Morgunblaðið - 16.11.1919, Blaðsíða 1

N
7. árgangor, 13. tölu&IUð
Laugatdag 15. uóvember 1919

GAMLA BIO
Fornar ástir
Sjónleikur i 4 þáttum ftamúr-
skarandi fallegur og áhrifamikill
lærdómsríkt efni og snildar vel
leikin, og vöndnð að öllum rit-
btiuaði.
Fyrirlg'g'jaiidi hér á staðnum:
ARCHIMEDES utanborðsmótorar,
og o
liestafla, fyrir benzíu.
Vélarnar hafa 2 kólfhylki (oy-
lindra) og eru miklum mun gang-
vissari en þær sem aðeins liafa
eítt. Auk þe&s ýmsa kosti um-
fram aðrar tegundir utanborðs-
mótora.
G. EIRÍKSS, Reykjavík.
Einkasali á íslandi.
Kosningarnar
í Frakklandi
Kosið i dag.
í dag fara fram almennar þmg-
kosningar í Frakklandi.
Á st.ríðsárunum voru innanlands-
málin lögð á hylluna að svo miklu
leyti sem unt var, ekki að eins hjá
ófriðarþjóðunum, heldur einnig
hjá hlutlausu þjóðmuun. Deilur
uni innanlandsmálefni liafa legið í
láginni, en mest hugsað um ástand-
ið út á við. Samsteypustjórnir hafa
verið myndaðar víð'svegar og and-
stæðir stjórnmálaflokkar unnið
sainau að mestu velferðarmálunum.
í Frakklandi, þar „serri kosningar
eru tíðar, og stjórnir valtari í sessi
en víðast hvar annars staðar, héfir
sama neðri málstofan í þinginu set-
ið að völdum í hálft sjötta ár. Kosn-
ingar til hennar fóru síðast fram
26. apríl 1914 og var kjörtímabilið
útrunnið fyrir rúmu ári. En ekki
þótti tiltækilegt að leysa upp þing-
ið og- lievja kosningabaráttu meðan
á ófriðnum stóð. Því var frestað,
og í sumar, eftir að friðarsamning-
arnir voru undirritaðir í Versail-
les, var fyrst farið að hugsa um
nýjar kosningar.
Clemenceau hafði búist við, að
þingið mundi samþykkja friðar-
samningana svo snemma, að kosn-
ingar gætu farið fram í október.
En ekki varð svo. Samningarnir
voru lagðir fyrir þingið 30. júní,
en voru lcngi í nefnd og þingmanna-
deildin samþvkti þá ckki fyr en 2.
okt. og öldiuigadeildin tíu dögum
síðar. Var því útséð um, að kosn-
ingar gætu farið fram í október.
Smnir vildu fresta kosningum
þangað til í vor. En Clemeneeau
barðist í móti því með hnúum og
hnefum og heimtaði kosningar
strax. Og hann hafði sitt fram eins
og liann er vanur. Það var ákveðið.
að kosningarnar skyldu fara fram
um miðjan uóvember.
En nú er þess að gæta, að það
eru ekki að eins kosningar til þaug-
mannadeildarinnar, sem fram eiga
að fara í Frakklandi. Þar á einnig
að kjósa til öldungadeildar þings-
ins og enn fremur bæði amtsráð og
bæjarstjórnir. Og nú var farið að
deila um það, livaða kosningar
skyldu gang'a fyrir.
Nefndin sem þingmannadeiidin
setti til þess að segja álit sitt um
þctta, komst að þeirri uiðurstöðu,
íi.ð þingmannakosningarnar ættu
að verða síðastar. Og Aristide Bri-
úid gerðist ákafur talsmaður þessa.
í'ald.i hann til síns máls, að þjóðin
væri ekki komin í samt lag aftur
eftir kosnitigarnar, að herínennirnir
væru enn í ,,ófriðarskapi“ og að
kosningabaráttan myndi verða af-
ar svæsin, hf kosningarnar væru
fram strax. Þess vegna ætti að
draga hana sem lengst, og því ættu
amts- og bæjarstjórnakosningarnar
að ganga á undan.
