Morgunblaðið - 02.09.1919, Side 1

6. árgangur, 279. tðlublað
Þriðjudag 2. september 1919
Isafoldarprentsmið] a
BBBBMaMHBMBBaBMBaaBBg M *
Jóhann Sigurjónsson
skáld.
I
1
Jóiiami Öigurjóiisson andaðist í
Kaupmamiahöfn í fyrradag.
Þessi harmafregn kom eigi kunn-
ugum á óvart, því Jóhann var mjiig'
heilsutæpur þetta síöasta ár. Hann
hafði nokkuð lengi þjáðst af
htng'náþembu („astma' og' við
spöusku veikina í fyrrahaust þyngdi
honum allmjög, og tók þá einnig að
hera á hjartabilun. Jóhann var hér
heima síðastliðið vor og versnaði
svo við þá ferð, að þégar hann kom
til Hai'nar aftur, lag'ðist hann inn
á sjúkrahús og var þá um hríð svo
veikur, að euginn hug'ði honum líf.
En liann stóðst þó þá atlögu sják-
dómsins og rétti við aftur.
Og'j þó kom fregnin á óvart, bg
slær fehntri á mánn. Því Jóhann
var ungur maður og starfandi, og
öllum fanst að hann mundi eiga
svo . mikið eftir óstarfað. Iiann
hafði náð ská”ldfrægð og stóð á tindi
listarinnar. Og á anda hans var
engin feigðarmerki að sjá. Bu það
er gömul saga þetta, að memiiruir
hvérfa þegar þeirra er saknað mest.
Jó'hann Sigurjónsson var fæddur
á Laxamýri í Þingeyjarsýslu 19.
júní 1880. Ólst hann upp á heimili
föður síns, rausnarbóndans Sigur-
jóns á Laxamýri, og gekk inn í
annan békk latínuskólans 1896, og
sat í skóla þrjá vetur og tók 4.
bekkjar pró'f. Þótti hann ágætur
uámsmaður. Eigi sat hann lengur
í skóla, en sig'ldi og' tók að nema
dýralækningar við Landbúnaðar-
háskólann í Kaupmannahöfn og
stundaði þar nám af miklu kappi
og tók þar ýms próf. En um þess-
ar mundir varð ömuir tilkneiging
yfirsterkari. Jóihami Sigurjónsson
^arð aldrci dýralæ'knir.
í ofurlítilii grein í „Bogvennen*
fyrir nokkrum árum mintist Jó-
haun barnsára sinna og segir frá
hví, cr hann skrifaði leikrit þegar
híum var barn og' lét heimilisfólkið
a Laxamýri leika. Það var þessi æð,
Sem æ magnaðist með liverju áriiiu
°8 tók hann að síðustu allan, frá
úánisbókunum í Kaupmannahöfn.
þráðurinn náði óslitinn frá
e‘ú’nsárunum fram til , síðustu
^udar. í skóla orkti hánn kynstr-
1,1 öll, bæði í bundnu máli og ó
^Uthm, en lítið þótti þeim til þess
^°*Ua, sem skynbærastir voru taldir
d báu efni í flo’kki skólabræðra
*
ails- En liann orkti samt og' lét
e^kert á sig fá.
næstu árum eftir aldamótin
lxut' hunn fyrsta leikritið, sem
0lu fyrir almenuiugssjónir, „Dr.
Rung“. Leikrit þetta er eigi eins
kummgt Jiér og síðari rit Jóhanns,
enda kom það ekki út á íslenzku.
Atbygli talsverða vakti samt þessi
frumsmíð skáldsins og sjálfur
Björnstjerne Björnson lét sér um
mumi fara, er liann liafði lesið rit-
ið, að ný stjarna væri komin á bók-
mentalhimin Norðurlanda, þar sem
Jóhann væri. Næsta leikrit Jó-
hamis var „Bóndinn á Hrauni“ og
hefir hann verið gefinn út á ís
lenzku og leikinn í Reykjavík löngu
fyr eu annars staðar.
Eigi voru þessi rit meguug þéss
að ávinna Jóhamu almemui viður-
kenniugu. Hann sagði svo sjálfur
frá, að sig liefði skort lífsreynslu
til að skrifa, er hann samdi þau, og
má vel vera, að svo lia.fi verið- Jó
hann hafði fram að þessu eigi reynt
nema sólarlilið lífsins. Hann var
fjáður betur en flestir aðrir, átti
flo’kka vina, en áhyggjur þekti
hann naumast.
