Morgunblaðið - 11.01.1921, Page 2

a
M()K(j 1.1N HLAMlf'
’ .
KOS«UHí14DII
Rií3tjóri: Vs*. í'aB«n.
A;'graiC«I«t a 2.
Sími 50#. — IJrent¥miSjus,ími 48.
Kit.ttjónaar.timar 488 og 498.
Keuiiir út all» dapa viknnnar, að
S9..‘íiatlógnm undatifcokmiKi.
Ritstjórnni-skrifstot'ari opin:
Virka daira kJ. 10—12.
Helgidaga kl. 1—8.
AaglVMfignrii sé skitað annað bvi>ri
4 afgr’eiðsluna eða í ísafoldarpreat-
iðju fyrir kl. 4 daginn fyrii útkonm
(■:>‘ss blaðs, aem þær eiga að birtast í.
Aaglýsingar, setn koma fyrir kl. 12, fá
*ð öllum jafnaði betri stað í blaðiuu
(á lesmálsaíðnm), en þær, sem síðar
kcima.
Auglýsingaverð: Á fremstu síðu kr.
3.00 bver em. dálksbreiddar; á öðrum
*<óðum kr. 1.50 ctn.
Verð blaðsius er kr. 2.00 á mánuði.
Afgreiðslan opia:
Virka dagB frá kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
yegna óyiðráðanJegra erfiðleika, þá
biðjum við nú ykkur, mæðurnar, að
sjá um það með atkvæðum ykkar við
sérhver.jar alþingískosningar upp frá
þessu, að þetta lífsnauðsynjamál bam-
ar; ía í Reykjavík, jámbrautarmálið,
fa'li elcki héðan af út af landsnráladag-
skvá þjóðarinnar, fyr en mjólkin er
ko'nin.
í sambandi við þetta viljuin við geta
þess, að gætni í fjármálum teljum við
rnikilvægasta atriðið í stjórnarstarf-
semi þessa nýja, fámenna ríkis. pess
vegna getum við líka fullvissað hátt-
virta meðborgara okkar um það, að til
framkvæmda í jámbrautarmálinu vilj-
um við ekki stpfna fvr en við sjáum
með vissu, að brautin verði laiulsmönn-
um ekki of'viða í'.jái’hagslega. Að svo
stöddu viljurn við láta rannsaka málið
og undirbúa það til framkvæmda.
Fossamálin em svo yþirgripsmikil, að
ekki verður gerð grein fyrir þeim til
fullnustu í stuttri fundarræðu. Við
verðum að láta okkur nægja, að skýra
frá aðalstefnu okkar og skoðunum á
nokkmm gTundvallaratriðum þeirra.
Stefnu okkar í þessum málum byggj-
um við á grundvelli tveggja staðreynda.
Annars vegar að við búum hér í elds-
neytislausu landi, með köldum og ditnm
um vetmm, við lítinu kost góðra bygg-
ingarefna, og þar af leiðandi léleg húsa
kynni yfirleitt, bæði í sveitum og sjó-
þorpum. Hins vegar að hér er gnægð
vatnsafls, sem alt er ónotað, og verkleg-
ar uppgötvaniy síðustu áratuga hafa
kent mönnum ráðin til að breyta því
í ljós og hita og veita því langar leiðir.
Á þessum tveiin staðreyndurn finst okk-
ur eðlilegt að byggja þá stefnu, að við
viljum vinna að vtrkjun fallvatna til
fullnægingar þorfum landsmanna
sjálfra. Og við erum sammála ,nm að
skoða þetta sem aðalatriði fossamáls-
ins.
pessu næst verður að líta á það, að
vat.nsaflið í landinu nemur 4 miljónum
hestafla, en til fullnægiiigar öllum þörf-
um landstnanna þarí' ekki nema í mesta
fæst hjá
JES ZIMSEN.
N0EDISX
l'LDXEDSEORSIKRINGS A S
af 1393.
SJvsatrygniiigar
°g
Ferða vá try'ggingar.
Aðalumboðsmaður fyrir fsland-
Gunnar Egilson
Ilafnarstræti 15. Tals. 608.
