Alþýðublaðið - 15.04.1958, Síða 6

6
Alþýðublaðið
Þriðjudagur 15. apríl 1953.
Ræða Áka Jakobssonar í Gamla bíó:
I
OKKUR íslendingum hættir
til að telja lýðræði í stjórnar-
fari svo sjólfsagðan íhlut, að okk
úr gleymis.t hvilíkt dýrmæti
það er. Þetta mun stafa af því,
að við þurfum ekkj að heyja
eins harða baráttu fyrir að
koma lýðræðisskipulagi á og
margar aðrar þjóðir. Við höfum
heldur ekki þurft að lifa það I
böl að sjá einræðissinnaða
flckka rísa upp og' hrifsa til sín
völd og afnema lýðræðið, hefja
miskunnarlausa herferð gegn
öllum stofnunum lýðræðisins
óg allri frjálsri hugsun, með til
heyrandi ofsóknaræði gegn
m'eintum andstæðingum. ís-
lenzka þjóðin mó þó ekki láta
þetta verða til þess, að hún
vanmeti lýðræðisskipulagiö og
gildi þess. Hún verður ætíð að
gera sér Ijóst, að undirstaða
allra framfara, þjóðfélagstim-
þóta og bættra lífskjara er það,
,að reglur lýðræðis ráði ætið í
stjórnarfari þjóðarinnar.
Það er réct að athuga örlítið
hánar hvað talið er lýðræð:. I
hverju er lýðræði fólgið? Hvaða
skilyrði þurfa að vera fyrir
hendi til þess að hægt sé að
telja þjóðskipulag lýðræðis-
legt. í fyrsta lagi þarf stjórn
þjóðfélagsins að vera í höndum
fulltrúasamkundu, sem kosin er
almennum leynilegum kosning-
um, við þær aðstæður, að öllum
sé heimilt að stofna flokka og
félög í því skyni að koma fram
skoðunum og stefnumálum við
kjósendur. Með öðrum orðum
fullkomið samtaka- og félags-
frelsi verður að vera ríkjandi.
Þá er það óhjákvæmilegt skil-
yrði, að engin höft séu lögð á
prentfrelsi, allir verða að bafa
rétt til þess að gefa út blöð og
prentuð rit, til þess að setja
fram skoðanir sínar. Félags-
frelsi án fullkomins prentfrels-
is er hjómið eitt. Ef þetta
tvennt er ekki fyrir hendi. fé-
lags- og samtakafrelsi og prent
frelsi, er fuíltrúasamkunda þjóð
anna engin tiygging fyrir því,
að um lýðræðislegt skipulag sé
að ræða. Þó er þetta ekki nægi-
legt, því auk þessa er nauðsyn-
legt að ríkjandi sé fullkomið
persónufrelsi, sem ekki verður
tryggt með öðru en því, að til
'sé í þjóðíélaginu dómstólar, sem
eru óháðir framkvæmdavaldi
þjóðfélagsins, er starfræktir
eru á þann hátt, að engan sé
hægt að svifta frelsi nema þeir
dæmi um réttmæti frelsissvift-
ingarinnar og leggi á fangelsis-
refsingar, ef þess er þörf.
Þannig er það nú í öllum lýð-
ræðisþjóðfélögum, að engan má
setja í varðhald nema hann sé
leiddur fyrir dómara, sem fell-
ir úrskurð um réttmæti þess.
Það var löngum háttur einræð-
isstjórna fyrr a öldum að ríkis-
valdið, lögregla þess og her.
gat tekið menn, sem taldir voru
valdhöfunum hættulegir og
geymt þá í fangelsum árum
saman, án dóms og laga. Þetta
var sá háttur, sem hafður var
á í Þýzkalandi nazismans og
sem enn er viðhafður í Sovét-'
ríkjunum og í hinum svoköll-
uðu alþýðulýðveldum.
RÆÐU ÞESSA flutti Áki Jakobsson alþingis
maður á fundi Frjálsrar menningar í Gamla
bíó fimmtudaginn 10. þ. m., en á þeim fundi
flutti danski þingmaðurinn Frode Jakobsen
eiinnig erindi um austur og vestur og barátt
una um mannssálina. Áki ræðir hér um lýð-
ræðið og vernd þess út frá sínu sjónarmiði
og persónulegri reynslu og þekkingu.
