Morgunblaðið - 28.10.1919, Blaðsíða 2

ð
MORGUNBLAÐIÐ
JL 3X&.23&23A3t£St&3ÍA.
MOBGUNBLAÐIÐ
Bititjóri: Vilh. Firuien.
Eitatjórn og afgreiðsla í Lækjargötu 2.
Sími 500. — Prentsmiðjusími 48.
Kemnr nt alla daga viknnnar, að
mánndögum nndanteknnm.
Bitstjórnarskrifstofan opin:
Virka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
Afgreiðslan opin:
Virka daga kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
Auglýsingum sé skilað annaðhvort
6 afgreiðsluna eða í ísafoldarprent-
smiðju fyrir kl. 5 daginn fyrir útkomu
þess blaðs, sem þær eiga að birtast í.
Auglýsingar, sem koma fyrir kl. 12, fá
að Öllum jfanaði betri stað í blaðinu
(á lesmálssíðum), en þær sem síðar
koma.
Auglýsingaverð: A fremstu síðu kr.
200 hver cm. dálksbreiddar; á öðrum
aíðum kr. 1.00 cm.
Verð blaðsin3 er kr. 1.50 á mánuði.
»t» -<s-vpi--vxs--v}s-vt4-T’»TS''S,J«'Vrirvjv»pr-*pr
Vinnubrögð,
dýrtið o. fl.
Eftir
iSveinbjörn Egilson, ritstjóra.
III.
Framh.
Við erum öll ánægð með sjálf-
stæði íslands og ættum nú að liald-
ast í hendur til þess að það gæti
orðið oss til sannrar gleði. pað ger-
um við ekki meðan við vantreystum
liver öðrum og berum kala hver til
annars. Hér er heill allrar þjóðar-
innar í húfi, þegar hin uppvaxandi
kynslóð, börnin okkar, fá ekki þá
fæðu, sem viðhaldið getur kröftum
þeirra. pau úttauguð af lélegri
fæðu og skjóflausum klæðnaði eiga
að taka við störfum af okkar, og
lélegur verður vitnisburðurinn okk-
ar í gröfinni, þegar þau fá að vita
hvernig við höfum farið með þau
og ekki batnar hann, komist þau að
því, að þau voru svelt af stífni okk-
ar, þráa og að við vorum ekki þeir
menn að reyna að komast fyrir or-
sakir hvers vegna þetta þurfti að
vera svona, og reyndúm ekkert að
lagfæra það. Vorum það stórir að
við gátum ekki í bróðerni talað sam-
an um hlutina.
, Hér er talað um eyðslu, leti og
að menn eigi að reyna að spara.
Eyðslan kemur af því, að nú
þurfum við að gefa 1 kr. 55 aura
fyrir kjötpundið, sem áður kostaði
20 aura o. s. frv. Um leti er talað
þegar þjónustu stúlkur ekki fást í
vist, og auglýsingar eru margar í
blöðunum. pjónustustúlkur eru líka
fólk, sem vilja hafa sitt fyrir sig,
en sumstaðar þar sem þær ætla að
ráða sig, vantar herbergi fyrir þa:r.
Kemur slíkt til af þrengslum. sum-
staðar af hinu nýmóðins bygging-
arlagi, þar sem stór hús eru smíðuð
þannig, að hvorki er hugsað unl
klæðaskápa, geymslu eða herbergi
fyrir þjónustu stúlku, sem þó er
þess virði á heimili, að alt þykir ó-
mögulegt fáist hún ekki. Hvar á
sparnaður að koma fram hjá þeim,
sem alt sitt líf hafa reynt að kom-
ast af með hið allra nauðsynlegasta.
A hverju á að byrja þar?
Pað er satt að margir sem pen-
inga hafa milli handa fara illa með
þá, en eins og áður er getið þá þarf
tíma til þess að heil þjóð læri að
fara vel með aurana og síðan þeir
komu í almennings hendur eru að
eins liðin 10 ár. En eitt verður að
varast hér, því það hefir mörgu
verkfallinu komið á stað í útlönd-
um og það er, að þeir sem ríkir eru
eða ríkir þykjast vera flotti sig ekki
of mikið framan í fátækt verkafólk
það sem vinnur fyrir aðra eða þá—
því með því gefa þeir þær títu-
prjónastungur, sem verði þær slmtg
ur margar geta orðið að þeim sór-
um, sem æsa verkalýðinn upp svo
vjð eltkert verður ráðið.