!agi eitt til tvö hestöfl á rnann, eða
100.000 til 200.000 hestöfl alls, og megn-
iö af þcssu þó ekki nema nokkum hluta
ársins. Löggjöfin á þessu sviði getur
þ\í ekki gengið fram hjá þeirri stað-
reynd, að nítján tuttugustu hlutar vatns
aflsins, eða meira, verður að vera ónot-
að fyvst um sinrl, máske um langan
aldur, af því að þjóðin í landinu hefir
ekki þörf fyrir að nota það. Sumir bu-
ast, við þVi, að útlendir menn inundu
vilja hagnýta eitthvað af þessu vatns-
afli til þess að reka hér stórið.ju. Sem
stendur eru fremur litlar líkur til þessa,
því flést önnur skilyrði eru hér fremur
óhagstæð til stóriðjureksturs, og iðn-
rekstur sá, sem bundinn er við notkun
vatnsafls { stórum stil, hefir átt fremur
erfitt uppdráttar í þeim löndum, seni
eru iniklu betur sett að því er verkefni
og rnarkað snertir en okkar land. En
þetta 'gæti breyst, og þá þykir mönnum
að vonum ófvsilegt að hugsa til þess,
að hingað flytjist mikil! fjöldi útlend-
inga til þess að reka hér atvinnu, sem
ekki er þarflég fvrir landsins eigin
biirn.
Við viljurn engu spá um það, hvort
éftirsúkn inuni verða í framtíðinni eftir
fallvötnum okkar til stóriðjureksturs af
útlendinga Jiálfu. En eins og við vilj-
um sníða framkvænidir í nútíðinni eftir
þiiifum landsmanna sjálfra, eins telj-
lúri við sjálfgefið að haga beri löggjöf-
inni nm það vatnsafl, sem ekki þarí' til
notkunar landsm'anna sjálfra, þarmig,
að Jandsmenn geti ávalt einnig í fram-
tíðinni sniðið framkvæmdir í vatna-
virk.jun eftir því sem þeir telja sér þarft
í því sambnndi leggjum við mikla A-
herslu á það, að alútlendum og bálf-
útlendum félögum, sem hafa fengið um-
ráð yfir vatnsréttindum í flestum helstu
fallvöt.nnni hér á landi, sé ekki með lög-
um fenginn í hendur meiri eða ríkari
réttur til vatnsins, en þeir landeigend-
ur höfðu, sem létn af hendi vatnsrétt-
indin til þeirra. Við lítum svo á, að því
ríkari og yfirgripsmeiri sem réttur út-
léndinga til vatnsins er, því erfiðara
\erði fyrir íslen/.kt lögg.jafarvald og
framkvæmdarvald í framtíðinni að
hindra þá í því að taka vatnið til notk-
unar í Sínar þarfir. Við teldunr æskileg-
__ast, að því væri slegið föstu í lögg.jöf-
inni, að réttur landeigenda og þeirra,
sém af þeim hafa keypt vatnsréttindi,
sé ekki .jafn ríkur og eignarréttur á
s.jálfu hinu rennandi vatni. En verði
ekki h já því komist, að viðurkenna slík-
an eignarrétt { lögg.jöfinni, þá teljum
við öldungis nauðsynlegt, að honum séu
þæi' takmarkanir settar, að landsmenn
geti ávalt að lögum látið sínar eigin
þarfir ráða öllum ákvörðunum um virkj
un og notkun vatnsins.
Við viljum því næst gera nokkru nán-
ari grein fyrir því, hvaða framkvæmd-
ír við teljum hæfilegar og æskilegar til
fullnægingar þörfum landsmanna, sér-
staklega í þeim landshluta, sem Reykja-
vík liggur í. Við byggjum þá á því meg-
inatriði, að almenningur í þessum lands-
hluta á að fá raforku til fullnægingar
þörfurn sínum, eftir því sem efni leyfa,
úr fyrsta stóra fallvatninu hér sunnan-
lands, sem virk.jað verður. Jafnframt
at.hugum við það, að herbergjahitun
Guðm nd :
Gaugaveg 1.
