Morgunblaðið - 16.11.1919, Blaðsíða 2

2
MOfiÖt/NBLAfilfi
UOSOUNBLAÐIÐ
Eititjóri: Vilh, Fins«n.
Stjórnmálaritstjóri: Einar Arnórsson.
Eitstjóm og afgreiðsla í Lœkjargötn 2.
Sími 500. — Prentsmiðjngími 48.
Kemur út alla daga viknnnar, að
m&nndögnm nndanteknnm.
Gunnar Egilson
Haínarstræti
Sjó-
15.
Striðs-
Brnna-
Lif-
Slysa-
Tals mi 608.
Simnefni: Shlpbroker.
Hitstjórnarskriístofan opin:
Virka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
Afgreiðslan opin:
Virka daga kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
Auglýsingnm sé skilað annaðhvort
á afgreiðsluna eða í ísafoldarprent-
smiðju fyrir kl. 5 daginn fyrir útkomu
þese blaðs, sem þœr eiga að birtast L
Auglýsingar, sem koma fyrir kl. 12, fá
að öllnm jfanaði betri stað í blaðinu
(á lesmálssíðum), en þær sem síðar
koma.
Auglýsingaverð: Á fremstu síðu kr.
2.00 bver cm. dálksbreiddar; á öðrum
síðum kr. 1.00 em.
Verð blaðsins er kr. 1.50 á mánuði.
vw-sjs vjvvjv i vjvvjevjv’íjs-yprspr
tcima.
þeirra,
Bn
vegna eyðileggmga
sem stöfuðu af stríðinu,
mun bún nú vera alt að helmingi
minni. En fljótlega mun takast að
koma henni í sama horf. Og verði
unnið að því af alefli, að vinna úr
þessum lindum, þá halda menn
að sú framleiðsla muni nægja 811-
um Norðurlöndum, og meira til.
Járn brautarverkfallió
í Bretlandi.
Gr heimíli Yilhjálms keisara
miðstöð keisarasinna?
Fijótandi eldsneyti
Heilsubilun Wilsons
Alvarlegur heilasjúkdómur.
Komið hefir fram í neðri mál-
stofu enska þingsins fregn um það,
að heimili Vilhjálms keisara í Hol-
landi sé eins konar miðstöð ofstæk-
isfullra keisarasinna. Kvað hann
hafa verið heimsóttur nú í seinni
1 r 1 1 tíð af mörgum dularfullum gest-
Steinolía í stað feola. um>sem álitnm eru sumir hverjir
....... umboðsmenn þýzkra keisarasinna.
Þá kvað hann og fá fjölda sím-
Örðugleikarnir, sem alstaðarhafa skeyta og hefir hann fengið lagða
nú gert vart við sig á því að fá og einkasímalínu frá heimili sínu að
framieiða nægilega mikil kol, hafa landamærum Þýzkalands, sem eru
nú knúð fram spurninguna um það, 1 mílur frá bústað hans. Krónprins-
hvort steinolía færi ekki að geta inn er og sagður mjög starfsamur
komið til mála sem eldsneyti. Vit- nú.
anlega verður aldrei hugsanlegt, „Daily Mail“ álítur að þetta sé
að steinolía komi að öllu ileyti í stað undirbúningur undir skyndilega
inn fyrir kol. En þegar maður sér, lireyfingu keisarasinna í Þýzka-
að diesel-mótor, sem brennir ekki landi.
nema 1 tonni af olíu, framleiðir Þetta mál verður tekið til rann-
jafnmikinn kraft og 6—8 tonn af sóknar í enska þinginu hið fyrsta
kolum undir gufukatli, þá skilst
manni, að noti maður t. d. 20 milj.
tonna af steinolíu, þá sparar maður ---------0------
með því 140 milj. tonna af kolum,
eða helminginn af árlegri fram-
leiðslu Englands. En það er sá skerf
ur, sem nægði til að bæta úr elds-
neytisvandræðunum víðast hvar.
