Morgunblaðið - 24.02.1918, Síða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
að þeir líkjast mest smá þörunga-
blöðum, og á bakinu má sjá gráar,
rauðar eða brúnar skellur, sem eru
nákvæmlega að sjá eins og þörunga-
skánir, sem vaxa á steinunum um-
hverfis þá. Er því oft ógerlegt að
greina þá frá botninum, ef þeir liggja
kyrrir.1)
Skötuselurinn (kjaftagelgjan) með
öllum sinum uggum og smáhúðflip-
um meðfram hliðunum, gæti eg trú-
að að líktist mest þaragrónum steini,
þegar hann liggur kyr á botninum.
Fleiri dæmi mætti tína til, en eg
læt hér staðar numið og skal að eins
geta þess að lokum, að þessi lit-
brigðamáttur stafar af því, að í roði
fisksins eru örlitlar agnir, s. n. lit-
berar, með ýmsum litum. Hefir hann
það vald yfir þeim (gegnum taug-
arnar) að sumar þeirra breiðast' út,
þær sem eiga að ráða rauða litnum,
en hinar dragast saman, svo að litir
þeirra hverfa að mestu. Svipuð lit-
brigði eru á smokkfiskum og líklega
á sumum krabbadýrum.
4. Ohreinn hjór. Það má þrátt
og oft heyra þá skoðun meðal fiski-
manna, að fiskar séu mjög viðkvæmir
fyrir öilum óhreinindum ’í sjó, og
flýi óðara, ef hann óhreinkist. Eink-
um er það oft tekið fram, að fiskur
hverfi á burt, þegar þurrastormur
blási af landi, og feykir ryki í sjó-
inn. A rannsóknarferðum mínum og
heima fyrir hefi eg haft allar þær
gætur á þessu atriði, sem eg hefi
getað, og mínar athuganir hafa alls
ekki staðfest þessa kenningu, því að
eg hefi oft haft tækifæri til þess að
sjá að allir fiskar dvelja jafnvel lang-
dvðlum í æði óhreinum sjó. Hefi
eg stundum greint frá þessu í skýrsl-
um mínum, og skal nú geta hins
helzta af því tægi og nefna einstaka
fiska.
J) Sbr. ritgerð mína: Dulargerfi
dýranna, í Skirni 1900.
Kolar (sandkoli og skarkoli) eru
eins og allir vita, reglulegir botn-
fiskar, og eru oft á svo grunnu, að
athuga má allar hreyfingar þeirra af
landi. Eg hefi oft haft tækifæri til
þess að horfa á þá af bryggjum i
Reykjavík. Hefi eg þá oftsinnis séð,
að þeir fela sig á botninum með þvi
að hálfgrafa sig niður í leirinn og
dusta hann svo mikið upp með því að
dinta sér til, að þeir hafa alveg horf-
ið í ský af leirgruggi þvi, sem þeir
þyrluðu upp; þegar kyrð var komin
á og gruggið að mestu sezt á botn-
inn, var bakið á þeim orðið alleirugt
og þeir sjálfir varla lengur til að
greina frá botninum.
Smáufsa (veturgamlan ufsa) hefi
eg oft séð í hópum í svo gruggug-
um sjó, við bryggjurnar í Reykjavík
(þegar hann hefir gruggast af brim-
róti), að hann hefir verið eins og
vel gruggugt jökulvatn og hefir ekki
litið út fyrir annað, én að ufsinn
kynni ósköp vel við sig þar.
Þorskseiði veturgömul hefi eg séð
við hvalveiðastöðvar á Austfjörðum,
í mergð kringum gamia og úldna
hvalskrokka í sjó, sem voru ógeðs-
lega útlítandi (gulur og grænn af
brýlu), að manni hefði varla dottið
í hug, að þar mundi nokkur skepna
þola við, án þess það vktist hafa
nokkur ábrif á seiðin. Þau möttu
það meira að fá þar rikulegt æti í
hvalskrokkunnm.
Lax og siluttgur. Það er alkunn-
ugt að lax og silungur verða þráfald-
lega að fara langar leiðir, til þess
að komast í bergvötnin til hrygning-
ar, eftir jökulvötnum, sem oft eru
kolmórauð af jökulleir, og dvelja jafn-
vel langdvölum í þeim. Bergvötnin
geta líka oft orðið æði gruggug i
vatnavöxtum, án þess að þau saki
fiskinn sem í þeim dvelur.
