Morgunblaðið - 23.01.1920, Blaðsíða 1

7. árg., 64 tbl.
Fðstudag 23. {anúar 1920
IsatoIdarprentsmiO'l»
ggg GÁMLA BIO MMHfl
LlðERTY
VI. kafli (6 þættir)
Sýndur í kvðld kl. 9
Gætið þess! að fylgja aefintýri
L’.beitys og engn úr að sleppa.
■OAKLAND bifreiðar og SUPER-
TON flutningabifreiðar, (bera
iy2 tonn), ásamt allskonar vara-
hlutúm ti'lheyrandi, væntaniegar
með næstu skipum. Kaupendur
beðnir að finna mig að máli hið
fyrsta.
G. EIRÍKSS, Reykjavík.
Einkasali a Islandi.
Húsakynni.
Eg hcfi oft lnigsað um húsakynn-
in okkar Islendinga, og ekki mínst
síðan eg 'kom út íheiminn og las og
sá, hvernig aðrar þjóðir höguðu sér
í baráttu við fátækt, slæm hús og
óiþrifnað.
Þegar eg lít til baka, þangað sem
eg var 10—14 ára, fer um mig hroll
ur. Ekki af því að eg fyndi þá nokk
nð til vansælu vegna slæmra húsa-
kynna, heldur vegna þess, að hafa
lifað mín æskuár í iþvílíkum húsum.
Eg man þó eftir atvikum, sem voru
cnotaleg og vö'ktu blygðun hjá mér,
þótt ungur væri. Svo sem íþegar
presturinn kom í húsvitjan og var
.aí kvarta undan þröngu og löngu
göngunum, með kúlótta gólfinu. Eg
óskaði líka oft eftir, að við hefðum
eins fínt og fallegt hús og kaupmað
urinn niður við sjóinn. En svo sá
eg, að margir aðrir höfðu sömu
hreysin yfir höfðinu, já, kanske
miklu verri.
Eg man eftir, að eg var oft kvef-
aður, oft með frostbólgu í kinnun-
um, oft með kaldar fætur. Eg man
eftir að íþað lak ofan í sænginamína
á nóttunni þegar rigning var.. Grólf-
ið í baðstofunni var aðeins moldar-
gólf. Gömúl brjóstveik kona notaði
holu í því til að hrækja í, þvert á
móti áminningum móður minnar.
Hurðin saggaði og myglaði að inn-
an, þó göngin væru á að gizka 20
metrar á lengd. Kuldastrokan stóð
inn eftir þeim og mætti mannshitan
um við baðstofuhurðina. Til þess að
halda hita í baðstofunni á veturna,
var eldavél sett niður og allur mat-
ur soðinn inni.Til þess að hafa næði
við kverið mitt varð eg að sitja í
fjósinu dag eftir dag. Fjósið var
notað til margs á veturna. Þar var
hlýtt og notalegt. Eg man sérstak-
'lega eftir, að eitt sinn, er við bræð-
ur tókum hið árlega bað — jóla-
baðið — að þvottabalinn valt með
mig í flórinn. Eg man líka, að það
var — og er enn — notað sem allra
„prívat“ á vetrum.
En fljótlega gat faðir minn bygt
upp baðstofuna. Sú gamla var rif-
in og önnur, 12 álna löng og 6 álna
Lreið, var bygð. Það þótti stórhýsi,
og þegar hún var fullgerð, var
slegið upp „balli“. En fljótlega var
þetta stóra og góða hús úr sögunni.
Eftir 6 ár voru þiljurnar fúnar og
þakið lak, svo faðir minn varð að
byggja að nýju. Eg man eftir, að
þessa baðstofu, 6 álna breiða og 12
álna langa, höfðum við 12 og 14
raanns fyrir dagstofu, borðstofu og
svefnherbergi. Undir loftið voru
tæjiar 3 álnir. Til þess þó að fá svo-
lit'la loftræstingu, man eg að faðir
minn boraði tvö göt á hvern glugga
póst, sem alls voru 4. Og eg raan
eftir franrhúsunum, og þó sérstak-
lcga eftir búrinu — þar fékk eg oft
góðan bita. En mér blöskrar, að þar
skyldi vera til góður matur. Búrið
— þar sem öll matargeymslan var,
og þar sem matreiðslan fór fram —
var réttur og sléttur torfkofi, óþilj-
aður; fúaraftarnir héngu niður úr
þekjunni. Þó ílátin væru þvegin og
þurkuð oft á dag, var þar ætíð
myglulykt. Til varnar gegn því
versta, voru gömul „Norðuílönd“
fest. með trénöglum innan á torf-
veggina. — Og eg man svo margt
margt fleira þessu líkt. Mér blöskr-
ar að við skyldum geta lifað í þess-
um hreysum, svo þröngum og dimm
um, fullum af raka og kulda. Jú,
við lifðum betur en margur annar í
þeirri sveit, og þó víðar vami leitað.
