Morgunblaðið - 27.05.1917, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
orðið getur, i íáð og dáð, við þær
stjórnir sem nú eiga í stríði við
Þýzkaland, og þar með, að þessum
stjórnum sé örlátlega veitt lánstraust,
svo að auðæfi vor verði svo sem frek-
ast má lögð við auðæfi þeirra. í því
felst, að komið verði á allan afla
landsins því skipulagi og þeim gangi
er þarf til herbúnaðar og til þess að
sjá sem ríkulegast fyrir því er þjóð-
in kann að þarfnast, og þó um leið
með sem mestum sparnaði og hag-
sýni. í því felst, að flotinn verði
tafarlaust gerður út sem best má
verða, en sérstaklega, að hann verði
búinn beztu tækjum til að fást við kaf-
báta óvinanna. I því felst, að Jandher
Bandaríkjanna verði umsvifalaust auk-
inn um að minsta kosti 500000
manns frá því sem nú er að lögum
er stríð her að höndum, og ætti
það að minni hyggju að gerast með
almennri herskyldu, og sömuleiðis
að heimilað sé að auka herinn síðar
með jafnmiklum liðsafla undir eins
og þörf krefur og æfingum verður
við komið.
I því felst auðvitað ennfremur, að
stjórninni sé heimilað nægilegt fjár-
framiag, sem eg vona að nútíðar-
kynslóðin taki á sínar herðar að svo
miklu leyti sem sanngjarnt er, með
hagkvæmum sköttum. Eg segi, að
svo miklu leyti sem sanngjarnt er
með skattaálögum, vegna þess að
mér virðist að það væri óhyggi-
legt |tð fá það fé sem nú þarf á að
halda eingöngu með lánum. Eg leyfi
mér að benda á, að það er skylda
vor að vernda þjóð vora eftir tnætti
fyrir því mjög alvarlega böli og bág-
indum sem líklegt er að leiddu af
dýrtíð þeirri er síórlán hefðu í för
með sér. í því sem véi gjörum til
að koma þessum hlutum í fram-
kvæmd ættum vér að haía það vit-
urlega ráð hugfast að láta undirbún-
ing vorn og herbúnað koma sem
minst í bága við þá skyldu — þvi
að það verður mjög mikilvæg skylda
vor — að sjá þeim þjóðum, sem
þegar eru í stríði við Þjóðverja, fyrir
þeim efnum sem þær að eins geta
fengið frá oss eður með aðstoð vorri.
Þær eru á vígvellinum. Vér ættum
á allan hátt að styðja þær þartil sigurs.
hafi fengið það orð á sig að vera
uppspretta hinnar hræðilegu malaria,
sem leggur fjölda manns í gröfina
meðan hitatíðin stendur yfir.
í hinu tyrkneska verzlunarhverfi
borgarinnar er loftið svo baneitrað,
að enginn getur hafst þar við eftir
sólarlag. Sá sem hefðist þar við
eina nótt, mundi áreiðanlega sýkjast
af malaria.
Þegar Austuriíkismenn brutustinn
í Albaníu fyrir einu áti«og komu
til Skutari, lágu mörg þúsund hesta-
hræ á götunum og rotnuðu þar nið-
ur. Og það hafði eigi orðið til þess
að bæta heilbrigðisástandið. Og þeg-
ar Skutari-vatnið tók að grynnast
um sumarið, þá komu upp úr því
inörg þúsund heslahræ — alt sam-
an endurminningar um flóttaher
Serba, sem varð að drepa aila hesta
sina áður en hann var fluttur burtu
Eg skal leyfa mér að láta ýmsar
stjórnaídeildir benda nefudum yðar
til athugunar á ráð til að framkvæma
hin margvíslegu mál sem eg hefi
rrinst á. Eg vona að yður verði
það ánægja að taka þau lil meðferð-
ar, með því að þau eru árangur
mjög vandlegrar íhngunar frá hálfu
þeirrar greinar stjórnarínar sem sér-
staklega á að bera ábyrgð á her-
stjórninni og vörn þjóðarinnar.
Þegar vér gjörum þessa hluti —
þessa örlögþrungnu hluti — þá lát-
um oss gjöra öllum heimi angljóst,
hverjar hvatir vorar og maikmið eru.
Hugsanir mínar hafa ekki hrakist frá
sinni venjulegu eðlisstefnu fyrir ó-
heillaatburði síðustu tveggja mánaða.
Eg held ekki heldur að hugsun þjóð-
arinnar hafi breyzt né myrkvast af
þeim. Mér er nú hið sama í hug
og þegar eg ávarpaði öldungadeild-
ina 22. janúar, hið sarna og eg hafði
i huga þegar eg ávarpaði sambands-
þingið 5. febrúar og 26. febrúar.