Síláin. Mörgum er víst kunnugt
um það, að kópsíld og millisíld er
á sumrin tíðum inni undir ósunum
á sumum jökulánum. Það á sér oft
stað á Skagafirði við ósa Héraðs-
vatnanna, við Blönduós; i Borgar-
firði (Faxaflóa) og á Þorlákshafnarvík,
úti fyrir Ölvesárósi. Er sjórinn á
þessum stöðum oft mjög gruggugur,
likt og sjálfar árnar, þó að vísu að-
allega á yfirborði, sökum þess að áír-
vatnið er léttara en sjórinn og sam-
lagast honum ekki lengi vel. Inn i
eða inn undir þetta grugg sækir síld-
in, og er þar oft langdvölum. í
sambandi við það vil eg geta þess,
að á rannsóknaskipinu »Thor« aflað-
ist, að mér viðstöddum, sumarið
1904, urmull af stútungi og þyrsl-
ingi í botnvörpu á 10—15 faðma
dýpi, fram undan ósnum á Lagar-
fljóti, þar sem sjórinn var enn grár
af leirnum úr fljótinu. Svo er það
kunnara en frá þurfi að segja, að
botnvörpungar grugga sjóinn, þegar
varpan er dregin eftir botuinum, og
virðist það ekki fæla fiskinn svo
mikið burt, því að oft fá þeir góð-
an afla drátt eftir drátt, þó að altaf
sé dregið i sama farið eða hér um
bil það.
Öll þessi dæmi eru all-ljós vottur
þess, {að ýmsir fiskar eru alls ekki
»hörundsárir« fyrir óhreinindum i
sjónum ef lífsloft (súrefni) er þar nóg.
Og bágt á eg með að trúa því, að
ryk af landi geti fælt fiska langt.
Allra sizt getur leir eða ryk sezt í
tálkn fiska, því að í þeim getur ekk-
ert tollað í lifandi fiski, nema það
sem er limkent eða hárkynjað. Sjó-
straumurinn gegnum þau mundi skola
öllum leir- og sandkornum burtu ef
þau vildu setjast í þau. Þá mundi
heldur ekki vera ástæða til banna
gufuskipaferðir um fiskimið, eins og
reynt var að gera við Lófót i Nor-
egi hér á árunum, þegar póstgufu-
stöð hjá Duná, og þaðan er hún
send áfram til véla þeirra og kafbáta.
Héðan frá Campina blasir við mér
hið endalausa svæði með eldbrunnum
oliugeymurum. Keisarinn var hér
fyrir skömmu. Það var reistur handa
honum útsýnispallur. Leifarnar af
blómsveigunum umhverfis hann,
hanga þar ennþá. Hann, sem al-
drei skortir orð til þess að lýsa þvi
sem honum býr í brjósti, varð al-
veg orðlaus þá er hann sá þessa
sjón.
Og enn hryggilegri hefir þessi
sjón verið fyrir Vilhjálm keisara, þá
er hann hugsaði til þess, að það
voru þýzkir verkfræðingar sem aðal-
lega unnu að þvi að efla rúmenska
oliunámið, ötulir og nýtir þýzkir
verkfræðingar sem höfðu reist flest
þau mannvirki og komið á fót þeim
vélum, sem nú liggja í rústum og
á víð og dreif eins og gamalt brota-
járn.
Mér verður það á að imynda mér
hvernig þeim föður, sem hefir smíð-
að landlagsleikfang handa syni sin-
um, með ótal byggingum og hug-
Yitsamlega gerðum vélum, muni vera
innanbrjósts, er hann sér son sinn,
skipaferðir áttu að byrja þar, vegna
þess að askan sem út var kastað (og
skrúfuhreyfingarnar) ættu að fæla
burtu fiskinn. Hvað mundu botn-
vörpufiskimenn vorir segja um þess-
háttar kreddur?
5. Styqð. Það mun vist alment
álitið, að fiskar séu styggir, þurfi
lítið til að hvekkjast. Það kemur þrá-
faldlega i ljós þar sem auðið er að
athuga þetta, að lítil truflun hefir
mikil áhrif. Eg hefi oft atbugað ufsa~
veiði við bryggjur og gert smátil-
raun í þessa átt. Eg hefi oft kast-
að smásteinum í seiðatorfur og af-
leiðingin hefir jafnað orðið sú, að
öll seiðin hafa þotið eins og örskot
í allar áttir út frá staðnum, þar sem
steinninn lenti, en undir eins og
kyrð er komin á aftur, koma þau
þangað sem þau voru, og sveima
um, rétl eins og ekkert hefði ískor-
ist; virðast hafa gleymt atvikinu um
leið og það er úr sögunni.
Eg hefi gert líka tilraun með stóra
og mjög þétta sandsílatorfu í Vest-
mannaeyjahöfn. Ahrifin og afleiðing-
ar urðu lík. Þegar fyrsta viðbragðið
var um garð gengið, jöfnuðu þau
sig brátt aftur. Um leið tók eg eftir
því, að þegar torfan seig hægt áfram
sneru öll seiðin í henni í nákvæm-
lega sömu átt, breýtti eitt af þeim
fremstu stefnu, þá gerðu hin öll það
undir eins, rétt eins og eftir fyrir-
skipun. Var það líkast því sem
ósýnilegur segull verkaði á síiin.