Virtist svo í fyrstu að menn
tækju ræðu Briands vel. E11 Cle-
menceau kom á eftir, og luuni vann
sigur. „Við eigum að liafa traust á
þjóðarviljanum og ekki liika við að
gefa honum færi á að ráða örlög-
um Frakklands. En héraðsstjórna-
kosningarnar sýna ekki vilja þjóð-
arinnar. Við vitum ekki livað
PÁakkland vill, fyr en allir kjós-
endur landsins hafa sýnt það með
þingmannakosningum. Þess vegna
eiga þær að ganga á undan og fara
fram 16. nóvember.*
Briand revndi að andmæla, én
það bar lítinn árangur. Þingið
samþykti tillögu Clemenceau ineð
324 atkvæðum móti 132 og sam-
kvæmt henni fara þingmannakosn-
ingarnar fram í dag, en hinar ekki
fyr en síðar.
Máske verður þetta síðasta brýn-
an, sem slær í milli foringjanna,
Briand og Clemeneeacu. Hinn síð-
arnefndi ætlar að segja af sér eftir
lcosningarnar og draga sig út úr
stjórnmálum. Og' hann fer sigrandi
af hólmi.
En um hvað verður kosið? Aðal-
lega um utanríkismál, sérstaklega
um >að, liverja afstöðu beri að taka
til Bolshevismans í Rússlandi og
Ungverjalandi. Og þá eru einnig
mjög skiftar skoðanir um fjánnála-
pólitík Frakka í framtíðinni.
En menn búast við að andi og
stefna Clemenceau muni hafa byr
mikinn við kosningarnar.
JZaififdlag dlayRjavifiur:
Thjársnóffin
verður leikin í Iðnó sannudaginn 16. nóv. kl. 8 síðd.
Venjulegt veið kr. 2.00 og 2S°
Av4Öngumiðar seiir i Iðnó i dag k'. 10—12 og 2—8 með venjul. verði.
Fyrirliggjandi í heildsölu til
raupmanna og kaupfélaga:
! tAKVJELAR. með bognum blöð-
um eins og „GILLETTE“, en
miklum mun ódýrari.
G. EIRÍKSS, Reykjavík

t
|ón Á. Thorsteinsson bókbindari á Gtinsstöðum hér í bæ, andað-
i t að heimili sí iu 14. þ. mán.
Jirðuríörin verður dkveðin siðar.
15. nóvember 1919.
Aðstandendur.
wik'ka --— Rússiand. Að norðan pg
sumian, austaii og vestan er það
umkring't af óvinum. Má vera að
revnst Bolzliewikkum skeinuhætt-
astur og- mest er talað um. Er her
hans bezt æfður og vopnum búinn
Daniel Bruun
Samkvæmt síðustu dönsku blöð-
um, hefir hiini alþekti danski höf-
uðsmaður Daniel Bruun verið út-
nefndur yfirlögreglustjóri í Suður-
Jótlandi nú á meðan á atkvæða-
greiðsiunni stendur. Er það vafa-
laust vandamikið og harla erfitt
starf sem Bruun hefir tekið að sér,
enda hafa Danir ekki valið mann-
inn af verri endamvm-
Flestir Islendingar kannast vel
við Daniel Bruun. Hann hefir ferð-
ast hér um landið í mörg' sumur,
verið hér í ýmsum fornleifarann-
sóknum og ritað mikið um ísland,
bæði í bókum, tímaritum og blöð-
um. Hafa bækur hans uiníslaudþað
fram yfir bækur flestra annara er-
lendra manna, er um landið bafa
ritað, að þær eru nákyæmar.
Brun gaf iit í haust, bók er hann
vitaskuld eigi hafði unnið að einn,
en sem vakið hefir töluverða eftir-
tckt í Danmörku. Bókin heitir:
„Danmarks Land og Folk“ og
þykir hún sérstök í sinni röð.
möniium þyki fróðlegt að rifjað sé af öllum liérjum þeim, er gegn
upp hvernig þessum f jandmanna-! Bolzhewikkum berjast, og þeim
herjum Bolzhewikka er skipað. j hættulegastur, þótt hann hafi nú
Að austaii og 'suðaustan eru hin-' orðið að hörfa nokkuð norður á bóg
ar ýmsu hersveiti'r, er lúta yíir
stjórn Koltschaks. Herlínan þar er
sem næst laudamærum Rússlands
og Asíu. Þó nær veldi Bolzhewikka
no'kkuð austur í Síberíu. Norðau
við Kaspíhaf, milli áima Ural og
Volga, hefir þó suðurher Kolt-
schaks hrakið Bolzhewikka iim í
landið, burt ’frá hafinu, og slitið
sambandi þeirra við Bolzhewikka í
Turkestan.