petta rita eg til þess að reyna að
fá menn til að athuga hvað hér er
að gjörast. pað verður að athuga
öll mikilsvarðandi mál frá fleiri
hliðum en einni og þar eð hér er
að ræða um hvort gönuhlaup það,
sem nú er háð eigi að halda áfram
eða að tilraunir verði gerðar til
þess að koma betri skilningi og sam-
komulagi meðal landsmanna, þá
væri óskandi að fleiri og mér snjall-
ari menn vildu koma með tillögur
um hvernig bezt yrði fram úr þessu
núverandi ástandi ráðið. Hér eru
stjórnvitringar og hagfræðingar,
þeir eru mennirnir, sem treysta má
til þess að finna meðul þau, sem
eiga við meinunum. Höfuðstaður
landsins fengi ekki verra mein af
nokkrum hlut en því, skyldi svo
fara, að botnvörpuútgerð liætti hér,
vegna álaga þeirra, s<‘m búið er að
klína á þá atvinnugrein. pá væri ó-
hætt að fara að blaða í sálmabók-
inni, til þess að leita að útfarar-
sálminum. Ollum bæjarbúum eru
kunnug þau þrengsli, sem eru í
bænum og að íbúðir margra eru
það kaldar og þröngar, að til vand-
ræða horíir. prátt fyrir þetta er
ókunnu fólki hleypt iun eftirnótum.
Eg hef spurt þá að því, sem án efa
vita, hve lengi innflutningur þessi
gæti lialdið áfram og fengið þctta
svar: Reykjavík er borg og engum
verður bannað að flytja hingað.“
Reykjavík hefir stjórn, og sú
stjórn virðist mér eiga að fara að
líkt og skipstjóri á skipi, sem verður
að vita hve margt fólk er á því,
til þess að ákveða matarbirgðir sín
ar og ekki hleypa fleirum á skip en
rúm leyfir. Ilver skipsmaður hefir
heimtingu á svo og svo miklu rúmi
fyrir sig.
Island er líkt og skip að því leyti
að það er úti í reginhafi, það verð-
ur að fá flestar nauðsynjar úr landi
(meginlandinu) og komi upp pestir
í öðrum löndum, verður að draga
upp sóttvarnarfánann og enginn má
hafa samneyti við landsmenn, þess
vegna skilst mér svo, að þeir sem
stjórna bænum, verði ávalt að
þekkja matvælabirgðir hans og
gjöra sér ljóst hvort þær séu í sam-
ræmi við mannfjöldann, sem hér
býr.
Eitt af því allra nauðsynlegasta
er mjólkin. Ilana verða börn og
sjúklingar að fá, en hveruig er sá
skamtur nú? Reyndar er ekki glæsi-
legt að þurfa að kaupa mjólk hér
fyrir 90 aura líter, sem kostar 52
aura suður með sjó, en reyna verð-
ur þó að halda lífi í krökkunum
og veikir verða að fá eitthvað til
að nærast á. Framandi fólkið á
einnig börn og getur orðið sjúkt.
polir magn þessarar vörutegundar
að árlega sé bætt við íbúatölu bæj-
arins ?
pað er fínt nafn að heita borg, en
þar eð svo margt er ófínt hér,
mundi það lílið skaða, þótt titlinum
væri slept og tekið upp skipslagið,
að hleypa ekki fleirum inn í káetu
íslands en svo, að þeir hefðu það
rúm, sem háseti á fiskiduggu á
heimtingu á. Með því lagi mætti
halda káetunni hreinni og í standi
og forðast það að hún með réttu
mæíti kallast ruslakista.

Austurríki
ogupptökófriðarins
Ríkisráðið í Wien 7. júli
1914.
Feikna athygli hafa þær vakið
uppljóstranirnar um gjörðir ríkis-
ráðs Austurríkis í júlí 1914.
Meðal skjala þeirra, sem gefin
hafa verið út, er fundargjörð rík-
isráðs Austurríkis og Ungverja-
lands 7. júlí 1914, þar sem sam-
þykt var að herja á Serba. Halda
nú þýzk blöð því fram, að sökinni
sé hérmeð velt af hinu marg-um-
talaða þýzka krúauráði í Potedam
5 júlí 1914, og yfir á þennan aust-
urríska ríkisráðsfund.
