Morgunblaðið - 16.01.1922, Blaðsíða 2

MORGUNBLAftl*
þá, gasið lýsti flestar götur og
vár víðast í ihúsum, þó flestir not
uðu steinolíulampa, en rafmagnið
var' þá óðfluga að ryðja sjer til’
rúms. Það þótti þá álíka dýrð
legt og gasið fyr. Sporvagnar
gengu eftir helstu götum og drógu
2 fílefldir hestar vagninn. Gæfi
maður ökumanni merki, þá nam
vagninn staðar, ‘þó eiginlega væru
fastir láfangastaðir. Miðbik borg
arinnar var þ’á kongsins Nýjatorg
skamt frá Amalíuborg, aðseturs
stað konungsins. Heil svæði um
miðbik gamla bæjarins voru forn
íálegir kumbaldar, fullir af margs
konar ruslaralýð og götur þar
víða þröngar og gamaldags. Það
er nn orðin mikil breyting -á öllu
þessu, þó margt af því gamla
r-standi óhaggað. Miðbik borgarinn-
ar er nú flutt langa leið ýfir á
Báðhústorg, og Nýjatorg er næst
um orðið út úr. Gömlu borgarhlut-
arnir eru víða rifnir niður o;
lireiðar götur komnar þar með
voidugum nýmóðins húsaröðum.
Strætisvagnar þjóta nú í allar átt-
ir og ganga fyrir rafmagni. Er
það leitt í þá .eftir gildum kopar-
þjáðum, sem hanga hvarvetna yfir
götunum, eins og illa gerður kong-
nrlóarvefur, ljótur og luralegur.
Borgin hefir vaxið gegndarlaust
og er nú orðin ein af stórborgum
átfunnar, og þar á ofan ein af
hinum 'þrifalegustu og snotrustu
Hafa þeir Hafnaúbúar látið sjer
riijög ant um að prýða höfuðstað
stnn og skreyta á allar lundir og
ékki sparað fje til. Allur bærinh
sýnir ljóslega undanfarandi upp-
gángs og stórgróða tímabil, hversu
sem nú kann að ganga íá komandi
áfum. Hjer er líka þungamiðja
Iandsins í öllum greinum nema
sVeitabúskap, aðsetur konungs,
stör háskóli, listaskóli, fjöldi á-
gfctra safna og bókasaína, geysi-
leg verslun og siglingar og mikill
iðhaður.
Borgarstœðið. Höfn er þannig í
sveit komið, að sjáfarmegin ligg-
uf alfaravegurinn inn í Eyistra-
salt en landmegin kappræktuð
frjosöm sveitahjeruðin sjálensku.
Á betra verður ekki kosið með
verslun og alla aðdrætti. Þó er
borgarstæðið ekki allskostar fag-
urt. Það má’ heita alt ein marflöt
sljetta, svo hvergi sjer yfir borg-
ina nema klifra upp í háa tuma.
Það er eins og Danir hafi fundið
•isjálfrátt til þess að eitthvað
þyrfti til bragðs að taka, til þess
að lífga upp flatneskjuna og enda-
lausu húsabreiðuna, og svo hafa
þeir bygt þar fjölda turna með
allskonar lagi, bæði á kirkjum og
öðrum stófhýsum, sém gnæfa hátt
upp úr jafnháu húsabreiðuUni. —
Sumir nefná því Kaupmknnahöfn
„borgina með -hinum fögru turn-
um<’‘. Þá bætir það og mikið úr
skák, að norðan aðalborgarinnar
liggur breið röð af dálitlum stöðu-
vötnum og klæða hávaxin trje
alla bakka. Auk þessa eru ekki
allfáir skógarlundar og iskemti-
garðar inm í borginni prýddir
fjölda af líkneskjum eftir bestu
listamenn að fomu og nýju. Lista-
verk þessi eru flest gjöf frá Jaeob-
sen bruggara (yngri), sem bjó til
(Víða eru vtoldugar trjáraðir með
frarii' gÖngui?tjettum og hlífa fyr-
ir rtlésta sólskininu á sumrin. Þá
fer lbitun á þrifalegri bæ og bétri
reglu á öllu smáu og stóru í að
kemur fram í þessu sem öðfu. að
Danir eru hirðu- og þrifaraerm í
besta lagi.