En efiiin gengu til þurðar og líf-
ið varð honum eins og skógur á
hausti. Lífslcjörin gerbreyttust og'
liann liáði baráttu fyrir tilverunni.
A þeim árum skrifaði hann „Fjalla-
Eyvind' ‘.
Eigi skal hér farið orðum úm
þetta leikrit Jóhanns fremur en
önnur. Það gera væntanlega aðrir,
sem betri hafa tök á. En öllum er
kunnugt að með þessu skáldriti
smu braut hann þann nriir, sem öll
skáld eru áð reyna að brjóta, og'
flest til æfiloka, múrinn milli sín og
frægðarinnar.
„Fjalla-Eyvindur“ færði Jóhanni
gull og græna skóga. Leikritið fór
sig'urför um öll 'heldri lciksvið Ev-
rópu og síðar einnig í öðrum heims-
álfum. En fyrst var það íklætt holdi
og blóði á leiksviðinu í Reýkjávík.
f vö rit háfa komið frá höfundin-
um síðar, „Galdra-Loftur“ og
„Lyga-Mörður“, en tæplega hafa
þau átt eins miklum vinsældum að
fagna á leiksviðinu eins og „Fjalla-
Eyvindur“.
Jóhann lieitinn varð i'yrstur ís-
lenzkra rithöfuuda til þess að yrkja
á erlenda tungu. Var eigi laust við
að hann sætti ámæli fyrir, því sum-
um þótti íslenzku þjóðerni misboð-
ið með þessu. En 'hann var einn
þeirra sem fanst, að eigi væri líf-
vænt skáldum, sem eigi næðu til
aunara en íslendinga einna, og af
hag'smuna-ástæðum mun það liafa
vorið, sem haim lét gefa bækur shx-
ar út á dönsku. Euda var honum
GAMLA BIO
m ur drengur.
Leikrit i $ þáttum.
Fjaiska falleg og efnisrik ir.ynd,
vel leikin og útbánaður hinn
vandaðrsti, eins og veoja er hjá
World Films Comp.
eigi greið gatan að ,fá útgefendur á
íslandi, sízt fyrir ritlaun er nokkru
næmi. Jafnvel „Fjalla-Eyvindur“
var géfinn út neðanmáls í blaði, áð-
ur en hann var gefinn út í bókar-
formi. Og' þó að einstöku menn köll-
uðu Jóhann danskan, í heilagri
vandlætingp sinni, þá var 'hann
ckki verri Islendingur en margir
þeir, sem hærra gólu um þjóðrækni
en hann. Rit sín skrif aði hann lengi
vel jöfnum höndum á dönsku og
íslenzku og þýddi jafnan sjálfur.
Jó'hann var tæplega meðalmaður
á hæð og eigi vel vaxinn. En and-
litinu tóku allir eftir. Svipurinn var
hreiimi en alment gerist, ennið hátt,
nefið stórt og hvast og augun snör
og lifandi. Enginn sem sá hann, þó
eigi væri nema sem snöggvast, gat
g'leymt svipnum. 1 viðræðu- átti
hann fáa sína líka. Hann var glað-
lyndur mjög, sítalandi og var sem
alt andlitið talaði. Manni fanst
hann oft vera dáiítið barnalegnr
í tali, en ávalt'komu fram í ræðu
hans gullkorn andríkisins, þó eigi
á saina liátt og hjá öðrum, scm
seg'ja vilja speki eða kjarnyrði. Iijá
honum kom það svo eðlilega eins og
hann vissi ekkert af því að haun
væri andríkur. Þegar hann talaði
um áhugamál shi, gat hann tekist
allur á loft, og talaði hann þá með
þeim sannfæringarkrafti, sem fáum
er gefinn. Og eins var liann fljótur
að hitna, ef honum fanst misboðið
manni eða málefni.
SamBÍagarnir við Austor*
ríki
verða lagðir fram á morgun. Er
fulltrúum Austurríkismanna gefinn
5 daga frestur til umhugsunar.