„Stundin komin.“
Af fundargjörðinni má sjá, að
Berchtold greifi utanríkisráðherra
Aulsturríkis hafði haldið ræðu,,
þar sem hann sagði að nú væri
stundin komin til þess að drýgja
dáð og gera Serba óskaðlega fram-
vegis. Umræðurnar um þetta efni
hjá stjórninni í Berlín hefðu geng-
„Þýzka stjórnin verður að leggja
það til mjög eindregið, að stjórn
Austurríkis og Ungverjalands taki
við tilboði Breta um heiðursfull-
nægjandi málamiðlun. Það mundi
vera mjög erfitt fyrir Austurríki
og Ungverjaland og Þýzkaland að
hafna slíkum kjörum.“
Við þessu hafði Berchtold greifi
ekki gefð neitt ákveðið svar, heldur
þvert á móti reynt að sannfæra
Tisza greifi, Franz Josef keisari og Berchtold greifi.
pað virðist nú svo, sem dálítið sé
farið að létta því myrkri, som hvílt
liefir yfir upptökum ófriðarins og
nú eru menn farnir að sýna fram á
það með rökum hverjir efgi sökina.
Maðurinn sem böndin berast nú
mest að er Berchtold greifi, sem var
utanríkisráðherra í Austurríki 1914
Hann er talinn að hafa ráðið mestu
á fundinum sæla, er Franz Jósef
var neyddur til að skrifa undir
ófriðarboðin til Serba. Annar mað-
ur sem talinn var valdur ófriðarins
Tisza greifi, sem myrtur var í fyrra,
hefir reynzt sýkn sakar. Hann réði
eindregið frá ófriðnum á fundinum
7. júlí 1914.
ið mjög að óskum. Bæði Vilhjálm-
ur keisari og Bethmann Hollweg
hefðu lofað ótakmörkuðum stuðn-
ingi, ef Austurríki lenti í stríði við
Serba. Greifinn var reyndar ekki
í neinum. efa um það, að stríð við
Serba mundi um leið verða stríð við
Rússa. En þá var ekki annað en
að reyna að verða fljótari til að
ná yfirtökunum.
Tisza greifi mótmælir.
Tisza greifi, sem þá var forsæt-
isráðherra Ungverja, kom fram
með ýmsar athugasemdir og mót-
mæli gegn Berchtold. En Berch-
toid svaraði og sat við sinn keip.
Sömuleiðis talaði Stiirgkh for-
sætisráðherra á þá leið, að hér
lægju fyrir ástæður, sem þvinguðu
Austurríki til að segja Serbum
stríð á hendur. <— Tisza greifi
hreýfði aftur inótmæliim sínum, en
Krapotkin hermálaráðherra tók í
hinn strenginn, mælti fast með
stríðinu og heimtaði að strax skyldi
senda herúthoð, án þess þó að til-
kynna nokkuð opinberlega um það.
Sturgkh talaði aftur og lýsti fyrir-
ætlunum sínum viðvíkjandi Serbíu.
Það ætti ekki að leggja hana alla
undir Austurríki, heldur að eins
nokkurn hluta hennar, en gera
Serba að öðru leyti hernaðarlega
háða Austurríki. Reka skyldi kon-
ungsættina Kara'georgewitch frá
völdurn og setja í hásætið annan
konung. — Tisza greifi talaði í
þriðja sinn og varaði við því er af
þessari stríðssögu gæti hlotist. En
Berchtold hélt fast við sitt áformog
lagði áherzlu á að hér yrði að vinda
að bráðan bug.
Málamiðlun Breta.
Fleiri skjöl hafa verið opiníieruð
en fyrnefnd ríkisráðs-fundargjörð,
og samkvæmt frásögnum þýzkra
blaða, er hafa séð þessi gögn, hefir
Berchtold sent stjórninni í Berlín
mjög ónákvæma skýrslu um úr-
slitakostina, er hann hafði sett
Serbum, sem og voru sniðnir til
þess að ekkert undanfæri væri fyr-
ir þá til að sleppa undan stríðinu.
Þá þykir og austurríkski sendi-
herrann í Berlín hafa þjónað hem-
aðarhug Berchtolds fulltrúlega,
með því að skjölin sýna, að hann
hefir sent til Vínar fremur ófull-
kominn útdrátt úr málamiðlunar-
skjali Sir Edwards Grey, og þar
með gefið Berchtold ástæðu til að
gefa jafn ófullkomið svar.
Sagt er einnig að þýzka stjórn-
in hafi sent stjórn Austurríkis svo-
hljóðaudi ályktun viðvíkjandi
mij5Iun Breta;
> *
Franz Jóseí keisara um það,
að Þýzkaland væri stríðs hvetjandi.
Hlutleysi Englands.