Húsin eru víðast hvarvsambygðar
raðir af fjórlyftum stórhýsum,
úr rauðum múrsteini. Gömlu húr-
in voru oftast mjög skrautlaus og
óbrotin, með einföldum múrste'n;-
veggjum, en buðu þó oft góðan
þokka af sjer. Síðar komst það í
móð, að húða múrvegginn á ýms-
an hátt með kalkblöndu og krota
alt út með súlum, eftirlíkingum
af steinum og ýmiskonar pírum
párf— úr ljelegu dfni. Þetta kost-
aði taLsvert, en var bæði svikult
og smökklaust. Nú er þetta löngu
gengið úr móð og veggimir orðnir
aítur tiltölulega einfaldir, en hins
vegar gerðir lir sem bestu efni.
Allajafna er þó neðsti hluti veggj-
anna klæddur eða hlaðinn úr
höggnu forngrýti (granit), en þar
fyrir ofan tekur við óbrotinn múr-
steinsveggur, en úr svo hörðum og
haldgóðum múrsteini sem unt er
að fá. í staðinn fyrir málaðar og
rcarglitaðar útidyrahurðir úrfuru
eru nú komnar einfaldar en rík-
mannlegar útidyráihurðir úr eik
eða mahogni. Hvergi sjest þetta
nýmóðins byggingarsnið betur en
Svíþjóð. Þar hefir mönnum tek-
ist, enn betur en í Danmörku,
að byggjá húsin einföld og traust,
en þó jafn'frarnt svo smekkleg og
fögur á að sjá, að furðu gegnir.
Þetta nýja byggingasnið er ef-
laust framför frá því sem áður
var. Engu er eytt í prjál og tild-
ur, húsin eru afar traust og end
ingargóð, og húsameisturunum
hefir tekist að gefa þeim svo
hreinan svip og fagran, að unun
er á að horfa.
Banghverfa stórhýsanna. Það
vantar ekki, að stórhýsaraðimar
sjeu oft glæsilegar á að sjá, ekki
síst í helstu umferðar- og vérslun-
ar-götunum. Hver búðin er við
aðra og hver annari glæsilegri, en
gluggamir fullir alf allskonar glysi
og vamingi. Einkennilegt er það,
að af hverjum 10 búðum eru ná-
lega 9 fyrir kvenmenn, kven-
mahnafatnað og kvenmannaprjál!
Milli voldugra spegilglersrúðanna
þekja stóreflis nafnspjöld og vöru-
gýllíngar húshliðarnar, svo alt
glóir í gulli og varningi og raf-
magnsljósum þegar dagsbirtan
þrýtur. En öll þessi dýrð hefir
víðast ljóta ranghverfu. Ef geng-
ið er inn í bakgarða húsanna, þá
sjest oft að bákhlið hússins er
hrörleg, ljðt og Skitin, en sjálfur
er húsagarðurinn eins og djúpur
brunnur, þröngur og sólarlaus.
Inni í þessum görðum í bakbygg-
ingunum, þar er oft fult af íbúð-
um fátæklinganna (einkum þegar
út úri dýrustri verslunargötunum
keriirilr, þár sem vörtir fylla alt),
og ærið þröngbýli. Sjálf herberg-
in eru óft nokkuð betri en margur
á að venjast heima, ef skaplega
er riin þau gengið — en á því vill
oft veriða riííkíll misbrestrir hjá
fátæklíngrinum — ljósið er lítið og
>kú eða kind, aldrei náttúmna í
allri sinni dýrð, fjöll og dali,
fossa og læki, hvorki akra nje
'skóga og jafnvel ekki sjóinri. Og
hvar eiga svo þessir vesalingar
að lifa og leika sjer á æskuárun-
um ? Þarna í skítugri steinsteyptu
húsagarðsholunni hoppa þau og
ieika tugum saman. hlæja og
gráta' og lifa smábarnalífi. Það
er á slíkum stöðum sem stórborg-
iituar bíta bakfiskinn úr mönnurn
á imga aldri og 'kasta 'þeim síðan
út í götu- og skemtanasollmn,
glæpi og siðspillingu. Jeg hefi
Ihorft svo mikið á þetta líf árum
saman og komið inn til margra
fátæklinga' ,í Höfn, svo j!eg tala
hjer af eigin reynslu, þó nokkuð
sje 'síðan. Það er því ekki að und-
ra Iþó fólkið úrættist fljótt í stór-
borgunum svo að þær verða, að
lifa í sífeldum straum af sveita-
fólki, sem sækir að þeim eins og
flugur að ljósi.
