Morgunblaðið - 06.08.1916, Qupperneq 7

MORGUNBLAÐIÐ
7
Regnkápur
Svartar og mislitar
H. P. Duus A-deild Hafnarstrœti
gerc talsvert til að ala ýmigust á
eftirlaunum er, að einatt hefir komið
fyrir, að menn hafa, sem kallað er,
komist á eftirlaun sakir heilsubrests,
eftir fárra ára þjónustu í almennings
þarfir, og lifað eftir það langan ald-
ur — á eftirlaunum — án þess sjá-
aniegt sé, að heilsa þeirra sé lakari
en margra annara, sem verða að
vinna fyrir sér. En meðal annars
er þetta eitt af því, sem gerir það
að verkum, hve misjafnt eftirlaunin
koma niður á embættismönnum.
Þótt embættismenn því litu svo á,
sem eftirlaunin væru viðbótarborgun
fyrir unnið starf, þá þyrfti þeim ekki
að vera mikil eítirsjá í þeirri við-
bótarborgun, sem svo ójafnt kemur
niður og ýmsir njóta annaðhvort
lítils eða einkis góðs af, Og ólíku
jafnar kemur alt það niður, sem
greitt er með ákveðnum hunum
fyrir starfið meðan það er unnið.
A hinum fyrri þingum var þvi
nokkuð hreyft, að afnema eftirlauna-
réttinn alment, en veita einstökum
uppgjafa embættismönnum eftirlaun
með sérstökum lögum eða á fjár-
lögum.
Nefndin lítur svo á, að andmæli
þau, er fram komu gegn þessu (sjá
t. d. bls. 56) hafi við mikið að styðj-
ast. Það er hætt við því, að örð-
ugt reyndist, að gæta ávalt rétts
jafnvægis og fulls réttlætis í slíkum
einstökum eftirlaunaveitingum, og
það af ýmsum ástæðum, sem örð-
ugt myndi verða við að fást. Þetta
fékk og aldrei byr á Alþingi, og á
síðari árum er alveg frá þeirri stefnu
horfið, svo að óþarfi er um hana að
ræða, eins og eftirlaunamálið mi
liggur fynr.
Nú er svo, að á hinum siðari ár-
um hefir fjölgað mjög föstum starfs-
mönnum landsins. Stafar þetta af
aukinni fjölbreytni i þjóðlifinu og
framförum þjóðarinnar á ýmsum
sviðum. Nýir skólar hafa verið sett-
ir á stofn, ný sjúkrahús bygð og
verklegar framkvæmdir auknar mjög
svo mikið. Alt þetta hefir þurft
nýja starfsmenn, sem vinna verða
mikilvæg og vandasöm störf fyrir
Þjóðina. Fæstir þessara nýju starfs-
^anna hafa eftirlaunarétt og kemur
VIð það íram mismunur á réttindum
þeirra og hinna eldri starfsmanna
landsins. En eins og áður er vikið
að (sjá bls. 139) verður nefndin að
lita svo á, að ekki sé réttlátt að gera
þannig upp á milli fastra starfsmanna
landssjóðs, að sumir fái regluleg eft-
irlaun, en aðrir ekki í neinni mynd.
Annað tveggja virðist eiga að vera,
að allir fastir starfsmenn landsins fái
nægileg laun fyrir starf sitt, meðan
þeir vinna eða geta aðstaðið, og svo
ekki meira, eða að öllum sé trygð-
ur á einhvern hátt lifeyrir svo mik-
ill, að þeir geti komist af hjálpar-
laust, þótt þeir séu hættir að geta
unnið fyrir sér.
Ef eftirlaun haldast, telur nefndin
því líklegt, að ekki yrði hjá því
komist til lengdar, að veita þeim
föstúm starfsmönnum landsins eftir-
launarétt, sem ekki hafa hann nú.
Þetta væri og í fyista samræmi við
jafnaðarstefnu þá um eftirlaun, sem
borið hefir svo mikið á hjá þjóð og
þingi. En eftir undanfarinni reynslu
að dæma, myndi það þó lsklega
verða örðugt, að fá þjóð og þing til
að fallast á það, — í staðim fyrir
að afnema eftirlaunin, — að fjölga
svo feikilega eftirlaunaembættunum,
að eftirlaunabyrðin ykist stórkostlega,
og yrði, ef til vill, enn óútreiknan-
legri en nú.
