Morgunblaðið - 11.01.1922, Side 2

MORGUNBLAIII
is honum blasa við, og hin fegursta
gata borgarinnar, Princess-Street,
neðst í hlíðinni. Þetta er areiðan-
lega mikilfengleg og fögur sjón í
góöu veðri, og þó sjást fljótlega
skuggahliðar borgarlífsins, ef betur
er gáð að. Frá Calton-hill sjást víða
bakhliðar háreistu íbúðarhúsanna,
eins og voldugir hamrar, með ótal
gluggagötum, hver hæðin fyrir ofan
aðra. Þessar bakhliðar húsanna með
þröngum húsagörðum, eru ekki eins
glœsilegar og framhliðin, sem að göt-
unni veit, með búðunum og öllu
skrautinu. pær eru óbreyttur múr,
ljótur og skítugur, og lrvert hús er
eins og mauraþúfa morandi af mönn-
um, sem lifa þarna í 6—7 lögum
hver ofan á öðrum. „'Jeg gæti ekki
hugsað mjer að lifa í svona húsi“
sagði dóttir inín ósjálfrátt, „innan
um allan þennan grúa, og hafa eins
og ekkert út af fvrir mig“.
Þá er ekki heldur gamli bærinn
neðan kastalans glæsilegur, með
þröngu, krókóttu götunum og gömlu
liúsunum. Það verður víst lítið um
ljós og loft þar handa vesalings fólk-
inu og börnunum, sein alast þar
upp.
Princess-Street. Eins og fyr er
sagt, liggur djúpt dalverpi öSru
megin kastalans og lág hlíð andspæn-
is. Neðarlega, eftir henni endilangri
gengur höfuðgata borgarinnar.
Prinsessugatan. Er þar samfeld
röð af háreistum, skrautlegum hús-
um, öðrumegin götunnar, með glæsi-
legum búðum, skemtistöðum, hótel-
um o. fl., en óbygt hinumegin göt-
unnar, og blasir þar við dalverpið
og snarbrött kastalahlíðin. Neðantil
er hún þakin skrautlegum bygging-
um, og er þar víða bygt ’í svo mikl
um halla, að það er eins og hvert
húsið sje ofan hins; þegar ofar dreg-
ur er kastalahlíðin óbygð, enda
standklettar efst, sem kastalamúr
arnir eru bygðir á. Princessugata er
miðpunktur og þungamiðja bæjar-
ins, umferð mikil og verslun. Má þar
sjá rnarga gjörfulega menn og fagr
ar konur. Svo kvað Drachmann:
Hin fríða miss, sem tifar teit
um tískufágað Prinsess street,
svo há og grönn og hörundshvít
að hýrara enginn leit.---------
í miðju Princess-street er hinn
mikli minnisvarði yfir Walther
Scott, hinn alkunna sagnaþul og
þjóðskáld Skota. Er það geysihár
gotneskur turn, furðu fagur og
skrautlegur, sem stendur á fjórum
súlum, en milli þeirra er risavaxið
líkneski af skáldinu, sem situr þar
á háum stalla og er nii miklu betur
settur og ríkmannlegar en eitt sinn
í lifanda lífi, er hann var kominn í
fjárþrot og miklar kröggur.
Dalverpið. Hefði þetta dalverpi
milli Kastalans og P}rincess-street
verið í Reykjavík, má hamingjan
vita hvað menn hefðu gert við það.
Líklega hefðu menn reynt að fvlla
það með ösku og skarni, og „speku-
lerað“ svo með lóðina á eftir. Skot-
inn hefir notað það til margra nyt-
samlegra hluta, en tekist það svo
vel, að altsaman verður hin mesta
borgarprýði. Á allstóru svœði neðst
hefir hann blátt áfram bygt yfir
dalinn, bygt þarna niðri í jörðinni
stóreflis járnbrautarstöð, sölutorgs-
hallir og hvað það nú alt er, sem
þar ér niður komið. Þakið á bygg-
ingum þessum er flatt steypuþak,
í sömu hæð og gatan (Princess-
street). Ofan á þakið hefir síðan
verið fluttur jarðvegur, þar sem
ekki eru skálagluggarnir eða gang-
konar blómstur og skrautjurtir.
pað verður enginn var við óþrifa-
legu járnbrautarstöðina, þó hún sje
blátt áfram í miðjum bænum. Það
sjest ekki annað af henni en þakið,
og það lítur út sem skrautgarður,
íiieð blómum og skemtigöngum.