Það voru og eru enn fjölskyldur
upp til sveita. í kaupstöðum og sjó-
þorpum á íslandi, sem búa í enn
þrengri, dimmri og rakari húsum.
En nú vil eg spyrja: Getur nokk-
urt land búist við að ala upp dug-
lega, kjarkgóða og siðprúða þjóð í
svona híbýlum? Allir, sem þekkja
annað betra, munu svara: nei.
Eftir að hafa verið þrjú ár í út,-
löndum, heimsótti eg vini mína og
vandamenn síðastliðið sumar. Eg sá
sömu kofana og áður en eg fór að
heiman, hvern öðrum niðurníddari.
En langmest blöskraði mer þó á-
standið á einni vel metinni kirkju-
jörð. Kirkjan var að vísu nýbygð
úr tré, og ein af þeim betri sem eg
hefi séð á íslandi. En bærinn var
gamall, niðurníddur torfbær. Bæj-
ardyrnar voru lágar, niðurgrafnar
og óþiljaðar. Göngin svo lág og
þröng, að mér fanst eg leggjast
saman þegar eg gekk inn eftirþeim.
Með öllu gluggalaus 'lágu þau eins
og eitt voðalangt spumingarmerki
inn að baðstofunni. Eftir að hafa
gengið í gegn um tvær baðstofu-
kytrur, kom eg loks inn í hús þeirra
hjóna, sem eg heimsótti. Á jörðinni
var tvíbýli. Önnur hjónin með 9
eða 10 börn. Hin með tvo ómálga
drengi. Alls var heimilisfólkið 18
eða 20, sem varð að hrúgast saman
í þessum óvistlega bæ. Eg þekti vel
yngri konuna — þá sem hafði tvo
ómálga drengi á höndunum. Hún
var nýgift, rjóð og þýkkleit þegar
•eg fór að heiman. Nú, þegar eg kom
aftur, var hún flutt í þennan voða-
bæ. Roðinn var horfinn og fjörið
dofnað. Drengirnir hennar voru að
M.b, HERMÓBUR
er til sölu ásamt öllum veiðarfærum, sem honum fylgja, eða án þeirra.
Bitnum fylgja mikil og nýleg veiðarfaeri svo sem: mikið af uppsettum
fiskilínum, slldarnet, trossur, snurpunót o. fl.
Lysthafendur sendi tilboð sín, um kaup á bátnum, með veiðarfær-
um eða án þeirra, til undinitaðs fyrir 28. þ. m.
Reykjavík 22. janúar 1920.
Pétur J. Thorsteinsson,
Hafnarstræti 15.
vísu efnilegir, en fölir og oft kvef-
aðir, sagði hún. Eg kvíði svo fyrir
yetrinum, því þá get eg ekki verið
úti með þá, bætti hún við. Hver
ber ábyrgðina á, að þessi og margar
aðrar ungar og myndarlegar kon-
ur verða að ala börnin sín upp í
þvílíkum húsum?
Eg vil segja mannfélagið. ís-
lenzka ríkið ber ábyrgðina. — Ef
börnin lifa og verða hraust og dug-
andi, verða þau rikisins stoð og
síytta. — Ef þau deyja eða verða
heilsulaus, er það þjóðarinnar tap.
Það gekk í gegnum mig, er konan
sagði: „Eg vi’ldi aðeins að guð
gæfi mér ekki fleiri börn. Það er
nóg að eiga á hættu að þessir tveir
drengir verði að aumingjum‘ ‘.
Já, féð vantar. En hve lengi verð-
nm við ekki að bíða eftir, að ahnúg-
inn á fslandi af eigin rammleik geti
bygt upp bæina sína og húsin? Og
hversu marga meðlimi þjóðarinnar
hefir ekki tæringin tékið áður ?
Robert Koch, finnandi tæringar-
bakteríunnar, sagði í sínum síðasta
fyrirlestri: „Tæringuna er aðeins
hægt að yfirvinna með gagngerðri
endurbót á híbýlum manna“. Og úr
öllum áttum sanna skýrslurnar orð
hans. Wien, sem hefir 55 íbúa í
hverju hiisi og víðkunn fyrir slæm
og þéttbýl hús, offraði eitt ár 47
manns af hverjum lOOO.EnLondon,
sem fyrir nokkru hefir byrjað að
byggja nýtízku bæjahverfi með
görðum umhverfis húsin og hefir
til jafnaðar 8 manns í húsi, sleppur
með 24 dauða af hverju 1000.
