Morgunblaðið - 10.06.1921, Síða 1

8. árg. 181. tbl.
Föstudaginn 10. júni 1921
ísafoldarprentsmiðja h.f.
Gamla Bíó
Rakin á dyr
Þýskur sjónleikur í 4 þáttum
leikinn a!
Pola IWegri
Pola Negri er mörgum
góökunn hérna frá Carmen
og Maöame Dubarry sem
sýnðar voru í Gamla Ðíó
fyrir skömmu en í þessari
mvnð skarar leiklist hennar
fram úr öllum öðrum.
Aukamynð
Ströms Wattndal
Ljómanði falleg sænsk
lanðlagsmvnö.
Ath. Börn innan 16 ára fá
ekki aðgang.
Umæli
um rikislánið.
Knöfn 9. jdni.
»Börsenc skýrir i langri grein
^kislánið islenska. Segir það, að is-
lenskir bankar skuldi nú dönskum
verzlunarfélögum mikið fé, og að
verslunarviðskiftin hljóti að lamast
®lög mikið vegna núverandi kreppu.
Blaðið segir ennfremur, að danska
rlkið eigi nú inni á íslandi fyrir
póstávísanir frá íslandi, sem ekki
hafi verið hægt að »yfirfæra« 2—3
Qúljónir króna. Og þetta hafi knúð
harn bann gegn háum póstávísunum
^ Islandi til Danmerkur. Blaðið
^ítor, að þetta sé ennþá óheppilegra
fyrir ísland sjálft en sambönd þess
við önnur lönd, en bendir á, að þeirra
lausnar á þessum erfiðleikum, sem
fengist með sérstöku gengi á islensk-
um peningum, hafi alt að þessu ekki
veiið óskuð af hálfu íslendinga.
Blaðið hyggur þó, að nú sé breyt
lög að fara fram i þvi efni á íslandi
lelur það mjög skiljanlegt, þvi i
raun og veru sé langt um heppiiegra
fá »undir-kurs« á islenskum pen-
lQgum heldur en að byggja á ótraust-
grundvelli, sem mundi þegar til
lengdar léti, skaða islensku verslunina
^öest. Blaðið efast um, að sú stefna
sé rétt, frá verslunar-sjónarmiði, að
islenska rikið fari að taka til reksturs
framleiðsiutækin, bæði hvað snertir
fyrirhuguð kaup á hlutabréfum i ís-
landsbanka og sölu islensk sildarinn-
því hætt sé við að þær ráðstaf-
aUir veiki fjárhagslegan þroska ís-
*ands.
b
e9lubundnar flugferðir
hófn Hollendingar aftur eftir vet-
^j1^1 um miðjan april síðastliðinn
eiðunum Amsterdam, Rotterdam,
fyssel, París og Rotterdam, Ham-
rg KanpmannahÖfn.
Þvi var spáð áðnr en friðargerðin
var hafin eftir ófriðinn mikla að
stórveldunum mundi ganga stirt að
koma sér saman um skiftin á reit-
um Tyrkja i Evrópu og Asiu.
Konstamíaopel er lykillinn að Svarta-
hafinu og þetta, ásamt þvi hve skuld-
ir Tyrkja við sumar Evrópoþjóðirn
ar, einkum Frakka, eru miklar, hef-
ir efliust meðfram orðið t.l þess, að
Tyrkinn var settur á, að tyrkneska
rlkið var ekki máð úr tölu rikj-
anna.
Friðarsamningar bandamanna við
Tyrki, sem kendur er við Sévres,
var ekki tilbúinn til nndirskriftar
fyr en hilfu öðru ári eftir ófriðar-
lok. Kom því á daginn það sem
spið hafði verið, að erfitt yrði að
gera svo öllum líkaði stórlöxunnm
1 Vestur Evrópn, þvi hagsmunir Itala,
Frakka og Breta í máli þessu voru
býsna ó ikir og ilt að gera öllnm til
hæfis. Soldán Tyrkja í Konstantino-
pel beið rólegur átekta meðan i
stappinu stóð milii bandamanna, en
austan Hellusunds voru Tyrkir ekki
eins værir. Þar safnaði Mustafa
Kemal leifum tyrkneska hersins og
hóf baráttu þá fyrir sjálfstæði Tyrkja,
sem síðan hefir orðið fræg og köll-
nð er Kemalista-hreyfingin.