Það þykir nú fullreynt, að fram-
leiðslumagn álfunnar sé nú svo
mikið, að hægt mundi að full- ' 0
nægja mikið aukinni eftirspurn. Margar fregnir og misjafnar hafa
En það er ekki nóg. Þá kemur borist um sjúkdóm íorsetans og
það til greina, hvort framleiðend- hvers eðlis hann væri. Hafa menn
urnir mundu þá ekki okra svo á sjaldnast getað hent reiður á þeim
teteinolíunni að hagurinn við að; fregnum.
nota hana yrði lítill eða enginn. En nú upp á síðkastið hafa bor-
Alment er svo álitið að Amer- ist nokkurn vegin sannar fregnir úr
iski steinolíuhringnrinn „Stand- „Hvíta húsinu“ um sjúkdóminn.
ard Oil Co.“ sé einvaldur yfir Er í þeim fregnum fullyrt, að for-
steinolíu á heimsmarkaðinum. Og setinn muni þurfa að liggja í rúm-
þannig hefir það verið fram á síð- inu um ófyrirsjáanlega langan tíma.
ustu ár. En nú liefr það breyzt, og Hefir það haft þau áhrif,að Banda-
ekki minst vegna þess, að stærstu ríkjablöðin hafa hafið máls á því,
keppinautar þessa hrings, hol- að vísiforsetinn taki við embættinu.
lenska félagið „Royal Dutch“ og Og bera það fyrir, að auðveldlega
hið enska Shell Co., hafa tekið geti komið íyrjr þeir atburðir, sem
höndum saman á fjölda mörgum krefja skjótra ákvarðana.
stöðum, hæði í Asíu í Kákasus og Nýjustu læknisrannsóknum á Wil-
í Ameríku í Mexiko og hafa nú son ber saman um það, að hann
byrjaið öfluga samkeppni við þjáist af heilasjúkdómi, sem hefir
„Standard Oil Co.“ haft í för með sér meðal annars
Heppni sú er fylgt hefir þess- máttleysi í nokkrum hluta andlits-
um félögum í Evrópu í baráttunni ins. Og yfir höfuð sé líðan hans
við Standard Oil telja menn að þannig, þó sjúkdómurinn fari batn-
stafi af því, að efnahagur hrings- audi, að hann muni ekki verða fær
ins kvað hafa þrengst afskaplsga um að taka þátt í nokkru starfi,
í styrjöldinni vegna gífurlegra sem krefjist mikillar andlegrar á-
Iskiattaá'lagninga. Árið 1918 varð reynslu, því það auki blóðsókn að
félagið t. d. að horga af 57 milj. lieilanum og geti haft það í för með
dollara tekjum, 44 milj. í skatt, svo sér, að sjúkdómurnn taki sig upp
ekki urðu nema 13 milj. eftir handa aftur eða komi fram í verri mynd.
félaginu sjálfu. Og þó maður geti Læknarnir telja samt von um, að
ekki gert sér von um, að Standard hann komi til aftur. En láta þess
Oil láti gera sig að homrekum' jafnframt getið, að engar líkur séu
ifyrirhafnarlauist í olíusamkeppn^ til, að hann verði nokkurn tíma
inni — til þess er framleiðsla þess neinn starfandi máttur framar eða
alt of mikil í hlutfalli við heims- heill maður á nokkru sviði.
framleiðsluna — þá telja menn nú Bandaríkjalög mæla svo fyrir, að
óþarfa, að óttast jafn mikið og áður vísiforsetinn skuli koma fram sem
okur hringsins á steinolíu, þar sem æðsta vald ríkisins í forföllum for-
samkeppnin fer stöðugt vaxandi. setans. En slíkt hefir aldrei komið
Og einn liður í þerri samkeppni fyrir áður. Og eru því skiftar skoð-
Verður framleiðsla olíu í Galizíu. anir um á hvern hátt þessi „yfir-
Fyrst var byrjað að vinna úr færsla“ embættanna skuli fara
þeim lindum kring um 1880 og fram.