„Hvar é.r þá Helvíti?” spurði
maður einn skáldið Dante, sem
skrifað hafði átakanlega lýsingu
á, Helvíti. „Það er: í stórbæiium
umliverfis okkur!” svaraði skáld-
ið. Það var nökkuð til í því.
Smáhýsi. Eins og fyr er sagt eru
íþau hárei.st ihúsin í Höfn1 og marg
ar fjölskyldur búa í hverju húsi,
hver ofan á annari. Þetta bygg-
ingarlag er þar gamalt Og þegar
gamlar borgir ’hafa eitt sinn verið
bygðar þannig og lóðir komist í
afarhátt verð, þá :;r ekki auðvelt
að breyta til. Auk þess var Hafn-
arbúum það ekkl Ijóst fyr en á
síðari árum hve óheppileg slík
bygging er. Samt eru þar heil
svæði með tvílyftuin sambygðum
s'jiál.ýsum þar sem ein eða tvær
fjölskyldur búa í hverju húsi.
Elstar ©ru Nýjubúðir frá dögum
•urtum og útvegað mönnum bæði
bétri hús og ódýrari en anriars
ihefði verið kostur á. Á síðustu ár-
jim hefir bæjarstjórnin bygt al'l-
an fjölda af húsum og yfirleitt
(fýlgt sömu stefnu: 'bygt smáhýsa-
raðir fyrir 1—2 fjölskyldur. Mörg
af þessum dýrtíðarhúsum eru úr
Jtímbri og hálfgert hrófatildur, þö
skár líti þau út en „Pólamir” í
Rvík.
Bá ókostur hefir lengst af loð-
að við þessar tilraunir til þess að
útvega fátæklingum góð og ódýr
húsakynni, að svó framarlega sem
ménnirnir eignasf húsin, þá selja
þeir þau fljótlega a'ftur er þeim
býðst boð, sem þeir græða á. Pen-
ingarnir eyðast svo fljótlega og
vinnumaðurinn lendir isíðan í ein-
hverjum ljelegum og dýnim leigu
kumbalda, en góða liúsið ér komið
í eigri einhvers betur setts bjarg-
álnamanns. Svo mikil er síkamm-
sýni mannanna, að út úr þessu
hefir enginn vegur fundist nema
sá, að fjelagið eða bærinn eigi
búsin og leigi þau 'fyrir sann-
gjarna leigu. Annars lendir alt í
braski, verðhækkun og vitleysu.
-Cj-
Viðtal við Manscher forstjóra
íslensk verslun hefir tekið al-
annar maður frá fjelaginu hjeG
og sendi fjelagið hann hingað fyr"
ir beiðni eins af stórkaupmönnuui
bæjarins. Annaðist endurskoðandi
þess, hr. Jacobsen bókhaldsum-
bætur hjá ýmsum stærri fyrirtækj
um í bænum og dvaldi lijer öðru
hverju nærfelt tvö ár.
Um fjelagið sjálft gefur kr-
Manscher oss eftirfarandi upplP'
ingar:
— öentralanstalten er stofnuð
1918 og er hlutafjelag. Privat'
bariken, Landmaridsbanken °?