Sevres-friðurinn var undirskifaður
10. ágúst i fyrra og áttu Tyrkir
samkvæmt honum að halda Kon-
stantinopel og litlum landskika þar
vestur af (hin svonefndu Tchataldja
landamæri), en aðrar eignir Tyrkja
í Evrópu og Eyjahafi skyldu ganga
til Grikkja. Þá áttu þeir að viður-
kenna sjálfstæði Armenin, Sýrlands,
Mesopótamiu, Palestinn, Hedjaz og
Egiptalands. Smyrna og nágrenni
hennar átti að vera undir fána Tyrkja
en undir stjórn Grikkja, og efrir 5
ár átti þing Smyrna-búa að hafa rétt
til, að biðja alþjóðasambandið nm,
að fá að sameinast Grikklandi fyrir
fult og alt. í Kurdistan átti að vera
heima stjórn. Siglingar nm snndið
áttn að vera frjálsar, undir eftirliti
nefndar, sem stórveldin áttn 2 at-
kvæði bvert í, en Grikkir og Rú-
menar eitt atkvæði hvort. Enn-
fremnr átti að skipa fjármálastjórn i
Tyrklandi, og skyldn sitja í henni
fulltrúar Breta, Frakka og ítala og
hefði hún öll umiáð yfir fjármálum
landsins. Samtlmis þvl að friðnr-
urinn var undirskrifaður gekk í gildi
samningur um nmráðasvið Frakka,
Breta og ítala i Asin. Frakkar áttn
að hafa töglin og hagldirnar i hér-
oðunum fyrir norðan Sýrland, en
Italir að ráða fyrir Miðjarðarhafs-
botni.
Mnstafa Kemal taldi Sévres-frið-
inn ógildan, og lét ekkert á slg fá
þó stjórnin í Konstantinopel nndir-
skrifaði. Gerði hann samning við
Sovjetstjórnina í Moskva, og fór
með herliði á hendnr Frökknm, sem
þá höfðu lið 1 norðnrhluta Litln-
asiu, og biðu þeir hvern ósigurinn
á fætur öðrnm. Vildn snmir ráð-
andi menn i Frakklandi semja frið
við Kemal og endnrskoða Sévres-
Móöir [mín verður jörðuö á laugarðaginn. Hús-
kveðja kl. 3.
Helgi Pjelurss.
Hvaö er Pals?
Pals er nafnið á hinum óðýru og góðu cigarettum, sem
fást hjá neðan skráðum verzlunum.
Björn Gunnlaugason Laugaveg.
Bj. Jónsson & Guðm. Guðjónason
Grettisgötu.
Gunnar Þórðarson Laugaveg.
Guðjón Guðmundaon Njálsgötu
Guðm. Breiðfjörð Laufásveg
Guðjón Jónsson Hverfisgötu 50.
Hjálmtýr Sigurðsson Grundarstíg.
*
Hannes Olafsson Grettisg.
Ingvar Pálsson Hverfisg.
Jón Þórðarson Bergstaðarstr. 15.
Jón Jóhannsson — 19.
Jón Hjartarson Hafnarstr.
Kaupfélag Reykjavíkur Austurstr.
Kaupfélag Reykvlkinga Laugav.
Ólafur Hjartarson Hverfisg. 64.
Sigurður Hallsson Grettisg. 45.
Simon Jónsson Laugaveg.
Sveinn Gunnarsson Söluturninum
Tryggvi Siggeirsson Laugaveg.
Verzl. A. B. C. Aðalstræti.
— Búbót Laugaveg.
— Breiðablik Lækjargötu.
— Grettisbúð Grettisg.
— G. Olsen.
— Geir Zöega Vesturg.
— Hugfró Laugaveg.
— Hafnarbúðin Eimskipafé-
lagshúsinu.
— Ólafs Ámundasonar Laugv.
— Ólafs Þorkelssonar Laugav.
— Sveins Jóhannss. Laugav.
— »Von« Laugaveg.
.— »Vísir« Laugaveg.
— »Vaðnes« Laugaveg.
Þorst. Jóhannsson Laugaveg 68.
Nýja Bíó
Sjónleikur í 7 þáttum eftir
samnefnöri sögu
Rex Beach
búin út á kvikmynö af hon-
um sjálfum leikin af ágæt-
um amerískum leikurum.
Sýning kl. 9
Fást í heilðsölu hjá
0. ]ohnson & Kaaber
Skemtun
til Agóða fyrir Barnahæli i Þýskalandi
verður haldin laugardaginn II. júni kl. 7!/a i Nýja Bió.