Nauðongarvinna í Frakk-
landi
Sá orðrómur berst frá Beriín, að
stjórnin muni ætla að fiytja
Spartakista með valdi til Norður-
Frakklands, til að vinna þar að
endurbyggingarstörfum þeim, sem
ákveðin voru með friðarsamning-
unum.
Bezta skáld íslendinga á sinni tíð
dó fyrir þremur aldarfjórðungum
eiumana og yfirgefinn suður
Kaupmannahöfn og þar livíla bein-
in enn. Mesta skáld íslendinga
okkar tíð liggur á líkbörunum
sama stað. Það var margt líkt með
þeim, og' báðir dóu þeir ungir. Fæst-
ir Islendingar, sem til Hafnar hafa
komið, hafa séð legstað „listaskálds
ins góða“. Væri úr veg'i að legstað
,ur Jóhanns yrði nær? Því það var
þó íslaiid, sein ól liann.
Erl. símfregnir.
Khöfn, í gær.
Jóhaim Öigurjónsson rithöfund
ur andaðist í gær.
Czekko3lovakar og Pól-
verjar.
Czekkoslovakar haí’a liafið vþ
búnað til þess að ráðast á Pólverja
Orsökin til þess er sú, að friðar
þing'ið liefir ákveðið að Pólverjar
skuli fá Teséhen.
Bandamenn í Bnlgariu.
Fná Saloniki er símað að Frákkar
hafi skipað eftirliMier í Búlgaríu,
þaugað til friðarsamningarnir verða
samþyktir af Búlgörum.
Um frv. stjórnarinnar um skipun
barnákennara og l'auu þeirra cr
komið svolátandi álit frá samvinnu-
nefnd launamála:
Fræðslulögin frá 1907 eru að
mestu óbreytt enn þá. Hafa meim
við reynslu þá, sem á þeim er
orðin,fundið til þess að á þeim þurfi
að gera ýmsar breytingar, og sumir
álitið, að þörf væri á að breyta
*eim í verulegum atriðum. Þar sem
það er viðurkeut, að ekki sé rétt
að breyta slíkum lögum fyr en eft-
ir næga reyslu og gaumgæíilega at-
hugun, þá mun það vera orsök þess,
að fræð’slumálastjórnin hefir enn
eltki lagt til að breyta þeim, nema
hvað skipun -og' launakjör kennar-
anna snerti. En bæði fræðslumáia
stjóri og' launanefnd líta svo á, að
nú sé kominn tími til endurs'koðun-
ar á fræðslúlögunum. Vill nefndin
að stjórnin sjái um, að sú eiidur-
skoðuii verði gerð á næstu árum
Sérstaklega vakir fyrir nefndinni:
a. að efla þurfi kennaraskólann,
svo að men'tun kennara verði
meiri én hún er uú alment.
1 b. að kennurum verði fækkað, án
þess þó að kensla verði minni en
nú er.
að fræðslufyrirkomulaginu verði
komið í fast frambúðar-horf.
Þetta frumvarp snertir að eins
skipun barnakennara og lauu
þeirra, en hefir engin álirif að öðru
leýti, hvað fræðslufyrirkomulagið
snertir.' Það þarf ekki að neinu
leyti að koma í bág við breytingar,
er síðar kunna að verða gerðar
fræðslulögunum.
Með .fræð'slulöguiunn frá 1907
voru lágmarkslaun kennara ákveð
in mjög lág, enda varð reyndin sú
að fáir nýtir menn gátu sætt sig við
þau laun til lengdar, og' hurfu frá
starfinu. Skóla- og fræðslunefndir
liafa séð, að ekki hefir mátt lenda
við svo búið, og liafa víða eða víð
ast goldið kennurum mun hærri
laun en ákveðin eru í fræðslulög
unurn. En samt hefir sú liækkun
ekki verið nægileg' til þess, að barna
kennarar hafi séð ser fært að gera
þetta starf að æfistarfi, og hafa
flestir liorfið fi’á því, eftir fárra
ára kenslu, og aðrir uýir fylt skörð
in. Þetta hefir haft afarslæm áhrif
á barnafræðsluna í landinu.