Markmið vort er, nú sem þá, að
halda uppi frumreglum friðar og
réttlætis í lífi þjóðanna gegn eigin-
gjörnu einræði og koma þvi sam-
ræmi á áform og athafnir sannfrjálsra
sjáifstjórnarþjóða heitnsins, að trygg-
ing sé fyrir því að þessum frum-
reglum verði framvegis fylgt. Hlut-
leysis er enginn kostur framar né
heldur er það æskilegt, þar sem er
að tefla um heimsfriðinn og frelsi
þjóðanna og þeim friði og því frelsi
er hætta búin af einvöldum stjórn-
um með fylktu liði að baki sér, liði
sem aigjörlega lýtur vilja þeirra, en
ekki vilja þjóðar sinnar. Þegar svo
stendur á, eru dagar hlutleysisins
taldir. Nú er sú öld að renna, er
það verður heimtað, að þjóðir og
stjórnir þeirra gæti sömu reglna um
breytni og ábyrgð á misgerðum eins
og gilda fyrir einstaka borgara sið-
aðra ríkja. Vér höfum engar illsakir
troðið við þýzku þjóðina. Vér ber-
um engan annan hug til hennar en
samúð og vinarþel. Það var ekki af
hvötum þýzku þjóðarinnar að stjórn
hennar hóf þetta stríð. Það var hvorki
gert með vilja hennar né vitund.
Þetta strið hófst með sama hætti og
stríðin forðum, á þeim ógæfutfmum
er þjóðirnar votu hvergi spurðar ráða
af stjórnendum sínum og stríð voru
hafin og háð til hagsmuna konungs-
ætta, eða smáflokka metnaðrargjarnra
manna, er tömdu sér að hafa með-
bræður sína að peðum og verkfær-
utn. Sjálfstjórnarþjóðir fylla ekki ná-
grannarikin njósnurum né beita
brögðum til að koma máium á ring-
ulreið, svo að þær geti neytt högg-
staðar og iagt undir sig lönd og
lýði. Þesskonar atferli þróast aðeins
bak við tjöldin, þar sem engum er
heimiit að fregna. Lævís ráð til
blekkingar eða áhtifa, ráð sem ef til
vill ganga frá einni kynslóð til ann-
arar, verða ekki lögð né í leyndum
haldin annarstaðar en i hirðskjólinu
eða í vel geymdum trúnaði fámennr-
ar sérréttarstéttar. Sem betur fer, er
þeirra enginn kostur þar sem al-
menningsálitið ræður og krefst fullr-
ar vitneskju um öll málefni þjóðar-
itinar. Staðföstum samtökum um
frið verður aldrei haldið nema með
félagsskap lýðstjórnarþjóða. Engri
einvaldsstjóm væri treystandi til að
halda trúnað og sáttmála sliks félags-
skapar. Það samband verður að vera
heiðvirt og einhuga. Brögð og tál
mundi naga rætur þess. Spillingín
væri komin í hjarta sliks félags, ef
bragðarefir byndu þar lag sitt sam-
an, btugguðu ráð sín eftir vild og
gerðu engum reikningsskap ráðs-
mensku sinnar. Frjálsar þjóðir einar
geta með staðfestu miðað áform sín
og heiður við sameiginlegt markmið
og kosið heldur hagnað mannkyns-
ins en einhverja smávegis hagsmuni
sjálfra sin.
Finnur ekki hver Amerikumaður
til þess, að vonir vorar um fram-
tíðarfríð i heiminum hafa stórum
glæðst við hin furðulegu fagnaðar-
tíðindi er gerst hafa í Rússlandi síð-
uslu vikurnar ? Þeir sem bezt þektu
til vissu það, að Rússar hafa raunar
ávalt verið lýðstjórnarsinnar i hjarta,
í öllum aðalvenjum sínum, í hugs-
un sinni og i öllum þeim þjóðar-
háttum er báru vott um eðlishvatir
þeirra og lífsstefnu. Einveldið sem
hreykti sér á stjórnartindi Rússlands
var ekki i raun réttri rússneskt að
uppruna, eðli né tilgangi, þó að það
hafi lengi staðið og mittur þess ver-
ið ægilegur, og nú er því hrundið
og hin mikla, göfuga iú sneska
þjóð hefir í allri sinni meðfæddu
hátigtr og veldi bæzt við liðið sem
berst fyrir frelsi i heiminum, fyrir
réttlæti og fyrir friði. Hér er félagi
sem á heima i heiðvirðu bandalagi„,
Eitt af því sem hefir fært oss heim
sanninti um það, að prússneska ein-
veldið væri ekki og gæii aldrei orð-
ið vinur vor, er það, að allt frá
upphrfi þessa striðs fviti það grun-
lausar borgir vorar, og jafnvel stjórn-
arskrifstofur vorar, njósnurum og
kom alstaðar á gang glæpsamlegum
brögðum gegn samkomulagi og friði
þjóðarinnar inn á við og iðnaði vor-
um og verzlun út á við. Það er
aukheldur orðið augljóst nú, að njósn-
arar voru hér jafnvel áður en stríðið
hófst.