Merkur prestur í nánd við Krist-
janíu skrifar meðal annars: „Heim-
ilið, gott og hamingjusamt heimili,
er manneskjunnar stærsta orð“.
Um alla Evrópu er nú safnað
skýrslum af ýmsu tagi viðvíkjandi
híbýlaástandinu. Ein þeirra lítur
svona út: íbúar 1 Óskilget-
hvorju in hörn
hú i af 100
London .8 4
Stavanger 10 5
Bergen 16 8
Trondhjem 17 14
Berlín 32 16
Kristjanía 36 17
París 36 20
Petrograd 52 26
Wien 55 51
Hvar í röðinni verður okkar höf-
uðstaður?
Hér höfum við litla en glögga
skýrslu frá Englandi, sem sýnir
hver áhrif slæm húsakynni hafa á
vöxt baran:
CD
ö
'S
a>
ö
CJQ OTQ
Ö
S
a>
W.
Ö
po
&
O
O
3
a>
ö
s Á2
ö ÖQ
o r*-
<
W
p
<s
•f
ö-
o
o
3
ft>
Þ
tö
o
£
I
<1
05
M ^ 05 ,
C£> 03 50 Ol P'
V 'bx "o g
4^ ui ^ 01 00
JJt JO -3 to
'CT3 "CO ^00 O g
OI 05 Ol 05 O
CO tO 05 h-
O h-1 h-1 05 hi
P
05 -5 05 [T
Oi W P W
"m "to 'œ g'
s»
Þyngdin er í •ens'kum pundum.
Bourneville er nýbygður garða-
bær. St. Bartholomen er gamall og
þéttbygður hluti af'London.
Hvernig er það með vöxt ís-
íenzku barnanna uppi í sveit og í
Reykjavík?
Ef við lesum um og athugum
hvafe aðrar þjóðir gera til að athuga
sitt byggingaástand,getum við ekki
lcngur setið hjá án þess að stinga
hendinni í vorn eigin barm.
Vér þurfum að rannsaka hvort eig
ið híbýlaástand. Mæla hvem kofa
sem búið er í. Telja íbúana. Vita
hve margir eru húseigendur og hve
margir leigjendur. Yið þurfum að
fá læknana til að segja okkur hvað-
an flestir sjúklingar koma, umfram
alt tæringarveikt fólk. Við getum
verið viss um árangurinn. Reykja-
vík mun vanta mörg hundruð hús
og f jöldinn af þeim gömlu eróbrúk-
legur frá heilsufræðislegu sjónar-
miði. Sjóbúðirnar eru óhæfar.
Sveitabæirnir alt of þröngir og
rakir. í beztu húsunum finnum við
hraustasta fólkið og tápmestu böm-
in.
Allar þjóðir, sem hafa gert at-
NÝfA BÍÓ
Þjóðin vaknar
Sjónl. 1 8 þáttum.
Einhver hin allra tilkonu-
mesta kvikmynd, S2m nokkru
sinni hefir verið tekin.
VERDEWS HíDTJL ST0RSTE
» FH.MMESTERVARK
Engin mynd hefir fengið
annað eins hrós og þessi. Öll
dönsku blöðin keptnst við að
hæla henni þegar hún var sýnd
í Danmörk.
18.000 menn leika í
þessari mynd.
Sýning byrjar i kvöld kl. 81/*
og verðnr myndin sýnd öll
i einu lagi.
Hljómleikar meðan á
sýningu stendur.
Pantaðir aðg.miðar afhentir i
Nýja Bió frá kl. 6—8, eftir
þann tima seldir öðrum.
SAXON bifreiðar, og varahlutar
allskonar tilheyrandi, væntanleg-
ar með skipum á komandi vori.
Kaupendur beðnir að gera pant-
anir í tíma.
G. EIRÍKSS, Reykjavík
Einkasali á Islandi.
hugasemdir í þessa átt, hafa fengið
sömu útkomuna.
En hvernig eigum við svo að
byggja og bæta úr vandræðunum,
svo syndir feðranna komi semminst
niður á okkur? Það er stór spurn-
ing, sem að eins verður svarað eftir
rækilega rannsókn á aðferðum
annara þjóða á þessu sviði, og á vor
um eigin lífsskilyrðum og ástandi.
Sem stendur er ' eg í Skandinavín
og kynnf mér svo vel sem eg get
lausnir Norðmanna og Svía viðvíkj-
andi hinu voðalega húsaleysi, sem
pínir þá og plagar. Ef til vill get
eg seinna slegið fram hugmynd,sem
gæti hjálpað okkur.
P. t. Drammen í des. 1919.
Svembjöm Jónsson.