. Jafnvel
þótt bæði hjónin uppfylli
ofantalin skilyrði mega þau
búa saman því aðeins að þau
hafi dvalarleyfi á sama svæÖi
annars veröa þau einnig að
láta sér nægja leyfin.
Þessi ónannúðlega stefra
er einn mikilvægur liður í
"aðskilnaðarstefnunni" san
beinist að því að hirrira að
börn einsttóra maaðra. Ért þá
blasir nýtt vandamál við.
Þegar bömin veröa 16 ára
eiga þau að vera skráð á^
dvalarstað föður síns. Sé
engum föður til að öreifa eru
bömin send til "babtustan".
Jafnvel bðrn giftra kvénna
geta átt á hasrttu að vera serri
þangað geti þau ekki^sýnt
fæðingavottorð. A því er oft
misbrestur, basði vegna ólæsi
foreldranna san ekki geta
fyllt út þar til gerð eyðubl®
og vegna þess að böm sém
1 fæöast utan sjúlorahúsa fá ekki
fæðingavottoro nema foreldr-
áfram. Ef henni tekst aö lei-
gja sér húsnæöi.hjá annarri
fjölskyldu og fá til þess
leyfi yfirvalda, gildir það
aðeins fyrir hana sjálfa, en
ekki fyrir börnin. Margar
konur halda því áfram aö lifa
í óhamingjusömu hjónábandi,
heldur en að eiga á hættu að
bömin verði send til "bantus-
tan". Augljóst er að vegna
allra þeirra vandkvæða sem eru
á hjónaböndum innan "hvítu"
svaáianna, velja margar konur
að vera ógiftar.•Meira_en
helmirgur bama eru því
arnir séu vakandi fyrir varria-
málinu og snúi sér til yfir-
valdanna stirax eftir fæðingu.
ímsun fleiri aðferðun er
beitt við að stía sundur fjöl-
skyldum. Kbnur sem vinna við
þjónustustörf á heimilum mega
t.d. ekki hafa böm hjá sér
í bústöðum sínum, sem oftast
éru í bakgarðinum. Ef upp
kemst um húsbændur sem horfa
framhjá þessum lö§um, þurfa
þeir að greiða fjarsekrtir.
Vinnubúðir■
Hvítir vilja vimuafl og
vinnuaflið á að vera í formi
sinstaklinga, ekki fjöl-
skyldna. Við manntal í nokkr-
um hinna stærri borga í S-
Afrxku kom x ljós að ca. 85%
af afrxkönskum vinnukrafti
lifa sem einstaklingar. Reynt
er að breyta borgarhlutum
svartra, sem áður samanstóðu
af bárujárnsskúrum þar sem
fjölskyldur bjuggu, x svæði
með risastórum "vinnubúðum"
með þúsundum xbúa. Hver
"vinnubúð" er auðvitað aðeins
fyrir annað kynið. Við hverja
"vinnubÆ" er lögreglustöð og
fangalclefi. Aðeins er einn
inrgangur, sem lokað er með
mfknúinni hurð sem stýrt er
úr stjórnklefa. Konurnar búa
fjórar saman í herbergi,
mennimir átrta. Ellefu konur
,hafa samelginiega einn vask,
|fjórtán sameinast um eitt
(klósett og þrjátíu og fimm
um exna sturtu. Fólki af gagn
| stæðu kvni, mökum sem öðrum er
bannaöur aðgangur og böm
mega ekki dveljast í hxbýlúm
þessum. Aðeins við sérstakar
aðstasður s.s. veikindi geta
'konur haft þau hjá sér, en
verða þá að leigja fyrir þau
sérstaka gestakróka, fyrir
10 cent á sólahring. Kbnumar
eru lokaðar í fanj|akléfanum
við minnsta brot a þessum
reglum. Allir xbúar "vinnu-
búðanm" eru merktir sérstök-
um númerum, san eiga við þá og
þeirra fylgihluti. Vegna þess
aö stöðugt verður erfiðara aö
fá dvalarleyfi í borgunum og
stöðugt.eru byggöir fleiri_
risakumbaldar af þessu tagi,
.er lxklegt að í framtíðinni
muni æ Eleiri eyða ævinni við
þessi skilyrði.
Vinna og laun.
Kbnur eru varavinnuafl í
S-Afrxku eins og annars staðar
og laun þeirra eru talsvert
lægri en .karlmanna. Vegna hins
mikla atvinnuleysis (25% af
vinnukraftinon) er samkeppnin
á vinnumarkaðnum hörð, og oft-
ast sigra karlmennimir. I
- borgunum skiptast afrxkanskar
konur niður á eftirtalin störf
( ca. 65% við þjónustustörf á
1 heimilum, 10% í iðnaði, aðal-
lega matvæla- og fataiönaði,
7% eru kennarar og hjúkrunar-
konur. Afrxkanskar konur eru
svo til útilokaðar frá þeim
störfum sem eru algengust
méðal kvenna á Vesturlöndum,
þ.eþ verslunar- og skrifstofu-
störfum og við heilsugæslu og
við félagslega þjónustu. Þessi
störf eru í höndum hvítra
kvenna, indverja, litaðra og
einstöku afrxkanskra karlmanna
Þær fáu konur sem eiga tök á
kennara- og hjúkrunarmenntun
eiga samk*ÆBiít lögum að hætta
námi ef þær gifta sig eða
verða barnshafandi á náms-
txmanum.
Frelsisbaráttan■
Þó svo, að segja megi, að
konur séu kúgaðri en karlar í
S-Afrxku, er þó eitt kúgunar-
mynstur sameiginlegt fyrir
bséii kynin, "afleiðing kyn-
þáttaaðskilnaðarstefnunnar".
Því hefur baráttan fyrir jafn-
rétti ekki haft mikla þýöingu
né möguleika innan þessa kerf-
is.
Afrxkarar - hvort sat
þeir eru karlar eða konur -
hafa engin pólitísk réttindi,
ekki einu sinni kosningarétt.
Þess vegna er aðeins um eina
leið að ræða í baráttunni
fyrir auknum réttirrium og
betra lífi til handa svörtum,
en það er hin pólitíska og
vopnaða barátta fólksins.
frli. ila.U.
* ’^bantustan’’ eru. lokuð lancjssvæði sem yfirvöld S-Afríku
hafa uthlutað svörtum. Þéssi svaaði eru oftast illræktanleg 'og þar ríkir fátakt og örbirgð