Skemtiskrá:
1. Hljóðfærasveit Þórarins Guðmundssonar leikur nokkur lög.
2. Guðm. Björnsson landlæknir talar.
3. Hljóðfærasveitin leikur nokkur lög.
Adgöngumidar (minsta gjald 2 kr.) werða seld-
ir i Nýja Bió frð kl. 4 ð laugardaginn.
samningana, því eigi var annað
sýnna, en að Kemal mandi gera al-
veg útaf við franska herliðið þar
eystra. Þá var það, að Veuizelos
bauð Frökkum að hlanpa nndir
baggann i Litluasin og halda ófriðn-
nm gegn Mnstafa Kemal áfram, í
von um, að Grikkir mnndu fénast
enn betur á Tyrkjanum. Leyfðn
Frakkar og Bretar þetta, eða létn
það að minsta kosti afskiftalanst og
Grikkir lögðn út i hernaðinn i fyrra-
hanst. En þá nrðu þan óvæntn
tiðindi, að Alexander Grikkjakon-
nngnr andaðist og nm leið var úti
veldi Venizelos i Grikklandi, með
atkvæðagreiðslunni nm endurkomn
Konstantíns konnngs J. desember,
sem hafði þau úrslit, að 98 af hverj-
um 100 atkvæðis bærra manna i
Grikklandi greiddi atkvæði gegnfor-
ingjanum og þjóðhetjunni Veni-
zelos.
Venizelos, sem hafði ráðið lög-
nm og lofnm í Grikklandi lengst
af ófriðnnm hafði i rauninni völd
sin að mestn leyti frá bandamönn-
um, einkum Frökknm. Má þakka
honum hve vel var farið með Grikki
við friðargerðina, og landauka þann
er þeir fengu, En lýðhylli sina hafði
hann mist vegna harðfylgni sinnar
við bandamenn. Hann var mjög á
móti þvi að Sévres-friðurinn væri
endurskoðaðnr og meðan hann hélt
völdnm i Grikklandi gerðnst Frakk-
ar ekki háværir í krðfnm um það.
En eftir að Konstantin var kominn
til valda aftur fórn Frakkar að fylgja
krðfnm þessnm fastar eftir. Kon-
stantin barðist enn gegn endurskoð-
nninni með oddi og egg, vitandi
það, að hún mundi hafa i för með
sér tilfinnanlegt tap fyrir Grikki.
Eftir að Konstantíti var kominn til
valda þóttust Frakkar engar skyldnr
hafa að rækja við grisku þjóðina,
og spáðn margir þvi að þeir mnndn
kanpa sér frið við Mustafa Kemal
með því að láta Smyrna af hendi
við hann, og jafnvel eitthvað af
Þrakiu. En Bretar voru ekki ólmir
í að endnrskoða tyrknesku samn-
ingana.
Á fnndi bandamanna, sem haldinn
var i London 22. febrúar átti að
ráða málinu til lykta. Á þann fund
vorn ekki einnngis boðaðir fulltrúar
stjórna Tyrkja og Grikkja heldur
einnig umboðsmaður »Nationalista«-
stjórnar Mustafa Kemals i Angora.
Kalogernpolus forsætisráðherra var
foringi gtísku sveitaiinnar, fyrir hönd
soldánsins var Tevfik Pasha og Sami
Bey var fulltrúi Mnstafa Kemals
Vildi hvorngur hinna tyrkneska full
trúa viðnrkenna hinn löglegan full
trúa. Og á ráðstefnunni barðist full
trúi sóldáns fyrir því, að Sevresfriðn
um væri ekki breytt, en Sami Bey
kvað sina stjórn alls ekki viðurkenna
hann. Voru hinar mestu væringar
milli þessara fulltrúa framan af ráð-
s efnunni, þangað til Lloyd Geerge
tilkynti þeim, að fundurinn væri ekki
kallaður saman til þess að láta þá
rífast hvorn við annan og að þeir
yrðu að koma fram með ákveðnar
tillögur i sameiningu innan skamms.
Várð það einnig úr og voru tillögur
þeirra á þessa leið:
Landamæri Tyrkjaveldis I Evrópu
verða hin sömu og árið 1913. í
Litlu-Asiu skulu landamærin ákveðin
með atkvæðagreiðslu Tyrkja og Araba
innbyrðis. Að austanverðu skulu ráða
landamæri þau er voru milli Tyrkja-
veldis og Persiu fyrir ófriðinn og
milli Tyrkjaveldis og Armeniu landa-
mæri þau, sem ákveðin voru með
samningi Kemals við Armeuíumenn
3. des. 1920. Gerðu Armeniumenn
samning þennan tilneyddir og mistn
lönd við. Tyrkir skuln fá Smyrna
aftur. Siglingar um sundin skuln
verða frjálsar ög virki öll rifin nið-
in niðnr. Skulu sundin vera undir
yfirráðum Tyrkja. Tyrkir skulu vera
fuUvalda i fjármálum sinum.
Bretar töldu kröfur þessar mjög
óbilgjarnar en Frökkum fanst Tyrk-
ir sýna hógværð i þeim. Komn fram
i enskum blöðum tUlögur um, að
stofnað verði nýtt Arabariki i Litlu
Asiu undir stjórn Emir Feycal og