Stjórnin lag'ði þetta sama frum
varp, sem liér ræðir um, fyrir þing
ið 1918. Fór það þá til mentamála
nefndar. Stakk nefndin frv. undir
stól af þeirn ástæðum, að öil
Nýja Bíó
Eftirlatiskona stórfurstans.
Indverskur sjónleikur í 4 þittum. Tekinn af Nordisk FiliílS Co.
Aðalhiutverkin leika þessir alþektu og igætu leikendar:
Lilly Jacobsson, Carlo Wíeth og
Gunnar Tolnæs.
Þeir munu ógjarna gleyma þessari mynd, er á hana horfa.
DELCOLIGHT
or beztu rafvélarnar*
sem til landsins hafa komið.
Allir sem nota, ljúka lofsorði á þær.
1000 kerti fyrir 1 lítra af steinoliu.
Nú þegar seldar margar vélar.
Spyrjið um verð.
Sigurjón Pjefursson.
H. í. S.
Steinolía (,Sólarljós‘ & ,0ðinn‘).
„Alfa“-Jarðolía, Benzin.
Smurningsolíur:
,Maskínolia(. ,Mótorcylindero!ía P.
Cylinderolía & Lagerolía.
Steinolíuofnar og kveikir.
Hið ísl. steinolíuhlutafélag.
Sími 214.
Þeir sem hafa hugsað sér að fá
Þorskanet og Síldarnet
á næstkomandi vertið hjá mér og
enn hafa ekki pantað net, eru vinsamlega beðnh að láta mig vita nú
iegar. Netin verða hr.kt i vélum hér, og byrjar i næsta mánuði.
Ábyggiiegust aigreiðsla.
Styðjið inulendan iðnað.
Sigurjón Pjetursson
fræðslulÖgin væru ekki endurskoð-
uð, en lagði fram frumvarp um
smávegis breytingar 4 lágmarks-
launakjörum kennara. Varð það
frv. að lögum. En þær launaíbreyt-
ingar komú mörgum kennurum að
engum notum, því að áður var búið
að hækka laun þeirra sem því nam
og meira.
Þar sem uú eru tékin fyrir laun
allra opinherra starfsmamia, og
þau liækkuð að miklum mun, þá er
uefndin stjórniniii sammála um
það, að sjálfsagt sé að bæta laim
barnakennara, svo að nýtir menn
fáist til þess starfs og geri það að
æfistarfi sínu.
Nokkrar breytiugartillögur leyf-
ir nefndin sér að gera við frumv.
stjórnarimiar, er aðaUega snerta
skipuu kenmiranna. Viðvíkjandi
breytingartillögunum viljum vér
taka fram:
Nefndin álítur ekki rétt né sann-
gjarnf, að kennarar, sem búnir eru
að gegna stöðu siuni mörg ár og
hafa reynst góðir kennarar, þurfi
að láta af starfi súiu, þótt þeir hafi
ekki kennarapróf, en hins vegar
telur hún rétt, að hér eftir geti
engir fengið stöðu við barnaskóla,
sem ekki hafa áður verið kennarar
við skóla, nema þeir hafi kermara-
próf.
Nefndin lítur svo á, að þar sem
stjórnin á að veita allar kennara-
stöður, þá sé rétt að hún auglýsi
?ær og' kennarar sendi umsóknir sín-
ar beint til hennar. Það sparar
fræðslu- og skólanefndum ómak,
frá því sem ákveðið er með stjórn-
arfrumvarpinu. Stjórnin mun taka
tillit til meðniæla skólanefnda, .en
fara samt eftir tillögum fræðslu-
málastjóra hvað veitingarnar snert-
ir. Enginn getur vitað eins vel og
liann, hvernig kennarar reynast.
Hann muu eiimig kynna sér, hvern-
ig þau kennaraefui eru, er útskrif-
ast frá kaunaraskólanum. Á þessu
verður engiím mvmur, livort sem
brtt. nefndarinuar verða samþykt-
ar eða stjómarfrumvarpið óbreytt.
Þar sem stjórnin veitir kennara-
stöðurnar, þá virðist sjálfsagt, að
liún ein geti vikið kennurum úr
'Stöðum þeirra, en ekki skóla- eða
fræðsluuefndir.
Nefndiirleg'gur til, að frumvarpið
verði samþykt, hvað launakjör
keimara suertir, með þeirri einu
Framh. á 4. síðu-