í suður Rússlandi er her Deni-
kins. Hann hefir lirakið Bolzhe-
wik'ka frá Svartahaíi og náð undir
sig mestu landi af þeim seinustu
inn fyrir því ofurefli liðs, er
Bol-zhewikkar sendu gegii honum
1 er hann var komiim til Petrograd.
A vígstöðviun Finna milli Kyrj-
álabotns og Aldeigjuvatns hefir
ekki verið barist nú lengi. Finnar
sitja hjá og bíða þess hvað gerist.
Að síðustu kemur Bjarmalands-
herinn á vígstöðvunum, sem kendar
eru við Murmansik og Arkangel.
Hefir hann eigi getað neinu um
þokað, síðan Bretar hlupu á burtu
með her sinn, þann er þar var.
Þetta er þá í stórum dráttum lýs
ing á því, hvernig rússneska stríð
Herkviun
Bolzhewikka.
Meðan á ófriðnum mikla stóð,
voru rnerni vanir að líkja Miðrikjon
um við umsetið vígi, er enga að-
drsetti hefði, hvorki á sjó né landi.
Hið sama má sé'gja um Bolzhe-
mánuðina. Hann var jafnvel kom-
inn alla leið norður til Orel, sem er
borg 300 kílómetruin fyrir suunan
Moskva. Stendur hún við aðaljárn-
brautina milli Tula og Moskva.
Bolzhewikkum stóð þá inest ógn af
frainsókn Denikins — Moskva sjálf
var í hættu. Og Deni'kin spáði því,
að eftir nokkrar vikur mundi hann
verða komiim til Moskva. En
Bolzhewikkar gripu þá til úrvala-
liðs síns og sendu það fram í móti
Deiiikin. Náðu þeir þá Orel aftur
og s'íðan hefir ýmsum veitt betur
þar.
Að suðvestan, í Ukraiue, berjast
eiimig hersveitir Denikins. Það hef-
ir komið í ljós, síðan að Miðveldin
fóru með alla hermeun sína þaðan.
að lýðveldið Ukraine er alveg ónýtt
tiJ hernaðar. Hefir gamla liöt'uð-
borgin Kiev verið í höndum ýmsra,
en semiilega er hún nú á valdi
Bolzhewikka. Þó er það ekki gott
að vita. En lier Denikins hefir illa
afstöðu í Ukraine, því að bændur
þar eru lionuin fjandsamlegir og
sitja á svikráðum við hann.
Þegar Ukraine sleppir, kemur
herlína Pólverja, og liggja her-
stöðvarnar um borgina Minsk. En
þaðan hefir lítið frézt að undau
förnu og eugar stórar orustur hafa
verið háðar þar.
Þar fyrir norðan kemur svo
[irætulaiidið — vígstöðvarnar í
Lithaugalaiidi, Kúrlandi, Líflandi
og héraðinu suiman við Petrograd.
Þar eru síðustu leyfar hérs Þjóð
verja. Og þar er Bermondt ofursti
ineð Rússalicr sinu í héraðinu um-
hverfis Dwina og í Kúilandi. Simn-
an við haim eru þýzkar hersveitír
— aðrar en þær, seni voru undir
í'orystu Goltz — og vilja þær gjaru
an komast heim, en Lithaugalands-
mönnum þykir gott að liafa þær að
brjóstvörn og eru reiðubúuir að
verja þeim heimföriiia með vopn-
um.
