Morgunblaðið - 27.05.1917, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
S
Vér verðum nú við þeirri áskor-
un sem fólgin er í þessum fjmdskap,
sökum þess flð vér vitum að siik
stjórn, er hefir þvilika aðferð, getnr
aldrei orðið vinur vor og að stjórnir
lýðveldisrikja heimsins eiga sér enga
vissa öryggisvon meðan hún held-
ur sínu harðsmina valdi, sem altaf
liggur í leyni og bíðnr færis til að
brinda í framkvæmd einhverri fyrir-
ætlun sem vér vitum ekki hver er.
Vér erum nú að ganga í bardagann
við þennan eðlisóvin frebisms og
munum, ef nauðsyn krefur, neyta
allrar orku þjóðarinnar til að brjóta
á bak aftur og gera að engu við-
leitni hans og vaid. Nú þegar vér
sjáum hlutina lausa við hverja blæju
yfirskyusins, þá fær það oss gleði
að berjast þannig fyrir varanlegnm
friði heimsins, fyrir freisi þjóðanna
— og þar með þýzku þjóðaritinar
— rétti þjóðanna, stórra og smárra,
og einkarétti allra manna til að velja
sjálfir lífsstefnu síua og það hverj-
um þeir vilja hlýða. Lýðstjórnina
verður að tryggja í heiminum. Frið-
ur hans verður að rísa á traustum
grunni stjórnfrelsisins.
Vér rekum etigin eigingjöm er-
indi. Vér æskjum engra landvinu-
inga né yfirráða. Vér leitum engra
skaðabóta sjálfum oss til handa og
engra fjárbóta fyrir það, sem vér fús-
lega leggjum i sölurnar. Vér erunr
aðeins einn meðal margra er berjast
fyrir réttindum mannkynsins og verð-
um ánægðir þegar þau eru orðin svo
örugg sem ástæður og frelsi þjóð-
anna leyfa, Einmitt vegna þess, að
vér berjumst án haturs og eigin-
gjarnra hvata og leitum sjálfum oss
einskis nema þess er vér óskum að
eiga sameiginlega með öllum frjáls-
um þjóðum, þá er eg þess öruggur,
að vér munum heyja stríðið æsinga-
laust, og gæta sjálfir vendilega þeirra
réttarreglna og þess drengskapar er
vér þykjumst berjast fyrir.
Eg hefi ekkert minst á þær stjórn-
ir sem eru í bandalagi við keisara-
stjórn Þýzkalauds, sökum þess að
þær hafa ekki herjað á oss né knú-
ið oss til að að verja réttindi vor
og heiður. Stjörn Austurríkis og
Ungverjalands hefir að vísu játað
allri Albaníu. Er það hið mesta
þarfaveik, því að áður hefir verið á
því ógurlegur ruglingur. Hver mað-
ur ritaði á þann hátt er honum sýnd-
ist og fyrir mentaða Albaua gat það
jafnvel verið frágangssök að lesa al-
menn sendibiéf á sínu eigin máli.
Áður voru það aðallega andlegrar
stéttar menn sem héldu uppi fræðslu
í land nu, en nú hafa verið kvaddir
þangað nýir kensiukraftar, sérstaklega
frá Kroatíu og mörg hundruð ungar
stúlkur hafa yfirgefið heimili sín og
gerst kenslukonur i afskektum sveit-
nm Albaniu.
Það hefir einnig verið stofnaður
heræfingaskóli, þar sem albanskir
piltar æfa hernaðarlistir undir umsjá
austurrikskra liðsforingja. Og til land-
varna hafa Austuiríkismenn komið
upd innlendu varnarliði og leysir það
smámsaman hinaansturrisku hermenn
af hólmi.