Ásbjðrnsson
Síml t>63,
óövrir
öagar
EAMM AL18TUM vg RÖMMUM
Myndir tnnrammaCar fljótt og vel.
Hvergi eirni ódýrt
Komið og reynli.
Brauðseðla
í
Döruhú5inu.
íyrsti flokkur byrjar í dag með þe3s-
um vörum;
Kvenn- og barnatreyjur (Golftreyjur).
Kvennbolir.
Köfuðsjöl.
Herðasjöl, hyrnur.
Langsjöl.
Millipils.
Kvennvesti.
Isarnahúfur.
Bc:rnanærföt.
geta menn fengið í skiftum fyrir hveitiseðla í eftirtöldum verzlunum:
Vetzlun Guðmundar Hafliðasonar, Vesturgötu 48
— Einars Arnasonar, Aðalstræti 8
— »Liverpool«, Vesturgötu 3
— Je8 Zimspn, Hafnaratræti 23
— »Breiðabtik* Lækjargötu 10 B
— >Vísir«, Laugaveg 1
— Vaðnes*, við Lnugaveg
— GuðjórÍ8 Jónsso'iar, Hverfisg. 50
— »Herme8«, Njúlsgötu 26
— Jóh. ögm. Oddssonar, Laugaveg 63
— »Kaupangur« við Liudargötu
— Jörgens Þ irðarsonar, Bergstaðastr. 15
— Emar8 Þorsteinssonar, Grettisgötu 44 B
— »Björg« við Bjargar8tíg.
Ef nokkur bæjarrnaður akyldi ekki hafa fengið hveiti og
sykurseðla fyrir yfirstandaudi úthlutunartirnabil, þá gefl 'hann sig
fram á manntnlsskrifstofunni í Goodtemplarahúsinu uppi. Skrif-
stofan er opin fyrst uin sirm virka daga kl. 10—12 og 1-—7.
Borgarsrjórinn f Re.vkjavik, 8. jan. 1921.
Legghlífar.
K. Zimsen.
riónell.
Karlmannanærföt.
ilarlmannapeysur.
K arlmannavetlingar.
Barnasokkar.
Kvennvetlingar, Jersey.
Barnahattar.
1 arnabuxur.
Kvenntöskur.
Kvennbuddur.
Kvennsvuntur (pynt).
Ferðahylki (ómissandi).
Kvennsokkar.
Undirlíf ullar.
Lrengjapeysur Jersey.
Ullarteppi.
Farlmannaj akkar, hvítir.
Skóreimar.
Taubútar 4,50 pr. Meter.
með rafofku er svo eyðslufrek, að hing-
að til hefir hún í öðrum löndum verið
talin óframktiæmunley ahnenningi að
nókkru ráði fyrir kostnaðar sakir. En
fyrir okkar eldsneytissnauða land er
einmitt þungamiðjan sú, að geta veitt
sér nóga raforku bæði til matreiðslu og
herberg.jahitunar, einkanlega í sveitun-
uin. Af þessu leiðir að við leggjum að-
aláhersluna á það, að fyrst sé tekið til
virkjunar hér sunnanlauds það fallvatn-
ið, sem gefur ódýraeta orku, þar sem
virkjun og veita verður ódýrust á hvert
liestaf). Að óransökuðu máli þykir lík-
legt, að ódýrasta orku megi fá úr Sog-
irm af öllum stórum fallvötnum hér, og
þess vegna teljum við þá byrjun rétta
í máliriu, að rannsakaður sé virkjunar-
kostnaður Sogsins, og kostnaður við að
veita raforku þaðan út um. þær hygðir
sppi ti% grpina köMtt.
Auk þessa teljum við aðra ástæðu
fyrir þvi, að ramisaka fyrst Sogið, þá,
að eftir því sem vitaö verður er það
fallvatn að okkar dómi hæfilega stórt
til byrjunar. Talið er líklegt að hag-
kvæmt mundi að gera þar 2 orkuver,
annað kringum 15000 hestöfl, en hitt
kringum 45000 hestöfl. Naumast mætti
búast við að landsmenn sjálfir notuðu
fyrst inn all-langt áraskeið meira én 15-
000 hestöfl til ljósa, matreiðshl, hitun-
ar og smáiðnaðar, og það ekki yfir
meiri tíma hvers árs en svo, að samsvar-
andi notkun 5000 hestafla á dag og nótt
alt árið, en 15000 þegar mest er notaö.