þar eftir, og fyrir styrjöldina var
íraiuM’ð^lan orðin um 1% -mflj k= 11 ° ' 1
Eigi hafa enn komið fram í ís-
cnzkum blöðum greinilegar fréttir
af verkfallinu mikla í Bretlandi.
Fregnirnar, sem bárust af þessum
mikilsverða viðburði, voru allar ó-
ljósar, menn vissu hvorki hvers
vegna vinna hafði verið lögð niður
né hvers verkamenn kröfðust. Og
eigi hefir heldur verið greinilega
frá því skýrt um livað sættir urðu
að lokum. Þess vegna skal sögð hér
í aðaldráttum saga málsius, þó orð-
ið sé það noklcuð gamalt.
I vor sem leið, í marzmánuði,
náðust eftir miklar bollaleggingar
samningar milli járnbrautaverka-
mauua og stjórnarinnar. Yar það
tekið fram í samningunum, að
kaupgjaldið sem þá var, skyldi
haldast óbreytt til ársloka og að
efna skyldi til nýrra samninga um
fastákveðin laun járnbrautarmanna
í öllu ríkinu, þannig að allir menn,
sem gegndu sams konar störfum við
brautirnar, skyldu fá sömu laun,
hvar sem væri í landinu.
Samkvæmt þessu var gengið til
samninga urn kaupgjaldsmálið, og
í sumar náðist samkomulag við eim
vagna-þjónustumenn, en samningar
við aðra héldu áfram. Störfin
gengu seint og var það síst furða,
þar sem hálf miljón manna átti
hiut og skiftust þeir í 100 mismun-
andi flokka. Óttaðist því enginn þó
seint gengi og menn þóttust vissir
um að fresturinn til ársloka mundi
nægja.
En 23. september kom fregn um
það, eins og þruma úr heiðskíru
lofti, að samningamálið væri kom-
ið í óefni og hætta á verkfalli yfir-
vofandi. Að kveldi sama dags til-
kynti stjórn járnbrautarverkinanna
félagsins ríkisstjórninni, að það
gæti ekki tekið samningsboðum
hennar og að verkfall yrði hafið, ef
ekki yrði komið fram með betra til-
boð kl. 12 að kveldi hins 25. s. m.
Tilboð stjórnarinnar var þannig:
Leggja skal til grundvallar fyrir
kaupgjaldinu kaup það er var fyrir
stríðið að viðbættum 100%. Sér-
liverjum fuliþroskuðum verkamanni
skulu trygð 40 shillings lágmarks-
laun á viku, þannig að maður sem
hafði 18—20 sh. fyrir stríðið fái
aldrei minna en 40 sh., jafn'vel þó
vöruverð lækki og verði eigi liærra
en í stríðsbyrjun. Enn fremur skal
haldast hækkun sú á kaupgjaldi fyr-
ir aúkavinnu og næturvinnu, sem
komst á í ófriðnum og 8 stunda
vinnudagur lialdast. — Þessi kjör
hefðu leitt til þess, að sumir verka
menn fengu hærri laun en aðrir
lægri en þeir höfðu, þegar tiliiðið
kom fram. Var það tekið fram í t:I
boðinu að þeir sem ynnu fyrir
minna kaup en tilboðið ákvað
skyldu fá hækkuu strax, en liinir,
sem höfðu hærra kaup skyldu halda
?ví óskertu til áramóta.
Þessu tilboði liöfnuðu verkameiin-
irnir og báru því við, að það muncli
valda 14 sh. tekjurýring á viku að
því er marga verkamenn snerti og
að eimvagnamennirnir hefðu fengið
betri kjör. Hófust þá nýjir samn-
ingar og bauð stjórnin þá að ekki
skyldu færð niður laun þeirra, sem
höfðu hærra kaup en tilboðið á-
skildi, í næstu 6 mánuði eða til 1.
apríl 1920, og að þau yrðu því að
eins færð niður, að vöruverð félli
um 15% frá því sem var í septem-
ber. En þessu var einnig hafnað og
verkfallið hófst 26. sept. kl. 12 að
kveldi.