fult samþykki si’t á ósvifnum og
ólögiegum k fbitaheröaði sem keis-
arastjórnin þýzka hefir nú opinber-
lega upp rekið, og því hefir stjórnin
hér ekki getað veitt viðtöku Tarn-
owski sreifa, sendiherranum sem
Austurríki og Ungv.land fyrrr skemstu
sendi með umboði til stjórnarinnar hér;
en stjórn Austurrikis og Ungverja,
lands hefir ekki b?inlitiis fært ófrið
á hendur borgurum Bandarikjanna á
sjónum, og eg hyfi mér, að minsta
kosti í bráð, að fresta umræðum um
samband vort við stjörnina í Vínar-
borg. Vér leggjum út í þetta strið
aðeins þar sem vér erum til neydd-
ir, vegna þess að engin önnur ráð
eru til að vernda réttitidi vor. Það
verður hægara fyrir oss að heyja
stríðið með réttlæti og drenglyndi,
vegna þess að vér gerum það reiði-
laust, gerum það ekki af óvild til
neinnar þjóðar, né með löngun til
að móðga nokkra þjóð eða viuna
heuni tjón, heldur einungis verjum
oss með vopnum gegn ábyrgðarlausri
stjórn, sem gefur mannúð og rétt-
læti engan gaum framar og er alveg
að tryllast. Eg endurtek það, að vér
erum einlægir vinir þýzku þjóðar-
arinnar, og óskum einskis fremur
en þess að sem fyrst komist á aftur
vinsamlegt samband vor á milli til
hagsmnna hvorratveggja. Svo erfitt
sem henni kann að veita þnð í svip-
inn að trúa þessu, þá kemur það
samt frá hjörtum voruir. Vér höf-
um umborið núverandi stjórn henn-
ar alla þessa erfiðu mánuði vegna
þessarar vináttu, iðkað þolgæði og
umburðarl;.ndi, sem annars hefði ekki
getað átt sér strð. Sem betur fer,
höfum vér enn t ekifæri til að sanna
þá vináttu í daglegri framkomu vorri
og breytni við miljónir karla og
kvenna sem fædd eru i Þýzkalandi
og bera til þess rækt, ett heima eiga
með oss og lifa voru lífi, og það
skal vera metnaður vor að sanna þá
vináttu öllum þeim sem reynast
dyggir meðbræðrum sinum og stjórn-
inní á þrautastundinni. Þeir eru,
flestir, jafn trúir og dyggir Ameriku-
menn og þó að þeir hefðu aldrei
annan trúnað og holiustu þekt. Þeir
munu verða reiðubúnir að veita oss
Réttarfari er þannig háttað, að
glæpamál eru dæmd af herrétti en
almenn mál af innlendum dómurum.
Málum sem risa út af hjónaskilnaði
meðal Múhamedstrúarmanna er vís-
að tii múhamedanskra dómara.
Um landbúnaðinn er það að segja
að í fyrsta skifti í sögu landsins,
hefir nú verið talinn kvikfjárstofn.
Það er farið að rækta þar kartöflur
og grænmeti i stórum stíl, og tó-
baksræktina, sem áður var á mjög
lágu stigi, hefir nú verið reynt að
að auka með því að flytja inn tó-
baksjurtir frá Bosniu og gera fyrir-
myndar tóbaksrækt i nánd við Skut-
ari. —
Landbúnaðuriiin hefir fram ti
þessa verið mjög bágborinn i Al-
baníu, vegna þess að bændurnir hafa
eigi haft neinar vélar og hefir skoit
alla þekkingu á jarðrækt. Auk þess
lið til að halda í aga og skeljum
þeim hinum fáu sem kynnu að hafa
aðrar skoðanir og áform.
Skyldi þegnskaparleysi koma ftam.
þá mun það verða brot’lð hörðum
höndurn á bak aftur, en ef það ann-
ars bærir á sér, þá verður það að-
eins hér og þar og magnlaust, nema
af hendi þeirra fáu sem hvorki skeyta
lögum né mannúð.
Það er sorgleg og þungbær skylda,
háttvirtir sambandsþingmenn, sem eg
hefi int af hendi með því að ávarpa
yður þannig. Vér eigurn, ef til vill,
marga mánuði sárra þrauta og fórna
fyrir höndum. Það er ógurlegt að
leiða þessa miklu og fiiðgjörnu þjóð
út í stríð — hið ægilegasta og óheilla-
vænsta allra stríða. Menningin
sjálf virðist leika á reiðiskjálfi, en
réttur er dýrmætari en friður, og vér
munum berjast fyrir þvl sem oss
hefir jafnan legið hjarta næst, fyiir
lýðstjórn, fyrir rétti þeirra, sem þegn-
skuld eiga að gjalda, til að eiga at-
kvæði um stjórn sína, fyrir réttind-
um og frelsi smáþjóða, fyrir alls-
herjarvaldi réttaiins, er fáist með sam-
tökum frjálsra þjóða til að færa öllum
þjóðum frið og öryggi og gera alla
veröld frjálsa að lokum. Slíku verk-
efni getum vér helgað líf vort, auð-
legð, alt sem vér erum, alt sem vér
höfum, í hróðugri vitund þess, að
nú er sá dagur runninm, er Ameriku
veitist sú sæmd að fórna blóðt sínu
og orku fyrir þau rök er hafa alið
har.a og þá hamingju og frið sem
henni hefir aukist. Svo hjálpi henni
guð, hún getar ekki annað.