Handelsbanken áttu frumkvæðið
að stofnuninni og ennfremur ý®5'
ir rnerkir kaupsýslumenn. PraiU'
kvæmdastjórar fyrirtækisins ei'U
C. Andersen, sem áður var löggik'
ur endurskoðandi, og hafði feng'
ist við endurskoðun í um 20 árr
og N. P. Andersen verkfræðinguf'
Er sá fyrnefndi aðalframkvæmd'
arstjóri og fofstjóri deildarinnar
fyrir almenna endunskoðun, <'U
hinn síðamefndi forstjóri deildar-
innar fyrir landbúnaðarmál. Enn-
fremur hefir stofnunin sjerstaka
deild fyrir skattamál og aðra fyr-
ir iðnfræðileg málefni. Porseti
stjórnarinnar er F. Biilow hæsta-
rjettarlögmaður. Hefir „Central-
anstalten” eflst mjög á þessuan
stutta tíma sem liún hefir starfað
og hefir nú útibú víðsvegar 1
Danmörku.
Hr. Manscher kom liingað
snemma í fyrravor til þess að at-
liuga skilyrði fyrir stofnun sjer-
stakrar áeildar fyrir fsland og
gerðum stakkaskiftum á síðustu hann til þesS að deildin yrð*
20 árum. Nokkru eftir aidamótin' stofnuS' Vfgert í ágúst í so®'
fór heildverslunin að flytjast inn
í landið og um leið urðu viðskifta-
málin umfangsmeiri. Sjávarútveg-
urinn hefir umskapast síðan um
aldamót og orðið stórfenglegri.
Kristjáns fjórða. Húsaraðirnar eru Hlutafjelög voru óþekt fyrir
a'fareinfaldar og, eina skrautið brigði, að kalla mátti, fyrir alda-
grænmálaðir gluggahlerar á neðri' m,ótillj en ná ,skifta þau tugum,
hæð, sem loka má a kvöldin. Þó sem stofnuð eru á hverju ári.
hús þessi sjeu nú orðin gömul jjjer hefir snögg breyting orðið á
þykja þau að mörgu leyti fyrir-lj versluuinni og aðalframleiðslu
mynd og það sem hefir verið bygt | landsmanna.
upp af þeim er bygt í líkui sniði.
Þá
Samfara því að viðskiftin eru
kannast margir við „Vinnu-j0rðin margbreyttari hjer, en áður 1UU!r „ a ,
mannabýlin” úti við Vötnin. þau;var, hafa þau einnig orðið flókn- Það Sem & ' eud'S ’
eru gerð á sama hátt: tVílyftar | ari. Við daglegan rekstur þarf
húsaraðir með dálitlum forgörð-1 meiri skrifstofuvinnu en áður var
um, sem vita út:að götunni og eru:0g víðtækari þekkingu á bókhaldl,
þar ræktaðar skrautjurtir, blóm, endurskoðun og öllu fyrirkomu-
og runnar. Þó er lágur kjallari' iagi Erlendis hafa, samtímis auk-
undir íhúsum þessum og gerð inni fjölbreytni í viSskiftum, risið
þeirra með meiri tilbreytni en í upp stofnanir, sem annast endur-
Nýjubúðinni. Þá eru „íbúðir ^ skoðun allskonar réksturs, gera
læknafjelagsins ’ ’ svipaðar: tvílyft tillögur um fyrirkomulag hans,
smáliýsi fyrir 1—2 f'jölskyldur. þsegja til um hverskonar bókfærslu
Carlsberg-ölið alkunma. En hvað | loftið ilt, útsýnin aðéins í múrinn
sem borgarstæðinu líður, þá er það ’ og glrigga nábúans beint á móti.
víst, að Danir hafa farið vel með; Sumstaðar kemst enginn sólar-
það og gert borgina svo fagra! geisli inn í herbergin og þar sem
sem kostur var á. Götur eru nú best lætur stuttan tíma dagsins.