Að norðan, milli vatoanna Paj-
pus og Ilmen, er svo Norðurherinn,
undir forystu Judenitsch hershöfð-
ingja, sem nú að undanförnu hefir
inu er háttað. Verður eigi fyrir það
synjað, að Bolzhewikkar eig'a næ
féndur. Hefir ýmsa furðað á því,
þar sem ástandið þar innanlands
er jafn bágborið og það er — hung-
ursnevð svo að segja í hverri borg,
járnibrautir aUar niðurníddar ogalt
á hverfanda hveli — hvernig þeir
fá varist. En ástæðan til þess er hin
sama og sú, er hjálpaði Miðríkjun-
um til þess að verjast óvinum sín-
um. B01 zhew i kka-fénd ur vant a r a11 a
samheldni og samtök. Þeir berjast
hver út af fyrir sig og hver eftir
síiiu höfði, eftir því sem bezt horfir
í þann og þann svipinn. Þetta geta
Bolzhewi'kkar fært sér í nyt, að svo
iniklu leyti sem þeir geta notað hin
ar bágbornu járnbrautir sínar til
herflutninga. Og þeir hafa tii þessa
jafnan getað skipað varaliði sínu
á þar sem þess hefir verið mest þör
í þann og þann svipirin, og með þv:
móti lialdið óvinum síiium í skefj
um. Þeir hafa sent úrvalalið sitt
bæði austur í Asíu gegn Koltschak
og til suðurs á móti Denikin. Og
nú síðast htifa þeir sent það gegn
Judenitsch, með þeim árangri, að
sókn hans er hnekt og hanii hefir
m ist hæði Krasuoje Selo og Gats
china.
Y fir h e r sh ö f ð in g i; Bolzhewikka
heitir Tscheerenisov, og var hann
áðnr einn af hershöfðiiigjum keis
araiis. llafði liann áður orð á sé
sein dugandi hershöfðingi, og hann
liefir að minsta kosti sýnt það, síð
au hann tók við yfirherstjórninni
hjá Bolzh&wikkum, að liann er
iniklum vanda vaxinn.
að, í félagi við aiinan náunga, Róbert
B. Andersen. Hafði. Mortensen séð að
?að var ekki glæ.sileg atvinua að halda
ræður í hinum og þessum skemtigörð-
um og a gatnamótum. Og gerði sér von
um að hiu atvþman mundi reynast arð-
ænlegri.
Síðan í haust liafa þeir gert fjölda
innbrota í hús, einkum í iriismn við
fámennar götur og þar sem íbúar voru
úti á landi. En þó höfðu þeir jafnvel
gert nokkur innbrot inni i miðri
Khöfn.
Nú síðast ætluðu þeir að tæma bú-
stað stórkaupmanns eins. En aðgætinn
dyravörður komst að því hvað væri á
seiði, og gat náð í lögregluna.
Lögregluþjónninn hitti Mortensen á
tröppum hússins. Haun var hið beztá
lúinn, með' dýra leðurmöppu undir
tandleggnum, og' liefði þvi líklega
fengið að fara sína leið, ef lögreglu-
ijónninn liefði ekki tekið eftir að
hann hafði gúmíhanska á höndum.
1 flýtinum hafði honum gleymst að
taka af sér handskana. En þá hafði
hann alla tíð við innbrotin, til þess
at ekki skyldu þekkjast fingraför
hans. En gleymskan kom honum nú
í koll.
En hann var ekkert á því að láta
taka sig alveg fyrirhafnarlaust.
Hann þreif skammbyssu éir vasa sín-
um, sigtaði á lögregluþjóninn og
æ 11 a ð i að skjóta. En hyssan „klikk-
aði“ þrisvar. Þá tókst lögregluþjón-
umm a'ð slá hana úr höndum hans.
Og þá lagði hann á flótta. Lögreglu-
þjóiminn á eftir, og náði hann honum
eftir skamma stund.
En á meðan var Andersen gersum-
leg'a horfinn.
Nú hélt lögreglan að hann mundi
I
NYJA BIO hm
Hjarðmaðurinn.
Ástarsjónleikur í 3 þáttum.
Leikinn af Nordisk Films Co.
Aðalhlutverkin leika:
Psilander.
Clara Wieth og
Oskar Stribolt.
Nýkcmiið:
COLUMBIA Grafofonar, plötur og
nálar. — Enufremur allskoiiar
varahlutir í þessi áhöld Yerðið
er það sama og áður.
G. EIRÍKSS, Reykjavík.
Einkasali á Islandi.
fiýja eftir húsaþökunum, og freista að
komast undan á þann hátt. Fóru því
tveir lögregluþjónar upp í turn Mar-
marakirkjunnar og stóðu þar á verði
í margar klukkustundir. En ekkert
sást til flóttamannsins.