I
Áki Jakobsson
2
Enn einn ófrávíkjanlegur
þáttur lýðræðisins er friðhelgi
eignarréttarins. Þjóðfélagið set
ur með stjórnarskrá og lögum
ýmsar reglur um réttindi
manna yfir eignum, sem þsir
komast yfir, um skattgreiðslur
til þjóðfélagsins og annað slíkt.
En undirstöðuatriði í þeim efn-
um er það, að ekki sé rofin sú
grundvaliarregla, sem fest er í
stjórnarskrám allra lýðræðis-
þjóða, að eignarrétturinn sé
friðhelgur. Þegar fjárhagsörð-
ugleikar steðja að þjóðféiögun-
um, er alltaf mikil hætta á því,
að ríkisstjórnir grípi til þess í
vandræðum sínum að brjóta
þessa grundvallarreglu lýðræð-
isins, enda eru deilur um þetta
atriði algengustu deilurnar í
þeim þjóðfélögum, þar sem lýð-
ræðið hefur fest rætur. Með
vaxandi afskiptum þjóðfelags-
ins af velferðarmálum þegn-
anna, einkum þeirra, sem
minna mega sín, hefur að sjálf-
sögðu orðið að ganga lengra en
áður á braut skattlagningar og
eru tekjuskattar yfirleitt orðn-
ir mjög háir í þeim þjóðfélög-
um þar sem kjör almennings
eru bezt. Þó eru þar gildandi
takmörk, sem ekki má fara út
fyrir og eru þau einkum í því
fólgin, að lögmætar eignir
manna séu friðhelgar fyrir
beinni eignarupptöku.
Ég tel, að hér á landi
séu skattar á tekjum orðnir
mjög miklir, svo miklir ao allar
líkur benda til þess að þeir séu
orðnir einn mesti bölvaldur í
íslenzku efnahagslífi. Þrátt
fyrir þetta hefur nú ekki verið
látið sitja við tekjuskatta eina,
heldur hefur verið lagður skatt-
ur á eignir, sem mér virðist
vera brot á því grundvallarat-
riði sjálfs lýðræðisþjóðfélagsins
að eignarréttur þjóðfélagsþegn-
anna skuli vera friðhelgur. —
Það er engum vafa undirorpið,
að slíkt brot á einnj. grundvall-
arreglu þjóðfélagsins velaur
meira tjóni en gagni. Það skap-
ar slika óvissu og örvggisleysi,
að sjálfum grundvelli efnahags
liífs þjóðarinnar er hætta þú-
in. Ég tel að þegar gengið verð-
ur að því að leysa efnahags-
vandamál hins íslenzka þjóðfé-
'ags með meiri festu en nú hef-
ur verið um sinn, sé nauðsyn-
legt að afnema lög þau um
eignaskatt, sem nú hafa verið
sett, með því að hann felur í
sér eignaupptöku, sem brýtur
í bága við grundvallarreglur
iýðræðisins.
Þá er eitt atriði enn ótalið,
sem er óhjákvæmilegur þáttur
lýðræðisþjóðfélagsins, það er
rétturinn til þess að mynda
stéttarfélög til þess að gæta
hagsmuna meðlima sinna. —
Þetta er mjög veigamikill þátt-
ur lýðræðisins, en þó því að-
eins að stéttarfélögin hafi fu.!l-
an rétt til að beita samtaka-
mættinum, jafnvel með verk-
falli ef á þarf að halda. Þessi
réttur er ekki einungis mikiis-
varðandi til þess að tryggja al-
menningi góð lífskjör, heldur
einnig til þess að knýja fram
tæknilegar framfarir í atvinnu-
lífinu.
Það hefur sýnt sig, að
þar sem stéttarfélög eru bönn-
uð eða algerlega lögð undir rík-
isvaldið og svipt verkfallsrétti
og samningsaðiíd fvrir með-
limi sína, eins og í löndum
kommúnismans, leiðir það af
sér hvorutveggja í senn, bág
lífskjör alls almennings og kyrr
stöðu í þróun atvinnuveganna.
3.
Ég hef nú talið upp þau höfuð
atriði, sem þurfa að vera til
staðar til þess að um lýðræð-
isþjóðfélag geti verið að ræða.
Að sjúlfsögðu koma mörg fleiri
atriði til g'reina, en það er ekki
ætlun mín að fara nánar út í
það að skýra eðli lýðræðisþjóð-
félagsins, eða reg!ur þær sem
það er hyggt á. Þær eru margar
og flóknar og er mikill vandi
að setja þær og halda á þann
veg, að ekki raskist svo jafn-
yægi þjóðfélagsins, að sjálfu lýð
ræðinu sé hætta búin. Það hef
ur ætíð skapað ríkisstjórnum
vandamál, að fylg.ja til fulls öll
um reglum lýðræðisins og jafn-
an ganga klögumálin á víxl
milli stjórnmálaflokka í þeim
efnum.