Stjórnin tók þessu með mestu ró,
því hún þóttist viss um að hafa
þjóðina með sér í deilunni.
Matvælaskömtun var lögleidd und
ir eins, svo sem verið hafði á stríðs-
árunum og ýmislegt gert til þess að
tryggja borgunum, aðallega þeim
stærri, aðflutninga á nauðsynja-
vöru. Stjórnin lagði hald á bifreiðar
og hestvagna og önnur samgöngu-
tæki. T. cl. voru flugvélar mjög not-
aðar til póstflutninga og mörg þús-
und hjólbörur voru notaðar til
iflj'oliurflutningá til Lb'n'don.
Áskorun var send út til manna
um að gefa sig fram til aðstoðar,
og var þeim heitið verndun fyrir
verkfallsmönnum. Enn fremur voru
menn hvattir til að spara sem mest
matvæli, eldsneyti og ljósmeti.
Og ráðagerð verkfallsmanna kom
ekki að tilætluðum notum. Yand-
ræðin sem stafað geta af algerðri
samgönguteppu gerðu ekki vart við
sig. Stórborgararnir fengu nauðsyn-
legustu matvæli og eftir tvo daga
fóru lestir að ganga á helztu leiðun-
um. Það lijálpaði stjórninni að fólk-
ið var vant flestum ráðstöfunum
írá því í ófriðnum og tók þeim með
jafnaðargeði. Yfirgnæfandi meiri
hluti þjóðarinnar var stjórninni
fylgjandi og sjálfboðaliðarnir komu
hópum saman. Auðvitað leið iðnað-
ur og verzlun tjón af verkfallinu og
ekki síst kolaverzlunin. En þó að
þjóðfélagið tapaði miklu á verk-
fallinu, þá urðu hvergi vandræði af
matarskorti.
Eftir nokkra daga hófust enn
samningsumleitanir milli verkfalls-
manna og stjórnarinnar og 5. okt
uáðust loks samningar og átti álit
almennings eigi minstan þáttinn í
því að verkfallsmenn létu undan
síga. Varð miðlunin þessi:
Yerkamenn skulu strax taka upp
vimrn og þegar það hefir verið gert
i.ð fullu, skulu teknir upp samning-
ar um nýjan kaupgjaldstaxta, sem
vera gkal tilbúinn fyrir 31. desem-
ber. Núverandi kaupgjald skal hald-
ast til 1. október 1920 og fullorðnir
verkamenn fá 51 sh. lágmarks kaup
á viku meðan vöruverð er 110%
hærra en var fyrir stríðið.
Verkfallsmenn. heita því, að koma
vel fram við þá, sem unnu við járn-
brautirnar meðan á verkfallinu stóð
og stjórnin lofar því á móti að
verkamenn skulu ekki gjalda þátt-
tökn sinnar í verkfalliiiu.
Enn fremur á að borga þeim kaup
það er haldið var fyrir þeim meðan
á verkfallinu stóð, undir eins og
vinna hefst aftur. —
Málamiðlun þessari var tekið
með fögnuði, ekki síst af verka-
mönnum. Vinnan hófst aftur sam-
stundis og alt var komið í samtlag
aftur eftir nokkra daga. Enska þjóð-
félagið hafði staðist eldraun.
En var nú þetta verkfall, sem lam
aði verzlun Englands og iðnað í 9
daga, nauðsynlegt ? Ef samkomu-
. agsskilyrðin eru borin saman við
fyrri tilboð stjórnarinnar virðist
verkamönnum í fljótu bragði hafa
crðið dálítið ágengt, eu í rauninni
er þetta mest á pappírnum.