Og þó mundi líða svo langur tími þatig-
að til notkunin yrði orðin þetta inikil,
að orkuver, sem bygt væri ó þessari al-
menningsnotkun eingöngu, mundi ekki
þola þá bið, eða þá verða að selja ork-
ima svo 'dýra í byrjun, að frágangssök
þætti til þerberg jahitunar. Og ef reisa
ætti 15000 hestafla orkuver í þessu
skyni, mundi orkan ávalt verða tiltölu-
lega dýr, vegna þess að aklrei gengi
út meira en þriðjungur ársframleiðsl-
uiiimr, síimsvarandi 5000 ársliestöflum.
Til þe.ss að fá orkuna til almennings-
nota það ódýra, að um herbergjahitun
alraent geti verið aö ræða, þarf orku-
verið að vera talsvert stairra en há-
ínarksnotkunin til almenningsþarfa, og
það sem cr uiní'ram hana þarf að nota
til iðjureksturs, sem starfdr alt árið,
daga og nætur. Setjuin t. d. að orku-
i-erið væri 45000 hestöfl, eða 30000
Kestöfl seld til sístarl'amli iðjureksturs,
og almenningsnotkunin mest 15000 og
að meðaltali 5000 hestöfl. pá kæmust
{ notkun 35000 hestöfl, eða sjö níundu
hlutar af áréframleiðslu orkuversins.
par við bætist nú það tvent, að hvert
liestafl í stærra orkuverinu yrði mun
ódýrara, en í því niiiina, ef jafngóðir
væru StaShiBttir. og að iðjurekstur, sem
notaði 30000 hestiifl að staðaldri mundi
líka geta notað nokkuð af því sem af-
gangs yrði aí’ 15000 héStöflum frá al-
meiiningsnotkun á sumrum og þegar litil
er hitunarþörf. Séu allar þessar ástæð-
ur teknar ineð í reikninginn, verður
niðnrstaðan sú, að þa'ð er líklegt að raf-
oikán frá stærrá orkuverinu (45000
hestöf'l) kosti ekki meira en einn fjórða
þess sein hún mundi kosta frá minna
orkuverinu, ef því væri ætlað að full-
úægja áðurnefiiduni almenningsþörftun
eingöngu, og ræðir þó um verðið í orku-
verinu. Pessi verðimtnur getur hæglega
valdið því, að með lægra verðinu
(stærra orkuverinu) verði veita út um
sveitir og herbergjahitun framkvæman-
lég, en með hærra verðínu ekki.
Þá er á það að líta, hvort nokkrir
annmarkar væm á því fyrir lands-
menn, að 30000 hestöfluin væri varið
til sístarfandi iðju, ef einhverjir vildu
kaupa þau til þess. Eftir reynslu ann-
urstaðar frá mundi þurfa um 400 starfs
menn til allrar starfrækslu við orku-
verið og við iðjuverin sem notuðu þessi
30000 hestöfl, og mun enginn belja það
fráfælandi — það samsvarar nalægt
eins árs fjölgun karlmanna í landinu
eftir meðaltali síðustu 30 ára. Tals-
Vert aí' því mættí að liklndum nota til
iojureksturs sem er gagnlegur og jafn-
vel iiíuiðsynlegur fyrir núverandi at-
vinnui^egi landsnianna. Má nefna
saltvinslu, fiskþurkun, ullariðnað o. fl.
En ef farið væri af stað'með miklu
stærra fvrirtæki en þétta, svo sem 100
til 150 þús hestöfl, er miklu meiri
hætta á að erfitt eða ókleyft reyndist
að finna iðjugreinar, sem gætu notað
svo mikla orku og borið sig fjárhágs-
lega og því miklu ineín hætta á, að
alt fyrirtækið færist fyrir eða lenti í
v.indræðum, sem þá muudu bitna að
meira eðn minna leyti á almeuningi.
Það er líkt á koinið með fossamál-
S