Freistingarnar eru sem kunn
úgt er margar og eins og gerist
og gengur standast nienn þær
misjafnlega vel. Ein er sú freist
ing, sem í lýðræðisþjóðíélagi er
þýðingarmeira, að menn stand-
ist en allar aðrar. Það er sú
freisting, sem hver sá maður
stendur frammi fyrir, sem hef-
ur fengið í hendur vald yfir
þjóðfélagirru eða þáttum þess.
Fyrir þann, sem valdið hefur,
er það óneiteanlega þægilegra
að geta gert það, sem hann
óskar sér og telur heppileg-
ast, eins og ætíð á sér
stað í einræðisríkjum. Ég
býst við, að flestir valdhafar
séu í þeirri hættu að vilja iaka
sér mairi völd en þeim ber og
rétt er, að vísu m:smunandi
mikilli hættu, eftir gerð mann-
anna og aðstæðum öllum. En
einmitt vegna þessarar Kæt u,
geta allar reglur týðræðisins á
hvaða tíma sem er, verið * í
háska staddar. ef lýðræðisþjóð-
félagið i heild sinni nýtur ekki
óskoraðs trausts yfirgnæfandi
meirihluta þjóðfélagsþegnanna,
sem daglega vakir yfir því að
enginn. sem ssttur er til valda
í þjóðfélaginu eða lögmætum
samtökum innan þess, misnoti
vald sitt.
Hér er komið að allra þýðing
armesta og veigamesta þætti
íýðræðisþjóðfé!agsins. Við höf-
um séð mörg lýðræðisríki rísa
af grunni, þar sem allar þær
reglur, sem ég hefi talið fram
hér voru fyrir hendi, síðan hafa
þeir menn, sem fyrst voru
kjörnir til þess að fara með völd
tekið öll völd í sínar hendur og
afnumið lýðræðisskipuiagio. —
Um þetta eru til ótal dæmi nú
á hinum síðustu árum, svo sem
í Mið- og Suður-Ameríku, Afr-
íku og víðar. En hvernig stend-
ur á þvi að þetta er hægt? Á-
stæðan er sú að í þessum ríkj-
um hefur skort þann þroska
einstaklinganna, sem er hinn
óhj ákvæmilegi grundvöllur
hvers lýðræðisþjóðféiags. Lýð-
ræðisþjóðfélagið veitir þegnun-
um mikinn rétt, mikið vald, en
ef þeir hafa ekki þann þroska
til að bera, að fara á réttan hátt
með vald, sem þeim er fengið
í hendur, þá glatast lýðræðið og
þj óðfélagsvaldið færist aftur í
hendur eigingjarnra valdabrask
ara.
myndaðist og fastmótaðist í
hinum miklu byltingarátökum í
Evrópu á 19. öláinni og var
ekki orðið fastmótað fyrr ert
í lok hennar.
Verkalýðshreyfingm átti
verulegan þátt í mynclun lýð-
ræðisþjóðiélagsin'S, en húm
hcfst í Evrópu um miðja sið-
ustu öld. Allir frumherjar
verkalýðs'hrevfingarinnar og
fræðimenn, sem hneigðust að
henni, s ,o sem Karl Marx,
voru fylgjendur aukins lýðræð-
is. Þeir gagnrýndu þær tak-
markanir sem voru á lýðræði
þeirra tíma og kröfðust endur-
bóta. í stuttu máli, verka’ýðs-
hreyfingin. studdi lýðræðið þeg
ar í upphaíi....Hún fann að
bezta kjarabótin hinum vinrt-
andi lýð til handa, var almenn-
ur kosningarréttur og ö.unur
lýðréttindi almenningi , til
handa, Þannig urðu Sósíaldemo
kratafiokkarnir, sem uxu upp
úr verkalýðshreyfingunni boð-
berar aukins lýðræðis og áttui
verulegan þátt í því að fast-
móta lýðræðisþjóðfélagið við
lok síðústu aldar. Allir fræðl-
menn sósíalismans voru tals-
menn . lýðræðis og prédikuðu
ekki valdarán eins flokks, sem
allsherjarlækningu þjóðfélags-
meinsemda. Það er ekki fyrr
en Lenin og bolsévikar konia
fram á sjónarsviðið, sem tekin
var upp barátta fyrir algjöru
flokkseinræði, sem komið yrði
á með vopnaðri uppreisn. Þetta
hefur að sjálfsögðu meðai ann-
ars sprottið af því, að rússnesk-
ur almenningur hafði aldrei not
ið neinna lýðréttinda, enda
átti hann við afar bág kjör að
búa. Lenin reyndi að reisa ein-
ræðiskenningar sínar á ýrnsum
fræðiritum sósíalista í Vestur-
Evrópu. erí þar vai- að mestu
um hreinar blekkingar að ræða.