Hann hafði haft alt aðra leið til
undankomu. Þegar lögreglan var önn-
um kafinn að leita i bústaðnum, barði
hann að dýrum á byggingarmeistara-
skrifstofu á iþriðju hæð hússins, og
naíngreindi sig sein kaupmann Gyl-
denhöj. Óskaði hann eftir að fá þar
gerðar teikningar vfir slot eitt mikið,
sem hann ætlaði að láta byggja í
Ruiigsted. Umræður um stærð og fyrir-
komulag stóðu góðan klukkutíma. Svo
lögregluþjónarnir voru fyrir löngu
farnir úr lmsinu. En byggingameist-
arinn fylgdi Gyldenhöj stórkaup-
mamri með mikilli virðingu til dyra.
Og hánn iór í friði úr húsinu. Eng-
an grunaði að þar væri innbrotþjóf-
urinn á ferðinni.
Nokkrum dögum seinna náðist
hann.
Nú hafa þeir félagar játað á sig
milli 30 og 40 innbrot. Þeir eru dæmd-
ii í 4 ára betrunarhússvinnu.
K.osningarnar.
Utan af Iandi.
Innbroisþjéfnaðir
f Khöfn
30—40 inrbrot.
Syndikaliskur iýðskrumari emu i
Daumörku, Carl Mortensen að nafni,
liefir síðan í haust haft það fyrir at-
vinnu að gera húsbrot hingað og þang-
IIúi) muii hafa vei'ið með allra
íjörugasta móti liér í bæ. Bifreiðar
þutu um allan bæ í sífellu, sóttu
ínenn á kjört'iuid og skiluðu þeim
heim aftnr. Reyudist það eigi satt:
vera, sem sagt var dagana fyrir
kosningn að Elías Steíausson liefði
löngu áður leigt flestar bifreiðar í
bænum og kevpt þær sem eigi gat
bann fengið leigðar. Bifreiðar Elí-
asas & Co. voru merktar „Alþýðu-
1411“, svo sem til aðgreiningar frá
hinum. Sjálfur ólt Elías ekki á bif-
reið, heldur var hann á hlaupum
um göturnar til þess að „iiá“ þeim
sem hann mætti og þótti líklegir til
þess að vilja gefa Ólafi Friðriks-
syni atkvæði sitt.
Á kosningarskril'stofum sátu meim
önnum kafnir og nákvæmt ei'tirlit
var liaft með því hverjir sóttu kjör-
fund og' hverjir áttu cftir að kjósa.
Alls munu vera á kjörskrá liöf-
uðstaðarins um 5500 kjósendur.
karlar og konur frá 37 ára aldri.
Klukkan 11 í ga'rkvöld liöfðu hátt á
fjórða þús. manns greitt atkvæði.
Engu skal spáð um það hvernig
atkvæði liafa fallið. Yfirkjörstjórn-
in liefir ákveðið að atkvæðatalniug
sluili ('ig'i fara fram fyr en á morg-
un, en það iiiuu áreiðanlega reyna
á þolmmæði margra,
Frá ísafirði
Magnús Torfason fallinn
Klukkan átta í gærkvöld var upp-
talningu atkvæða lokið á ísafirði.
Hlaut þar kosningu Jón A. Jónsson
bankastjóri ntcð 277 atkvæðum.
Magnús bæjarfógeti Toríason fékk
261 atkvæði.
Alls greiddu þar 560 kjósendur
atkvæði, en á kjörskrá voru 680.
Tuttugu og tveir atkvæðaseðlar liafa
því verið ógildir.
Frá Akureyri.
Magnús Kristjánsson
kosinn.
með 100 atkvæða mun. Glóggar
freguir um atkvæðatölu voru elcki
komnar cr síðast fréttist í gær-
kvöldi.
Úr Vestur-ísafjarðarsýslu.
Tíðindamaður Morgunbl. á Þing-
eyri símaði oss í gær kl. 7, þá er
atkvæðagreiðslu þar var lokið. Kvað
bann alls liafa verið greidd 223 at-
l;væði í Þingeyraí'hreppi af 295 sem
á kjörskrá voru. I Mosvalialireppi
(Önundarfirði) höfðu verið greidd
172 atkv. af 227 kjósendum á kjör-
skrá.
Talning atkvæða i'er frarn á
þriðjudag.