Morgunblaðið - 24.11.1918, Blaðsíða 1

Suunudag
24
nov. 1918
HORGUNBLAB
6 argangr
14.
tölublað
Ritstjórnarsími nr. 500
Sambandslfigin
á þingi Dana.
Ræða Zahle forsætisráBherra.
Á miðvikudaginn annan en var
lagði Zihle forsæ*isráðheira sam-
handslagafrumvarpið fyrir ríkisþingið.
Gerði hann í ítarlegri og langri ræðu
grein fyrir frumvarpinu, sðgu þess
og efni. Hér fara á ef ir aðaldrætt-
irnir úr ræðuuni:
— Danir hafa euga ástæðu tJl,
að kiefjrst þess ófrávikjanlega, að
lagafrumvörp um íslenzk sérmál séu
lögð fyrir konung einmitt i ríkis-
ráðinu. Menn hafa jafnvel íært rök
að þvi, að þetta geti naumast sam-
rýmst 15. gr. hinna dönsku grund-
vallarlaga, af því að með setning-
nnni »ráðherrarnir í sameiningu
Wynda rikisráðið®, sem þar stendur,
sé átt við dönsku ráðherrana. Það
er því heppilegt að með frumvarp-
inu er fengin stojnun sem komið
%etur i stað ríkisráðsins, nefnilega
dansk-íslenzka nefndin, og af Dana
hálfu mun það tæplega reynast
kleyft, að finna að því, þó íslands-
ráðherra leggi framvegis sérmálitt
fyrir konung utan ríkisráðsins, ef að
Islendingar, undir hinu nýja fyrir-
komulagi, álíta það virðingu lands-
ins og hagsmunum jsamboðið, að
ráðherrar þeirra hafi ekki aðgang að
ríkisráðiun,
Sambandðlögin ekki i bága við
grundvallarlögin.
Sameiginleg konungsst)órn á að
geta haldist jafnvel þó að samningur
sá er felst i sambandslögunum missi
gildi. '
2. gr. á'kveður, að reglur þær er
gilda í Danmörku um líkiserfðir,
skuli einnig gilda á íslandi og hið
sama gildir einnig um 3. gr. — á-
kvæðín um trúarbrögð konungs,
lögræðið og ríkisstjórn i veikindom
veikindum konungs, óiögræði eða
dvöl utan beggja rikja. Þessum á-
kvæðum er að eins hægt að breyta
með samþykki beggja rikjanna og
4. gr. ákveður að konungurinn
megi ekki vera stjórnandi annara
iíkja án samþykkis rikisþingsins
og alþingis.
Því hefir verið haldið fram, að
ákvæðið um, að ríkisexfð megi ekki
bfeyta án simþykkis alþiugis, komi
i bága við grundvallarlög Dana, því
að i þvi felist skilyrði fyrir breyt-
ingum á ríkiserfðum, sem ekki sé í
gfundvallarlögunum. Þessi skýriug
er ófuiinægjaudi og ályktunin þvi
röng. Samkvæmt grundvallarlögun-
um eru ríkiserfðirnar satnkvæmt því,
sem ákveðið er með rikiserfðalög-
unum frá 1853, *•—2• 8r* Áf því
leiðir, að ekki er hægt að breyta
Rttstjóri: Vilhjálmur Finsen
ísafoldarprentsmiðja
Afgreiðslusimi nr. 500
+
Det bskenútgöres herved at Poul Rosenkilde afgik ved
Döden den 14. November 1918.
Begravelsen fotegaar Söndag den 24. Nov. KI. 1 fra Doa)kirken.
Reykjavik 21. Nov. 1918.
Paa Forældres og Söskendes Vegne.
Hans Venner.
ríkiserfðum á annan hátt en þann,
sem i Danmörku gildir um grund-
valiarlagabreytingar. Eu þetta held-
ur ájram að vera qildandi réttur og
breytist ekkert, þó að maður í sam-
ræmi við. 18. gr. gtundvallarlaganna
— sem gefur konunginum rétt til,
með satnþykki ríkisþiugsins, að ganga
í rikjasamband, sem jafnvel breytir
gildandi rikisréttarreglum — bæti
því skilyrði við, með sambandslög-
um fyrir Dmmörku og Island, að
breytingar á ríkiserfðum séu einnig
háðar ákvörðun aiþingis, meðan sam-
bandslögin eru við lýði.
Gagnkvæmur ríkisborgararéttur.
6, gr. frumvarpsins bljóðar svo:
»Danskir ríkisborgarar njóta á ís-
landi i öilu tilliti jafnréttis við ís-
lenzka ríkisborgara fædda þar, og
gagnkvæmt«. Hérmeð er ákveöion
í alla staðt gagnkvæmur ríkisborg-
araréttur. Að íslendinsar njóti »jafn-
réttis« við oss Dani hér í Danmörku
merkir það, að íslendingar hafi
danskan innfæddra rétt bér og að-
gang að þeirn hlunnindum, sem
hann veitir, svo sem létt til em-
bætta og kosningarrétt til ríkisþings-
ins
Meiri hlutinn á Islandi.
Frumvarp þetta til sambandslaga
er samþykt af alþingi íslendinga 9.
sept. 1918 með 37 atkv. móti 2, og
af islenzkum kjósendum með nál.
13.500 atkv. móti 1000, við atkv.-
greiðslu þá, sem fram hefir farið
samkvæfbt stjórnarskrá íslands, og
verð eg því að ieggja til að írum-
varp'ið verði samþykt svo fljótt, að
það hafi náð staðfestingu og geti
gengið í gildi 1. desbr. næstkom-
andi, svo sem áformað er.