Viðvíkjandi hlutleysi Breta, sem
Þjóðverjar höfðu trúað á svo fast,
gefa skjölin þessar upplýsingar. —
Szechenyi greifi, sendiherra
Austurríkis í Kaupmannahöfn,
sendir stjórn sinni þá fregn 27. júlí
1914, frá danska sendiherranum í
Petrograd, að Bretakonungur hafi
í skeyti til Rússakeisara sagt að
Bretar mundu sitja hlutlausir hjá
ef til stríðs kæmi milli Þjóðverja
og Rússa.
I skýrslu sinni 30. júlí segir sami
sendiherra að hann hafi fengið vit-
neskju um að 48 klukkustundum
eftir að fyrra skeytið kom, hafi
nýtt skeyti komið til Petrograd um
]>að að Bretar hafi breytt afstöðu
sinni og muni þeir ekki sitja hlut-
lausir, heldur veita Frökkum og
Rússu'iu vígsgengi. —
Sem kunnugt er höfðu Þjóðverj-
ar þá skoðun, að pólitík Breta væri
sú að sitja jafnan hlutlausir hjá
svo lengi sem auðið væri á meðan
aðrir berðust. Hafa þeir því trúað
betur fyrra skeytinu en skoðað hið
síðara sem að eins hótun.
Álit blaðanna.
Það er álit blaðanna, ejnkum í
Þýzkalandi, að þessar upplýsingar
séu hinar beztu og áreiðanlegustu,
sem komið hafa um upptök ófriðar-
ins. Segja þau, að ekki hafi verið
hægt að gera þær opinberar fyr en
nú, að friður var saminn. Að vísu
munu þessar upplýsingar engu fá
breytt um það, sem ákveðið er í
friðarsamningunum, en þýzk blöð
Vona þó að þær verði til þess, að
ekki verði kastað eins þungum
steini á Þýzkaland og áður var, og
ástæða sé til að sýna því meiri
sanngirni og eftirlátssemi við fud-
nægingu friðarkostanna. —
Blöð núverandi stjómar Þjóð-
verja fara þó mjög hörðum orðum
um keisarastjórnina, og segja að
hún hafi hagað sér í þessu máli
eins og ómyndugur ræfill, sem ekki
hafi 'haft hugmynd um þá ábyrgð,
sem á henni hvíldi.
Notið
DEiiCOLIGHT
Leikföng Bazar
Bazarinn er áður var á Laugavegi 5»
ev fluttur á Laugaveg 12.
Til þess að rýma fyrir nýjum vörum, verða fyrirliggjandi b i r g ð i r af
leikföngum o. ð.
selt með 10-20% afslætti.
Munið
Laugaveg -nr. 12
Þunylega hoitir.
Örvæntingarbarátta Tímans.
„Tj'ininn“ og tagllinýtiugar lians
höfðu ætlað sér að vinna frægan
sigur við þessar þingkosningar.
peir þóttust liafa því mannvali á að
skipa, að sér væri kosningasigur
vís. pað átti að hafa „Tíma“-ber-
serki í kjöri í hverju einasta kjör-
dæmi. Um livert einasta þingsæti
átti að he.yja hina hörðustu bar-
áttu.
Én hvernig fór ?
Aldrei síðan 1874 hafa jafnmarg-
ir þingmenn verið sjálfkjörnir. í
9 kjördæmum af 25 fékst enginn
gagnsækjandi. Og af þessum 9
þingmönnum á „Tíma‘ ‘ -flokkurinn
ef til vill einn þingmann eða brot
úr þingmanni. pað er alt og sumt.
Meiri ófarir hefir aldrei neinn
flokkur farið liér á landi. Aldrei
hefir neinn flokkur verið svo heill
um horfinn og fylgislaus, að hann
h.afi orðið að sleppa 8 þingsætum
gagnsóknarlaust.
En þar með er ekki öllu lokið.
Ein ógæfan býður annari heim. pví
að nú kvisast það úr hverju kjör-
dæminu af öðru, að „Tíminn“ telji
sér menn, sem lionum eru alls eigi
fylgjandi. Er það kátbroslegt, að
sjá Jiann berjast með knúum og
knefum fyrir þá menn, sem afneita
öllum hans boðorðum og öllu lians
athæfi. Barátta „Tímans“ er því
örvæntingarbarátta. Til þess að
reyna i»ð leyna fylgisleysi sínu
kastar hann eign sinni á hina og
aðra menn. Hann er eins og smal-
in'n, sem eignar sér féð, þótt enga
eigi hann kindina.