5.
4.
Lýðræðisþjóðfélagið er ekki
öFuggt í sessi fyrr en yfirgnæf-
andi meirihluti þjóðfélagsþegn-
anna hefur’ í hjarta sínu orðið
lýðræðissinnaður. Þessvegna
verður hver maður að temja
sér hógværð og umburðarlyndi
gagnvart öðrum þegnum þjóð-
félagsins, berjast fyrir skoðun-
um sínum og hugðarefnum eft-
ir settum reglum> og meta lýð-
ræðisskipulagið sjálft ofar öll-
um dægurmálum, hversu þýð-
ingarmikil sem þau kunna að
vera. I hagsmunastreytum, sem
alltaf eiga sér stað, þurfa þjóð-
félagsþegnarnir að hafa það
taumhald á eigingirni sinni að
ekki raskist það, sem alla
skiptir mestu máli, það er sjál-ft
lýðræðið í landinu. Með þess-
um hætti skapast sterkt al-
menningsálit til stuðnings lýð-
ræðinu. Hver sá maður eða
flokkur, sem misnotar það vald,
sem þjóðfélagið hefur fengið
honum í hendur, mun þá reka
sig á vegg ískaldrar fýnrlitn-
ingar og andstöðu, sem óhjá-
kvæmilega myndi leiða t.il þess,
að hann yrði sviftur því valdi,
sem honum hefur verið trúað
fyrir. Þegar svo er komið, er
lýðræðið fyrst orðið fast í sessi.
Það er þetta, sem svo víða hef
ur vantað þar sem valdabrösk-
urum hefur tekizt að hrifsa til
s!ín öll völd í lýðræðisþjóð'félög-
um.
Lýðræðisþjóðfélagið í þeirri
mynd, sem við þekkjum, á sér
ekki langan aldur. Það er sprott
ið upp úr stjórnarbyltingunni
miklu í Frakklandi og sjálfstæð
isbaráttu Amerí-kuma-nua. Það
Einn af þaim fræðimönnumi
sósíalismans í Vestur-Evrópu,
sem rússneskir kommúnistar
hafa reynt mest að flagga með
til stuðnings einræðisstefnu
sinni var Rcsa Luxemburg. —
Hún var einn nánasti samstarfs
.maður Lsnins meðal sósíalista
í Vestur-Evrcpu og einn af
stofnendum Spartakusbund í
Þýzkalandi, sem var undanfari
þýzka kommúni'staflokksins, en
var myrt af ofbeldismönnum í
janúar 1919. Hún lifði þó að sjá
valdatöku Lenins og flokksi
hans í Rússlandi og ofbauö svo
aðfarirnar að hún skrifaði bæk],
ing, sem hún kallaði ,,Rúss-
neska bylti'ngin“. Þar konist
hún svo að orði:
„Auðvitað hefur hver lýð
ræðisstafnun sínar takmark-
anir og galla, svo sem allar
aðrar mannlegar stofnanir. En
sú lækning sem þeir Trozky
og Lenin hafa fundið, afnám
alls lýðræðis, er verri en sá
veikleiki. sem hún á að ráða
bót á, hún tortímir sjáliri lífs:
uppsprettunni, sem ein getur
bætt þá galla sem fram koma
í þjóðfélagsstofnuninni, — hið
virka óhindraða og ötula þjóð
félagsdtarlf þjóðárheildarinn-
ar.
Hin þögula forsenda einræð
iskenningarinnar að • áliti
þeirra Lenins og Trozkys er
sú að byltingarflokkurinn hafi
í 'vasa sínum fulígerða for-
skrift um það, hvernig hin sós-
íalistiska umbreyting eigi að
fara fram, sem aðeins þurfi að
framkvæma. Þessu er því míð
ur eða ef til vill, sem betur
fer, ekki þann veg farið.
Hið neikvæða — niðurrifið
er hægt að fyrirskipa, en hið
jákvæða — uppbyggingu þjóð