í sambandslögunum eru engin
ákvæði um íslenzkan fána. Ástæð-
an til þess er sú, að ísland verður,
þá er lögin öðlast gildi, fullvalda
ríki, og hefir þar af leiðandi rétt til
að hafa fána út af fyrir sig. Þó er
gert ráð fyrir að íshnd, eins og
Belgia, hafi enqan qunnfána.
Réttur þjóBanna.
Eg skal að eins bæta þvi við, ?ð
aldrei gæti það orðið smáþjóð til
hagsmuna að reyna að kúga aðra
ennþá minni. Vér verðura ákveðið
að halda fram rétti sjérhverrar þjóð-
»r, tii þess að iifa sjálfstæðu og ó-
háðu lifi, Og þegar nú íslendingar
álíta að þeir, bæði fyrir sök fjöig-
unar þjóðarinnar, fjárhagsástæðna,
stjórnmála- og menningarþroska,
séu þess megnugir að lifa sem þjóð
út af fyrir sig, pá er pað að eins
peirra, en ekki vort að dæma um,
hvort þeir hafi rétt fyrir sér eða
ekki. Það væri ofbeldi ef að vér,
í skjóli hins sögulega sambands ís-
lands og Danmerkur, sem lengi hefir
verið óljóst, ætluðum að neyða upp
á íslendinga rlkisréttarlegu forræði,
sem þeir álíta sig ekki þurfa með.
Við kröfum þeim, um viðurkenn-
ingu á fuilveldi íslands, sem Islend-
ingar hafa haldið fram með mikilli
einbeittni siðan 1848, er ekkert svar
heppitegra en það sem gefið er með
frumvarpinu til sambandslaga, er
samið er af mönnutn, sem einkar
fróðir ern um ríkisrétt, stjórnmál og
sögu. Danskri pjóðernistilfinninqu er
pað styrkur, að unt skuli vera að
varðveita samband íslendinga og
Dana, og það er vonandi að báðir
hlutaðeigendur meigi vel una við
sambandið, upp frá þeirri stundu
sem báðir eru jafn réttháir.
A íslandi virðist vaxandi fara
tiihneiging til, að mæta Dönum á
miðii leið með fullu trausti, og
áhugi manna hér í Danmörku fyrir
íslandi og málefnum þess ier mjög
vaxandi. Geðilegur vottur um þetta
er það, hve marga áhangendur
dansk-ísleuzka félagið hefir fengið í
báðum löndum. Ósérplægnir ágæt-
ismenn eru einnig að hugsa ium
fjárhagslega samvinau milli íslerid-
inga og Dana. Þess vegna má
maður eigi aðeins vona, heldur vera
viss um farsæla framþróun Dan-
merkur og íslands í vinsamlegu
ríkjasambandi, á grundvelli frum-
varps þcss, sem hér liggur fyrir,
og eg vorsa að * ríkisþingið sam-
þykki. —
tJr loftinu.
London 22. nóv.
Sir David Beatty tilkynti flotan-
um með merkjum frá skipi sínu
Queen Elizabeth í gær að við sólar-
lag. kl. 3.15, skyldi draga uiður
þýzku fánana á þýzku herskipun-
um, sem Þjóðverjar hafa nú skiiað
bandamönnum. Má ekki draga þau
upp aftur fyr en skipun kemur urn
það. Var merkinu hlýtt af 70 þýzk-
um herskipum, en þar á meðal voru
5 brynvarin beitiskip, 9 hrynd æk-
ar, 6 léttibeitiskip og 49 tundur-
spillar, sem gáfust upp í gær fyrir
3000 bandamannaskipum í Leith-
firði. Það áttu að vera 50 tundur
spillar, en einn þeirra rakst á tund-
urdufl á leiðinni og sökk, en skip-
verjum var bjargað. Léttibeitisldp-
inu Köln blektist á á leiðinni og
varð að snúa við. Skipa þeirra,
sem afhent hafa verið, er vandlega
gætt af brezka flotanum.
Það er ástæða til þess að ætla, að
flestir herfanganna séu enn í
fangabriðum í Þýzkalandi. Liður
þeim þar ákaflega illa, samkv í mt
skýrslu þeirra, sem þegar eru
ltomnir þaðán.
Brezkir rauðakrossmemi orir
komnir til Vínarborgar til þess að
lijálpa brezkum herföngum í A'ust-
urríki.
Belgar bafa nú tekið við Bryss-
el og er alt að komast þar í samt
la,g aftur.
Ameríkumenn komu til Luxem-
borg í gær og var þeim tekið tveim
liöndum.
Meðan Wilson forseti er í Norð-
urálfu ætlar hann að ferðast til
Bretlands og Italíu.
Stjórnarbyltingaróttinn er nú
um garð genginn í Hollandi.
Brezk nefnd, sem rannsakað hef-
ir tjön það, sem orðið hefir í Bret-
landi af völdum loftárása, áætlar
eignatjónið að minsta kosti 677,773
sterlingspund. 488 manns hafa
beðið bana en 1014 hlotið meiðsl
Ward Price símar frá Konstan-
tínópel, að í sumum fangabúðmmm
í Tyrkalndi hafi fangarnir verið
ilstroknir. Tyrkneskur fyrirliði lét
hegna brezkum fanga, sem var lús-
ugur. Hann var látinn éta lýsnar,
sem fundust í skyrtu hans,
• London í gær.
í gær átti að afhenda í Harwich
21 þýzkan kafbát en að eins 20
komu og er það fullyrt í loftskeyti,
að einn hafi farist. Nokkrir kaf-
bátar af sömu gerð og „Deutseh-
land“ liafa komið.
Fregnritari Daily Express í Am-
sterdam fullyrðir, að keisarinn líði
mjög af þunglyndi.
Símskeyti frá Kaupmannahöfn.