Yfir dalverpið liggja tvær vold-
ugar brýr, eða öllu heldur stórar og
breiðar götur: Norðurbrú og Suð-
urbrú, og skifta því í þrjá hluta.
Neðsti hlutinn er bygður á þann
einkennilega hátt, sem fyr er sagt,
miðhlutinn er tiltölulega einfaldur
skrautgarður, og eru þar íþrótta-
vellir niðri, að því er mig minnir.
Suðurbrúin er gerð svo breið, (fylt
upp) að þar eru bygð tvö stóreflis-
listasöfn í grískum stýl, og eru þar
vel sett í miðbiki borgarinnar. Efsti
hluti dalverpsins fyrir ofan Suður-
brú, er stór og skrautlegu’r lysti-
garður og skemtistaður borgarbúa.
Illíðarnar eru skreyttar með alla-
vega litum blómum, svo þær líta út
eins og dýrindis dúkur með skraut-
legum vefnaði, en þess á milli eru
trjálundar, gangstígar og líkneski
ýmsra merkismanna. Þar sem vegur-
inn liggur niður í dalverpið, er hin
alkunna blómaklukka, sem mörgum
íslending hefir orðið starsýnt |á.
Sjest þar risavaxin klukkuskífa í
hlíðinni, með tölum og öllu sem vera
skal, öll 'gerð úr 'marglitum, lif-
andi blómum, og yfir öllu þessusvífa
vísirarnir, næfurþunnir blikkstokk-
ar, með vísiralagi, og eru einnig
ræktuð blóm í þeim, svo fljótt á að
líta sýnist öll klukkan einn blóm-
dúkur í hlíðinni. Kemur því flest-,
um óvænt, er þeir sjá, að þetta er
klukka, og vísirarnir snúast.
Frh.
Á ofanverðri myndinni er höll og kvennabúr soldánsins í
Álexandríu,' en að neðanverðu götumynd úr sömu borg. Til
vinstri er Zaghlul pasha en til hægri Milner lávrður.
Merkileg nýjjung.
Eitt af aðaleinkeunm síðari ára-
tuga er það, hversu margar og
mikilvægar uppgötvanir hafa verið
gerðar sem miða að vinnuljetti. Þó
má það undariegt heita, hversu
fáar af uppgötvunum þessum miða
að því að ljetta undir með þeim,
sem að innanhússtörfum vinna;
svo má að orði kveða, að þeir eigi
enn þá við miðaldar-erfiðleika að
stríða. þó virðist nú þar eiga að
verða endir á, að því er snertir
þvotta. Sænskur þvottahússtjóri,
Lundsted að nafni hefir fundið upp
þvottaduft, sem gerir það að verk-
um, að þvottur verður barnaleikur í
samanburði við það sem áður var.
Vjer höfðum í gær tækifæri til
þess að vera viðstaddir þvott með
þessari aðferð. Þvottur, sem legið
hafði í bleyti yfir nóttina, var soð-
inn í hartnær hálfa klukkustund,
síða skolaður rækilega upp úr köldu
vatni, og var hann þá, oss til mik-
iílrar undrunar, orðinn tár-hreinn.
Þvottaefni, lík þessu að því leyti,
að þau spara erfiði, hafa þekst fyr,
en þau hafa öll átt sammerkt í því
að hafa í sjer efni, sem brenna þvott,
iun. „Lundsteds þvottaefni“ aftur
á móti skemmir ekki þvottinn, og er
því merkasta uppgötvun nútímans
á sínu sviði. Til Danmerkur fluttist
?að ekki fyr en í lok síðasta vetrar,
en hefir nú þegar rutt sjer svo til
rúms þar, að heita má að annað sje
ekki notað til þvotta.
. Álítum vjer, að þvottaefni þetta
sje framtíðarinnar þvottaefni, og að
mikill hagnaður sje að því fyrir
hverja húsmóður og hverja þvotta-
konu, að afla sjer reynslu um með-
stígar. Og enn eru þar ræktuð alls- ferð þess.
Englendingar hafa lengi ráðið
miklu í Egyptalandi. Landið laut
í orði kveðnu Tyrkjum og hafði
soldiániim í Miklagarði landstjóra
yfir Egyptum (Ehediva). Með
stjórnarskránni 1841 var Khediva-
tigmin gerð arfgeng og sátu af-
komendur Muhameds Ali á valda-
stóli frá 1848 hver eftir annan.