pað er þó of mikið sagt, að liann
eigi enga kindina. Hann mun
„eiga“ tvö þingmannaefnin. En
þar ber enn að sama brunni með
siysnina. Menn þessir eru þeir
Benedikt Magnússon í Tjaldanesi,
sem sendur er til höfuðs Bjarna
Jónssyni frá Vogi, og Vigfús Guð-
mundsson, sem sendur er til höfuðs
Magnúsi Péturssyni. En eins og
kunnugt er, hefir „Tíminn“ lagt
sérstakt hatur á þá Bjarna og
Magnús og því ekki nema eðlilegt
að hann sendi sína beztu menn
gegn þeim. En það er af Benedikt
að segja, að hann er maður svo illa
máli farinn, að senda þurfti sér-
stakan „túlk“ vestur í Dali til þess
að skýra kjósendum frá stefnu og
skoðunum hans. Var til þess val-
inn sjálfur höfuðpaurinn, sem hef-
ir verið á bak við alt að undan-
förnu. Má nærri geta hvers honum
hefir þótt við þurfa, er hann dró
sig nú fram úr myrkrunum. En
Dalamenn eru ekki eins hrifnir og
ætla mætti, eða svo virðulegur
lieimsækjandi verðskuldar. Virðist
] eim sem Benedikt sé með þessu
sýnd lítilsvirðing og augljóst að
liann sé ekki talinn sjálfbjarga af
sínum flokki. Pykir þeiin eigi fýsi-
legt að senda þann mann á þing,
sem af sínuin ílokki er eigi talinn
sjálfbjarga heima í héraði.
Um Vigfús er það að segja, að
hann hefir ferðast um Strandir að
undanförnu og komist langt norð-
Estey heimsfrægu Piano.
Fyrirliggjandi með heildsölu-
verði. Til sýnis hjá
G, Eiríkss, Reykjavík.
Einkasali á íslandi fyrir E s t e y.
ur. Hafa Strandanienn sýnt honum
gestrisnu og greitt för lians eftir
mætti — meðfram ináskc til þess að
losna sem fyrst við liann aftur.llafa
þeir lítt viljað leggja eyrun við
skrafi hans og alls eigi gefið þess
neinn kost að koma á fund með
lionum. Ilefir því alt verið tíðinda-
laust í för hans. í gær (mánudag)
liafði hann þó von um að geta hald-
ið þingmálafund að Bæ, því að í
Bæjarsveit eru allflestir meðmæl-
endur hans. Fleiri inunu þó hafa
a.tlað að koma á fundinn, því að
ýmsum norður þar var forvitni á
að vita hvaða fjögur kjördæmi það
eru, sem hafa skoráð á hann að
gefa kost á sér til þingsetu (sbr.
grein V. G. í ,,Tímanum“). pykir
Strandamönnuin það kynlegt að
vonum, fyrst manninn langar á
þing, að hann skuli hafna fjórum
kjördæmum, þar sem haun var viss,
og leita norður í kuldann þar. Vor-
kenna þeir honum og, gömlum
manninum, að liann skuli nú, þeg-
ar allra veðra er von, hafa lagt upp
í þetta erfiða ferðalag.
þetta er þá að segja um máttar-
stoðir „Tímans“. En svo má geta
þess, að á laugardaginn var haldinn
þingmálafundur á HvammÍtanga í
llúnavatnssýslu og þykja það tíð-
indi til næsta bæjar, að þar höfðu
þeir Jakob Líndal á Lækjamóti og
Guðmundur Ólafsson afneitað
„Tímanum“ og stefnu hans, sér-
staklega þó Jakob. prátt fyrir alt.
prátt fyrir það þótt „Tíminn“ telji
sér hann með húð og hári Og fyrst
svo er um hið græna tréð, hvernig
r.un þá fara fyrir hinu visnaða?
Sáttamerki.
Síminn hefir flutt þá fregn, að
Bernstorff greifi muudi eiga að
verða sendiherra pjóðverja í París.
En samkvæmt síðustu blöðum er
þetta ekki rétt. Matin segir að
Bemstorff eigi að verða sendiherra
í Róm.
Echo de Paris segir aftur að
iranska stjórnin muni hafa auga-
stað á Dutasta, aðalskrifara friðar-
ráðstefnunnar, sem sendiherra í
Berlín.
Bernstorff greifi er náfræudi
Brokdorff-Rantzau. Var hann eins
og kunnugt er sendiherra pjóðverja
i Washiugton áður. Ilann var hinn
öflugasti andstæðingur kafbáta-
hernaðarins ag tók sér ferð á hend-
ur til Pýzkalands itl þess að reyna
að koma í veg fyrir friðslit milli
Bandaríkjanna og pýzkalands. En
sú för fór þannig, að hann fékk
ekki einu sinni áheyrn hjá Vil-
I jálmi keisara.
i