Núverandi kaupgjald á að hald-
til 1. október 1920 í stað 1. apríl, en
þar eð víst má telja, að vöruverð
falli ekki fyrir 1. apríl, er þetta at-
riði þýðingarlaust. Ákvæðið um 51
sh. lágmarkskaup á viku er aftur til
liagnaðar fyrir suma verkamenn,
þar eð yngstu og lægst launuðu
verkamennirnir fá 2—3 sh. kaup-
Lækkun, en það verður að eins nokk-
ur hundruð manns, sem þetta gildir.
í rauninni hefir verkfallinu lokið
með málamiðlun og hefir hvorki
stjórnin né verkamannaforingjarnir
þóst vinna sigur.
Eitt hefir þetta verkfall kent oss:
Að ríkið og þjóðfélagið er ekki —
eins og margir vilja halda — varn-
arlaust gegn verkföllum og þarf
ekki að beygja sig undir allar kröf-
ur, en að ríkið getur þegar til kast-
anna kemur staðist mjög alvarlegar
árásir á velferð þjóðfélagsins með
aðstoð almennings.
Þessi skoðun kemur skýrt fram í
eftirfarandi orðum, sem Lloyd
George sagði nokkrum dögum eftir
að verkfallinu lauk: „Vér verðum
að gera oss ljóst, að ríkið er og vill
vera húsbóndi á sínu heimili, rétt-
látur og göfuglyndur húsbóndi, en
olt af húsbóndi.
li
Vanadiom Huríigdreje-1
staal.
Drejebænke, Fræsemaskiner, Boremaskiner og Værktöjer..
Johanne^S' i & FengíH Kot pagpistræde22. Köbeuhavn K.
H P. Duus.
A-deild
Hafnarstrætí
Nýkomið: Kjólatau — Cheviot, rautt, grænt og b'itt. —
Glans-Kápur — Káputau — Góifteppi —
Matrósa-húfir — Flón 1 — ^áttkjólar —
Lérefts-Kven-næ fatnaður — Vetrarsjðl —
Prjónavðrur — Hðfuðsjðl —
Millipils, mikið úrval — Vetrarbanzkar —
Bekkjuvoðir — Vatt-teppi — Handklæði.
rmiKHlll liiiixiiiiJmmxrjrmrmTnmimnn
Foibi de se söges
til at aftage vore aneikendte og garantorede vandtætte
Smurtlæders Træskostövler samt Træsko i al e Faconer.
Skomagerartikler — Sidelmagerartikler —
Töffellæder — Piattlædtr — Kjæraelæder.
Samt alle muíige udenl nds’<e Lædersorter fores en gros og
kan tilbydes til biliigste Pnser.
Ltederhandier M. A. Madsen,
Bramminge.
tiimmicmiimnm m» nturmmrrr/rimrtTtm
i. flokks dönsk Piano
kosta hjá okkur kr. 185000 með öllum kostnaði. Þetta verð gildir
aðeins lyrir þa.i sem eru fyrirl.ggjandi. Þau næstu verða um 200 kr,
dýrari.
Hljððfærahúsið. Aðalstræti 5
Stór útsaia
k
rafmagnslömpum.
Stórar og smáar Ljósak> ónur, Boiðlampar, Ht*ngilampar
o. fl. seljast cú með há frirði.
Kom ð i Ko asund 2.
S. Pjet rsson & J. Ingvardsen.
Þeir,
sem telja til skuldar i dánarbúi N. P. Kirks verkfræðings, geri svo
vel að senda kröfur sinar á skrifstoluna i Pósthússtræti 19 (hús Ólafs
Þorsteinssonar lækni ) sem allra fyrst.
Mótorkútter
nýbygður, 35 fet um 14V2 tonna, 25 hesta Tixham-vél, verðnr til
einna 1 vetur J samið er strax við
SÖlu
Björn Guðmundsson.
Grjótagötu 7. gfmi 38L
,Two Gables Cigarettur'
ern búnar til úr hreinu Virgina tóbaki,
euda i afhaldi hji öllum, ssm þær pexKja, ReyniS þær-
Fást hjá LBVI °g