Það er þvi miður engin getgáta,
heldur staðreynt og sannað fyrir
dómstólum vorum, að vélabrögð sem
oftar en einu sinni li við borð að
röskuðu friðinum og kiptu iðnaði
landsins úr liði, þau voru höfð i
frammi að 'und.rlagi, með aðstoð
og jafnvel persónulegri leiðsögn op-
inberra erindreka, er keisarastjórnin
hafði við hönd Bandarikjastjórnar.
Jaftivel meðan vér vorum að koma
í veg fyrir þetta og reyna að upp-
ræta það, höfum vér reynt að skýra
það með svo miklu veglyndi sem
unt var, vegna þess að vér vissum
að upptökin lágu ekki í neinni óvild
eða ásetningi þýzku þjóðarinnar i
vorn gatð (henni var eflaust jafn
ókunnugt um það og sjálfum oss)
heldur eingöngu í eigingjarni við-
leitni stjórnar sem gerði það sem
henni leizt, en sagði þjóð sinni ekkert.
En þetta átti sinn þátt i því að færa
oss loks sanninn heim um það, að
þessi stjórrr ber ekkert saunarlegt
vinarþel til vor og hefir í hyggju
að vinna gegn friði vorum og ör-
yggi eftir hentugleikum sínum. Að
húa ætlar að æsa upp óvini gegn
oss rétt fyrir dyrum vorum, um það
ber bréfið, sem náðist, til þýzka
sendiherrans í Mexikóborg, ljósastan
vottinn.
gleymdi alveg afleiðsluþræðinum.
Og nú beið hann þess með óþreyju
að þrumuveður kæmi, og það kom,
Eldingu laust niður í hina gvltu
stöng á púðurturninum og um leið
flaug turnintr í háa loft með ógnr-
legum guý. Steinn kom i höfuð
liðsforingjans og rotaði hann.------
Austurríkismenn hafa 16000 fer-
kílómetra af Albaníu á sínu valdi og
hér biðu þeirra mörg störf, eigi síð-
ur en í Montenegro.
Það eru aðallega samgöngurnar
sem þeir reyna að bæta. Að undan-
teknum veginum milli Skutari og
San Giovanni, var að eins einn veg-
ur í Albaníu, þegar Austurríkismenn
komu þangað. Hann lá í milli Tirano
og Durazzo og var gerður af —
Rómverjum. —
Nefnd hefir verið skipuð til þess
að koma á einu og sama bókmáli i
frá Durazzo á flutningaskipum ítala.
Óeirðir og bardagar hafa mjög
háð framþróun Skutaris. Fyrst og
fremst lá landið lengi í sárum vegna
innbyrðisóeirða. Tyrkir og Albanir
bárust á banaspjót og Albanir sjálfir
voru andvígir innbyrðis, skiftust í
marga flokka sem altaf áttu í víga-
ferlum.
í Balkanstyrjöldunum komu nýir
óvinir inn í landið. í sex mánuði
stóðst Skutari umsát Serba og Svart-
fellinga og það var vegna svika að
hið hrausta setulið varð að gefast
upp að lokum.
A tindinum á háu fjalli, sem er
norðan við borgina, rís eldgamall
kastali. Af múrum nans sézt um
óravegu inn í Albaníu. Neðan við
fjallið hlykkjast Bojana-áin í ótal krók-
um, og á hæðunum hinum megin
við dalinn sjást skotgrafir Serba og
Svartfellinga, eins og moldvörpu-
raagalar.
Ef maður gengur upp að kastal-
annm, rekur maður ýmist fæturna í
ryðgaða. og mörg hundruð ára gamla
fallbyssukúlu, eða þá brot -úr nýrri
sprengikúlu — minningar um forna
og nýja fjandmenn.
Árið 1400 var þessi kastali reistur
og samkvæmt munnmælasögum, var
jómfrú múruð inn i undirstöðuvegg-
ina, til þess að kastalinn skyldi óvinn-
andi.
Nokkur hluti hans ónýttist árið
1850. Það vildi þannig til:
Yfirfonnginn í Skutari hafði verið
í Ítalíu og kynrt þar hinum ágætu
kostum eldingavarans. Hann afréð
þegar, þá er hann lij,om aftur, að
setja eldingavara á púðurturn kastal-
ans. Það er að segja, hann lét sér
nægja að setja upp stöngina, en