Eg hefi séð marhnúta veidda hvað
eftir annað á öngul, og sjálfur veitt
sama silungsseiðið mörgum sinnum í
lotu á stöng. Bendir það á, að áverk-
inn af önglinum hafi annaðhvort
ekki mikil áhrif á fiskinn, eða áhríf-
in gleymist fljótt, og að það séu
fleiri fiskar en gamlir þorskar, sem
gleyma sér.
Þeir sem hafa stundað sildveiðar
ásamt öðrum óknyttadreng, brjóta
öll gullin í mola daginn eftir að
hann fær þau.
En hverfum nú frá þessari viður-
stygð spellvirkjanna og lítum inn í’
einn af hinum nýju turnum, þar sein
olíulindirnar spretta upp aftur.
Brunnurinn er gígmyndaður að'
ofan og nær svo sem tvær álnir yfíf
jörð. Niður í hann gengur »fata«
og nokkur hundruð metra niður 1
jörðinni kemur hún ofan í hráolíu*
hafið og fyllist þar sjálf með næ*
200 kílóum af olíu. Þá er hún
undin upp aftur og tæmd i stór1
kerald. Með einni slíkri »fötu« ef
daglega hægt að ausa upp 12.50°
kílóum af jarðoliu.
Frá geymurunum rennur olín**
sjálfkrafa til hreinsunarstöðvanna
þar er henni skift í ýmsa vök^
með mjög einfaldri hitunaraðfer^'
tvær tegundir af benzini, aðra ti)
véla en hina til bifreiða, Ijósaolín
lampa, gasoliu í »Diesel«-v^.
Pacura, sem notað er til eldney0
og vélasmyrsla, hina finustn 0 ^
sem t. d. er notað til áburða
skrifvélar, almenna vélaoliu,
Það er þýðingarlaust að spyrja
Þjóðverja um þetta stærsta bál, sem
kynt hefir verið síðan heimur bygð-
ist. Maður verður fyrst að reyna að
gera sjálfum sér í hugarlund, hve
mikil spell brennuvargur geti gert
með nokkrum hefilspónum og einni
flösku af steinoliu. Og ef maður
hugsar sér svo, að hann hafi til um-
ráða, eigi að eins eina flösku af stein-
olíu, heldur hundrað keröld, sem
hvert tekur miljón litra af steinolíu
og benzini, þá fer maður fyrst að
nálgast hina réttu hugmynd um hina
stórkostlegu brennu.
Og ef maður á að reyna að gera
sér í hugarlund, jhvernig aðkoman
hafi verið fyrir Þjóðverja, þá verður
maður að imynda sér hundrað milj-
ónir rjúkandi olíulampa á litlum stað.
Þegar Þjóðverjar brutust inn í
Prahova-dalinn i öndverðum desem-
bermánuði í fyrra, þá var alt loftið
fult af sótögnum, sem gerðu þá svo
kolsvarta, að einungis augu þeirra
og tennur héldu hvitum lit. Yfir
Campania og Mareni var himininn
rauður af eldi. Og við hin snævi
þöktu Karpatafjöll bar kolsvartan
reykjarmökk, sem látlaust þyrlaðist
upp frá olíugeymurunum og olíu-
brunnunum.
Hugsið yður að eins einn einasta
olíubrunn, sem liggur eins og kveik-
ur niður i hið mikla hráoliuhaf í
iðrum jarðarinnar. Þarna var kveikt
í þrjú þúsund slikum brunnum —
auk hinna mörg hundruð olíugeym-
ara. —
Nei — þvi meira sem maður
hugsar um þetta, því óskiljanlegra
verður það.
Þjóðverjum tókst ótrúlega fljótt
að slökkva eldinn i brunnunum. Þeir
kæfðu hann með sandi. En olíu-
geymarnir urðu að brenna. Hin
geysistóru ilát, sem gerð voru úr
skrúfnegldum stálplötum, bráðnuðu
eins og kerti. Gríðarstórir járnbitar
undust saman eins og fis. Og hin-
ar miklu olíuleiðslupípur bráðnuðu
og lágu eftir i sverðinum eins og
viðarkol.
Þannig er þar umhorfs enn. Þjóð-
verjar hafa látið það afskiftalaust.
Því að það eru að eins brunnarnir,
,,sem þeir geta haft gagn af. Olíu
þá, sem þeir framleiða nú, dæla þeir
eftir nýrri olíuleiðslu niður að flota-