En stjórn Tyrkja var veik þar
eins og heima fyrir, og tengslin
milli Egypta og soldánsins í Mikla
garði ekki nema nafnið tómt.
Þegar Tyrkir flæktust í ófrið-
inn með Þjóðverjum notuðu Eng-
lendingar tækifærið til þeas að
slíta öllu sambandi milli Egypta
og Tyrkja. Lýstu þeir Egypaland
breskt verndarríki (protektorat)
og gerðu Kedivamin að Soldáni
Egypta yfir landinu. Þetta var
18. des. 1914. Soldáninn hefir
ráðuneyti við hlið sjer, myndað að
hætti Evrópumanna og þing, sem
auk ráðherranna er skipað 66
kjömum iþingmönmum og 17 út-
nefndum af stjóminni. Þing þetta
er einkum ráðgefandi en völdin
eru að me.stu leyti hjá soldáninum
og ráðuneytinu. En auk þessa hafa
Brctar landstjóra eða fulltrúa
(High Commissioner) og ráðu-
nauta (advisers) sem hafa mikil
áhrif á löggjöfina.
Með atburðunum 18. des. —
viðskilnaðinum við Tyrki — hefst
nýtt tímabil í sögu Egypta. Þessi
ráðabreytni va-r gerð að þeim
fomspurðum og þeir tóku breyt-
ingunni með þögn og þolinmæði
og einsettu sjer að hafast ekki
að fyr en ófriðurinn væri úti.
Stjórnarfyrirkomulag það, sem
Bretar höfðu ilnnleitt var aðeins
til bráðabyrgða og frá þeirra
hálfu var einnig gert ráð fyrir
því, að eftir ófriðinn yrði það
endurskoðað.
Ófriðnum lauk og Versailles-
friðurinn var saminn án þess að
þar væri mimst einu orði á Eg-
yptaland. Síðla sumars 1919 var
semdinefnd gerð" út til Egypta-
lands til þess að rannsaka ástand-
ið og gera frumvarp að heima-
stjórn handa landinu. Var Milner
lávarður formaður þesarar nefnd-
ar. Allemhy hershöfðingi, sá sem
vann Jerúsalem úr höndum Tyrk-
ja, var þá orðinln fúilltrúi bresku
samuingunum, kunnugt, er þessir
menn komu til Egyptaiards, °S
eitt blað þjóðernissinna flutt. W*
a. þá fregn, að samningarnir hefðu (
,einkum strandað á því, ab Egypt*®
gætu gefið Bretum trygging fyr'
ir, að eigi kæmu fyrir aftur san'*'
konar óspekti-r og spellvirki ein8
og orðið höfðu undanfarin ár. &u
trygging hafði -ekki fengist °S
því höfðu Bretr sett EgyptuBi
tvo kosti, annað hvort að setu-
lið Breta yrði áfram í landinu eða
að þangað yrði sendur alþjóðaber
til þess að gæta laga og reglu. BS'
yptar höfðu svarað fyrri kostUH'
um þverneitandi og bent á, af
enskt setulið í Egyptlandi mundi
gefa tilefni til alvarlegri misklíða
en þeirra, sem setuliðimu væri ffitl-
að að afstýra. 1 Og kostunum uiU
alþjóðasetuliðið svöruðu þeir með
því, að þetta mál varðaði eimgöngu
Breta og Egypta og kæmu þó
ekki til greina afskifti annara
þjóða. Annað atriði hafði einnig
reynst mjög erfitt viðfangs: vernd
un enskra samgönguleiða, þ. e-
Súezskurðarins. Egyptar kröfðust
þess, aS varðliö Breta við
skurðinn hefði bækistöð við
landamæri Oyöingalands, en þar er
gjörsamlega vatnslaust og á valdi
Egypta hvort herinn fær nokkuð
vatn eða ekkert, og vildi breska
stjórnin því ekki ganiga að þössu-
En Egyptar kröfðust þess, að setu-
stjómarinnar yfir Egyptalamdi. 1
nóvember 1919 gaf hann út yfir-
lýsing um fyrirætlanir Breta um
stjórn Egyptalands og komst svo
að orði að ætl un þeirra væri að
varðveita sjálfstæði landsins, und-jjjgjg yrði ekki innan landamæra
ir breskri verndarstjóm og þroska , i.gyptalands og hjeldu því fram,
að það land gæti ekki talist sjálf-
stætt, sem hefði erlendan ber inn-
ejálfstjórn Egypta, undir mn-
fæddum stjómanda. Ætluu Breta
væri sú, að verja Egyptaland öll-
um utanað komandi liættum og
afskiftum annara ríkja og um leið
koma á þingbundinni stjórnarskip-
un, sem
an endimarka. sinma. Náðist ekk-
ert samkomulag um þetta ariði.