Guðm. Finnbogason
þýddi.
Viðurværi Þjóðverja.
í síðasta mánuði var breytt til um
viðurværisskamt Berlínarbúa. Höfðu
menn búist við róstum og upphlaupi
við það tækifæri, en af því varð þó
ekki. Fólkið tók með þögn og
þolinmæði því sem fyrirskipað var.
eru þeir ákaflega latir og kemur ekki
til hugar að rækta meira land en
rétt svo að þeir geti sjálfir framfleytt
lifinu á því.
Þegar bændunum hefir verið kent
almennilegt búskaparlag, er enginn
efi á þvr, að landbúnaðurinn í Al-
baníu á mikla framtíð fyrirhöndum.
Jarðvegur er þar svo frjóvsamur að
hann gefur tvær uppskerur á ári á-
burðarlaust, fyrst kom og srðar maís.
Heilsufar hefir verið reynt að bæta
með þvi að koma upp sjúkrahúsum
og með því að bóiusetja menn gegn
drepsóttum. Og wra/am-sjúklingar
hafa verið sendir til heilnæmari staða.
En á þessu sviði hafa Austnrríkis-
menn rekið sig á megna rnótspyrnu
af hálfn íbúanna, þvi að þeim er
meinilla við alla afskiftasemi, jafnvel
þótt þeir séu fárveikir. Sérstaklega
er það þó kvenþjóðin. í Montenegro
í Berlínarborg allri, er vikuskamt-
urinn þessi: 1600 gr. af brauði og
500 gr. af kjöti, 50 gr. af smjöri
og 50 af smjörlíki. Þeir sero við
erfiðisvinnu fást fá þó 3 50 gr. brauðs
aukalega og 1000 gr. ef sé stakar
ástæður rnæla með því. Þá fær
hver maður 21/, kg. af kartöflum á
viku og hverjum manni eru ætluð
3 e8g-
Skamturinn af öðrum matvælum
er ekki jafn ákveðinn, svo scm af
mjólk, grænmeti allskonar, sætindum,
fiski, súpuefnum o. s. frv.
Yfiiborgarstjórinn í Berlin hefir
lýst því yfir að með þessu skömtu-
lagi geti Berlíuarbúar fleytt sér áfram
til júlímánaðarloka. Þá á uppskeran
að vera komin.
Skipasmiðar í Ameríku.
A öllum skipasmíðastöðvum í
heimittum er nú unnið af hinu
mesta kappi. Og þær hafa hvcrgi
nándar nærri við að fuilnægja eftir-
spurninni eftir skipum. Flestar munu
þær hafa nóg starf fyrir höndum,
til margra ára.
Norðmenn munu hafa beðið mest
tjón allra þjóða á skipastóli sínum.
En sjálfir hafa þeir eigi svo miklar
skipasmíðastöðvar, að þær geti ann-
að því sem' þær þyrftu sð gera.
Hafa Norðmenn þvf leitað til ar.n-
ara þjóða, einkum Bandaríkjanna
með það að fá ný skip. Og um
það leyti er Bandaríkin fóru í stríð-
ið, var þar verið að smíða skip, sem
báru 1,150,000 smál. handi Norð-
mönnum. En nú hefir það kornið
til orða, að Bandaríkin tækju öll
skip eignarnámi, þau er nú er ver-
ið að smíða i Bandaríkjunum fyrir
erlendar þjóðir. Þykir Norðmönn-
nm þetta illa farið sín vegna og
vitja fyrir alla muni halda í skipin.
er sama máli að gegna, og þar neit-
aði kvenfólkið algerlega að láta lækn-
ana koma nærri sér. En vegna þess
að margar farsóttir komu þar upp
og úbreiddust um landið, gerðust
læknarnir óþolinmóðir og beittu
valdi. Varð þá ógurleg gremja meðal
landsmanna. Sendinefnd vair gerð á
á fund drotningarinnar af Monte-
negro og hún dróg taum kvennauna.
Læknarnir urðu þá að lúta f lægra
haldi-^g farsóttirnar fengu að breið-
ast út undir vernd drotningatinnar.
Nú hafa kvenlæknar frá Vín verið
kvaddir til hjálpar og reyna þeir að
vinna sér traust Svartfellinga og Al-
bana með þvi að beita við þá hóg-
værð og gætni.
Paul Sarauvu.