Að vísu mætti fara þá leið, sem
sumstaðar hefir farin verið annar-
staðar, að skifta föstum starfsmönn-
um landsins i tvo flokka, embættis-
menn og sýslunarmenn, og láta em-
bættismenn fá eftirlaun úr landssjóði,
en sýslunarmennina tryggja sér líf-
eyri með mánaðarlegu eða árlegu til-
lagi frá sjálfum sér.
Þótt nú þessi leið væri farin, þá
myndi samt — ef eftirlaunum úr
landssjóði annars væri haldið —
ekki verða hjá því komist, að bæta
við eigi allfáum embættum með eft-
irlaunarétti, og skal rétt til dæmis
nefna læknaembættin við geðveikra-
hælið og heilsuhælið, sem eigi verð-
ur séð, hvers vegna ekki njóta sama
réttar og fylgir læknisembættinu við
holdsveikraspítalann og embættum
héraðslæknanna.
Það getur verið ástæða til þess
ýmsra hluta vegna, að láta launa-
kjör starfsmanna landsins vera mis-
jöfn. Mennirnir, sem störfunum
gegna, þurfa mismiklu að kosta
til undirbúnings undir starfið,
sumir þeirra miklu, en aðrir mjög
litlu, og svo eru sumar stöðurnar
miklu ábyrgðarmeiri og vandasamari
en aðrar.
En að því leyti, er eftirlaun eða
ellistyrk snertir, er ekki rétt að gera
þannig upp á milli manna, að sum-
ir njóti eftirlauna úr landssjóði, en
aðrir ekki neins annars styrks en
þess. er þeir sjálfir hefðu keypt sér
nauðugir eða viljugir. Hér virðist
eini sanngjarni vegurinn vera: annað
hvort allir eða enginn.
Með útreikningum þeim um eftir-
launafúlguna, sem gerðir eru hér að
framan, er tilraun gerð til að gera
sér nokkra grein fyrir, hve mikil
útgjöld landssjóðs til eftirlauna myndu
verða í framtlðinni, að þeim lögum
óbreyttum, sem nú gilda. Upphæðir
þær, sem þar koma fram, eru tals-
vert háar, jafnvel þar, sem reikning-
urinn er bygður á núverandi tölu
embættis- og starfsmanna landsins,
þeirra er eftirlaunarétt hafa, og
óbreyttum launakjörum þeirra, svo
að því nær engar líkur eru tii þess,
að eftirlaunafúlgan gæti orðið svo
lág, sem útreikningarnir sýna. Ef
breytingar verða til hækkunar á laun-
um eða tölu starfsmanna landsins,
þá leiðir það til hækkunar á eftir-
launafúlgunni. Og ekki verður ann-
að séð, en að meiii líkur séu til
þess, að breytingar verði i þessa átt,
en að alt standi i stað. Að nema
eftirlaunin burtu, myndi því verða
til sparnaðar íyrir land sjóð.
Því hefir verið haldið fram, og það
með réttu, að óhentugt væri fyrir
landssjóð, að gjöidum, sem hann
verður að greiða, sé svo fyrir kom-
ið, að þau verði af ófyrirsjáanlegum
ástæðum allmismunandi á ýmsum
timum. Þetta var haft sem and-
mæla-ástæða gegn hækkandi launum,
þegar Alþingi 1875 hafði launamál-
ið til meðferðar. Og þar sem laun
embættismanna þá voru mikill hluti
af útgjöldum landsins, en embættis-
menn fáir, svo að vel gat svo viljað
til, að tiltölulega mikill hluti þeirra
hefði setið á hæstu launum eða
lægstu launum um nokkurt árabil,
þá gat þetta gjört útgjöld landssjóðs
óviss og mismunandi. — Um eftir-
laun má segja, að þau séu þessum
annmarka háð, að ekki verði gert
ráð fyrir, hvernig þau muni koma
niður á ýmsum tímum, og það í alt
öðrum og stærra mæli en laun, þó
tilbreytileg væru og ástæður líkar
og þær, er áttu sér stað 1875. Það
er hvorttveggja um eftirlaunin, að
tala uppggjafaembættismanna, er á
eftirlaunum eru, getur á ýmsum ár-
um orðið all misjöfn tiltölulega við
embættafjöldann, og að eftirlauna-
fúlgan, með líkri eftirlaunamanna-
tölu, getur orðið talsvert mismikil.