Má vs já af þessu að vskoðanamun-
urinn var mikill. Annars vegar
sem
gæfi soldánintum, stjóm-1 voru Egyptar, sem ekki vildu
inni og þjóðkjörnu þingi færi á sætta sig við neitt minna en íuU-
að anmast, að sem mestu leyti, kiomið sjálfstæði, hins vegar Bret'
stjórn landsins, með aðstoð Breta ar> sem vi|dn fá ag halda ;(Venid'
eftir því, sem nauðsyn krefði. ; arhendi“ sinini yfir landinu áfraiU
En þett vildi fjöldi Egypta ekki, Þessi skoðanmunur verður enn al'
sætta sig við. Þeir/ höfðu ekki Varlegri þegar þess er gætt, aS
gengið undan Tyrkjum til þess að egypski aðalfulltrúinn, Adly pasha
taka yfir sig nýja forbáðamenn ’ telst til þess flokksins sem vin-
og þeir höfðu lagt sj-er vel á minn- veittari er Bretimi. Hann er „sam-
ið kenningar Bandamanna urn bandsmaður“, ef svo mætti að
sjálfákvörðunarrjett þjóðanna og’orði kveða. Mótstöðumaður hans-
fanst breytniu <ekki vera í sam- og foringi þess flokksins, sem
ræmi við kenningamar. Urðu mest hatast við Breta, er Zaghlul
uiu þetta leyti politisk uppþot í^pasha og á hann einkum marga
ýmsum borgum í landinu. Ráðu-1 áhangendur í Neðra-Egyptalandi-
neytið sem setið hafði að völdum Hefir hann reynt að velta Adlý
í Egyptalandi sagði af sjer, til pasha úr valdasessi en mistekist.
‘þess að lýsa vanþóknun sinni á Hann kveðst vilja ganga í banda--
Milnersnefndiniii og blóðugir bar- lag við Adly, ef hann geti náð
dagar voru háöir á strætunum i samningum um fullveldi Egypta-
Cairo. Milner hjelt samt áfram lands, en ef ful 1 veldisviöurkenning
störfum sínum, en ált strandaði náist ekki, muni Egyptar neytá
að lokum á stjórninni bresku og ,sömu ráöa gegn Bretum eins og
misklíðinni milli stjórnmálaflokk- jrar hafi gert. Segir hann, aö ef
anna í Egyptalandi. Nyjar oeirð- Englendingum sje áhugamál að
ir urðu en voru bældar niður með ná samningum við Egypta, verði
herliöi. Aö lokum vaið samkomu- þeir fyrst og fremst í.ð afnema
lag um það milli egyptsku og hemaðarástandið, sem nú sje í
bretsku stjórnannar, að ný samn- landinu og láta þjóðina /sjálfa
ingatilraun skyldi fara fram í Lon velja sjer fulltrúa til þess að
don og útnefndi soldáninn full- semja við Breta um sáttmála, «r
trúa Egypta þegar í stað. Formaö- báðar þjóðimar geti lifað við J
ur þeirra var Adly pasha forsætis- samræmi og góðri sambúð. Zaghlul
ráðherra. segist ekki vera óvinur Englend-
í sumar, 11. júlí, kom egyptska in0-a, beldur ensku alveldisstefu'
nefndin til London og byrjaði að unnar. „Sem bandamenn Breta et'
semja við stjómina. Samningar um við reiðubúnir til að vernd9
þessir fóm fram með hinni mestu Súesskurðinn á eigin kostnað, end11
leynd og vissi almenningur ekk- eram við skyldir til þess samkv'
ert hversu málum miðaði. En í Konjstantinopel-sáttmálanum íra
byrjun sepember var fundum 1888. Við höfum jafnvel gevg^
nefndarinnar ált í einu hætt ->g svo langt, að bjóða EnglendingaBÍI
sumir fulltrúar Egypta fóra heim að láta Sinai-skagann af hendi
til sín, til þess að bera málið und- þá um ákveðið árabil, svo að þeir
ir stjómmálamennina þar syðra. geti haft þar setulið, en þeir haf8,
Varð ýmislegt, sem gerst hafði í hafnað boðinu. Þjóðin var áð V1 "