breiðar og þrifalegar, víðast stein- Bömin, sem alast þama upp, ’hafa
lagðar en jarðbikaðar þar sem aldrei sjeð sólarlag eða sólarapp-
mest er viðhaft og umferðin mest. komu, hafa ef til vill aldrei sjeð
Eru þar mörg hundrðu ef ekki kerfi eigi best við í hverju ein
þúsumdir, en nafnið draga þær af stöku tilfelli og því dni líkt. Starf
því, að það var Læknafjelag Ilafa: Somi þessi nær til allra atvinnu-
ar, sem gekst fyrir byggingu' greina, verslrinar, iðnaðar, land-
þeirri og lagði frarti nokkurt fje 1 búnaðar, sjávarútvegs o. s. frv. og
til að byrja með. Var tilgangurinn stofnanirnar hafa á að skipamönn
sá að bæta úr húsnæðisvandræðum um, sem hafa tekið próf í endur-
alþýðu og réyna þá jafnframt að skoðnn og bókfærslu og era við-
gera híbýlin, svo hentug óg holl, urkendir af ríkisstjórninni. Eru
sem kostur væri. Þetta Ibar meiri; stofnanir þessar örðnar ómissandi
árangur en nokkum hafði dreymt, þáttur í viðskiftalífinu og nauð-
um, því bæði urðu hús þessi furðu' synlegur milliliður milli einstakra
mörg og auk þess var þetta upp- kaupsýslumanna og miðdepils alls
haf að byggingaf jelögunum dön-! viðskiftalífs, bankanna. *
sku, seiri hafa býgt sviprið hús í| Til þéss að fræðast um hvemig
þúsundatali. Langflest fjelög hafa þessu máli horfi hjer á landi höf-
bygt tvílyft hús, en einstöku þrí-
um vjer snúið oss til forstjóra ís-
lyft þar sem lóðir voru mjög dýr- landsdeildar danska fjelagsíns
ar og er æítð haft fyrir augum að, „Ceritralanstalten for Revision og
hver fjölskylda geti iha'ft sem anest Driftsórganisation“, hr. N. Man-
alt fyrir sig, að húsagarðar sjeu' stíher. Nefrit fjelag hefir starfað
rúmgóðir og þriflegir og að ljós lijer síðan 1919 og á síðastliðnu
og loft hafi greiðan aðgang .að sumri var stofnuð sjerstök deild
hverju húsi. Byggingafjel. hafa fyrir ísland og stjórnar herra
stórum bætt úr húsnæðisvandræð- Manscher henni. Áður starfaði anir, fyrirkomulagi, selT1
ar og er skraf'stofa hennar í Eim-
skipafjelagshúsinu.
— Hefir skrifstofan haft miki^
að gera það sem af er?
— Já. Fyrst og fremst annaS*
hún eftirlit og endurskoðun þeirra
fyrirtækja, sem erindreki „Ceri-
ti'alanstalten“ hafði unnið hjá áð-
ur'. í öðru lagi hafa ýms ný bætst
við, svo að jeg fer að þurfa a
aukinni aðstoð að h»lda.
— Hvernig álítiö þjer að fyrir-
komulag bókfærslu og endurskoð'
sje hjer 1 samanburði við
— l>ar sem jeg er best kunnug-
ur, 'hjá stærri verslununum, «r
irleflt mjög vei vandað til bolí'
halds. En sumar aðferðimar
víða óþarflega margbrotnar °g
orðnar úreltar. Annað og betra
hefir komið í staðinn, sem sparar
afanmikla vinnu, er auðskildara
og gerir alveg sama gagn. Maðurr
sem er æfður í endurskoðunar-
störfum rekur fljótt augun í þaðr
hvernig öllu verður best fyrii'kom-'
ið á sem einfaldastan hátt. Þær
breytingar sem gerðar hafa verið
á bókfærslufyrirkomulagi hjei’>
hafa fallið mjög vel í geð og mjer
er óhætt að segja að viðskifti jCe11
tralaristalten’ við kaupsýslumenD
hjer hafa orðið aðilum til ánæg.i11'
—• En hjá smæiTÍ verslunun1
Er bðkhaldið fullkomið þar?
— Jeg er því ekki eins vel kuJÚ*
ugur. Þó býst jeg við, að víða SÁ
lítið um aðrar verslunarbækur efl
kassabókina. Og jeg hefi orðoð
þesS var, að ýmsir smærri kanP
menn hafa irijög óhentuga
bók-
færslu. En smærri iðnrekendur °£
kaupmönnum er vitanlega
síður nauðsynlegt að hafa har-
lcvæmt bókhaldsfyrirkomulag ‘ý
öðrum. Það kostar ekki nema ^
lítið að koma á hentugu bólíliarsl’
fyrirkomulagi fyrir smærri ve
bæði