Þetta veldur þvi, að fé það, er geng-
ur til embættismanna árlega í laun
og eftirlaun, verður ekki áætlað fyr-
irfram, nema fremur lauslega. Slik
áætlun myndi því verða óbrotnari,
ábyggilegri og minni breýtingum
háð, ef alt kæmi fram í laununum
sjálfum og eftirlaunin væru horfin.
Nefndin lítur svo á:
að það sé eindreginn vilji alls þorra
þjóðatinnar, að nema eftirlauna-
rétt úr lögum,
að það verði eigi séð, að starfsmenn
þjóðarinnar eigi sanngirnis- eða
réttlætiskröfu til eftirlauna, eða
það sé nein þjóðarnauðsyn, að
þeir fái eftirlaun,
að eftirlaunarétturinn komi misjafnt
niður að því leyti, að hann nær
að eins til nokkurra, en eigi allra
embætta,
að afnám eftirlauna verði til sparn-
aðar fyrir landsssjóð. Þvi verði
eftirlaunaréttinum haldið, þá muni
ekki verða hjá því komist, að
veita þennan rétt fleirum en nú
hafa hann, og verði þá eftirlaun-
in allþung útgjaldabyrði fyrir
landssjóð,
Litla búðin.
Maravilla
Nasto
Naseman
Sonetta
Doddi
Louisiana
Waverley
Glasgow
Gold Rose
Navy Cut
»Badminton«, »Latakiac
reyktóbak, í dósum.
að afnám eftirlauna mundi draga úr
kala þeim til embættismannastétt-
arinnar, sem brytt hefir á, og
telja verður óeðlilegan og óholl-
an þjóðfélaginu, en ætla má, að
sé að meira eða minna leyti sprott-
inn af eftirlaunaréttinum.
að það hljóti jafnan að valda nokkr-
um örðugleikum fyrir fjárveiting-
arvaldið, að geta ekki átt að vísu
að ganga um kostnaðinn við
rekstur embættanna, vegna þess,
að aldrei er unt að vita með
vissu fyrirfram, hve mikil útgjöld
landssjóðs til eftirlaunanna kunna
að verða.
/ í þessum ástæðum leggur nefnd-
in íví til:
að eýíirlauti verði ajnumin.
Þang og þari.
í Noregi var stofnað hlutafélag
fyrir nokkrum árum til þess að vinna
ýms efni úr þangi og þara. Hefir
sá iðnaður gengið mæta vel siðan,
og er það einkum joð, sem unnið
hefir verið.
Nýlega hefir norskur efnafræðingur
fundið upp aðferð til þess að vinna
»Tanginc, úr þanginu, og hefir það
reynst ágætlega við gigtsjúkdómum.
Hefir félagið látið reisa nýja verk-
smiðju í þessum tilgangi.
Hér var einu sinni verksmiðja á
Álftanesinu til þess að brenna joð
úr þangi og þara. Munu Englend-
ingar hafa átt þá hugmynd, en verk-
smiðjan lagðist niður, er forstjóri
hennar, Jón heitinn Vestdal, and-
aðist.
Ef til vill gæti það orðið arðvæn-
legt fyrir einhvern að hefja á ný
iðnað þennan. Það er leitt þegar
ný fyrirtæki leggjast niður, áður en
nægileg reynsla er fengin um gildi
þeirra.
Landskosningunni var lokið
um kl. 7 í gærkvöld. Höfðu þá
rúmlega 800 kjósendur greitt atkv.
Mun það vera rúmur einn fimtt
hluti þeirra sem á kjörskrá eru.