Morgunblaðið - 05.03.1922, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ
Burmeister & Waiu.
Samkvæmt ársreikningi fjelags-
ins fyrir 1921 hefir arðurinn orðiS
7.5 milj. kr. og leggur stjórnin til,
að hluthöfum verði greiddur 12%
arður, er svari til arðsins fyrir síS-
asta ár. I varasjóði eru nú 10 milj.
Jafnmikill „akademisbur“ gljái er
yfir þeim báSum, og fyrir þeim
standa góðkunnir guðfræðingar. —
Leikmaðurinn, óstimplaður æðri
prófum, gerir ekki lengur mun á
skólunum. Bngir pólitískir flokkar
hafa nokkru sinni taliS sjer það
kr.. sem er jafnmikið hlutafjenu, og gagnsamlegt, að syngja Ilvítárbakka
að auki eru í aukasjóði 6y2 milj.! skólaiíum lof. En áður en noklmr
krónur. : kennari var kominn að Eiðaskóla
| (hinum nýja) hvað þá heldur nem-
-------o-------- i endur, var hann kallaður nýtísku-
|skóli“, „hjeraSssómi“, „landssómi“,
jog öðrum fögrum nöfnum. Þarna
Skolamál og sparnaQur. | er munurinn. Þetta skapaði honum
------ þá fjárhags-paradís, sem hann nú
Frumvarp til f járlaga fyrir árið í-
1923 ber það meö sjer, að stjórnin j Ef þessu fer fram með íjárfram-
vill spara. En hins vegar mun sum- lög þingsins til Hvítárbakkaskólans,
Um finnast stjórninni mislagðar. eru litlar horfur með framtíð skól-
bendur í sparnaðarviðleitninni. Jeg j ans- það mun mörgum þykja
tek t. d. 14. grein frumvarpsins XIV. iba fariö, að elsti, mvndarlegasti
1. lið. Þessi liður er um framlag til' kostnaðarsamasti alþýðuskólinn
alþýSuskólanna („ungmennaskólar“ í (aÖ Eiðum frá töldiun, sem honum
o. s. frv.), utan Reykjavíkur Akur- !er jafiv), sje sveltur í hel. Það er
oyrar og Hafnarfjarðar. Þessir al- ljettrU'a verk að láta sltóla falla, en
þýðuskólar eru nvi líklega samt. 8t reisa liann viS aftur, eða stofna
(veit eigi fyrir víst, hve margir; nýjan skóla.
þeirra hafa þegar verið sveltir í í Fall skólans yrði engu síður lands
bel). Þar af eru þrír myndarlegir' tjón en hjeraðs tjón. Því skólinn
sveitaskólar, sem miklu hefir verið hefir verið — fremur en aðrir hjer-
kostað til. Skólum þessum til sam-; aðsskólar — sóttur úr nálega öllum
ans eru ætlaðar einar 25 þús. kr. eSa; sýslum landsins. Þar á meöal tals-
hjer nm bil 3 þús. kr. til jafnaðar | vert úr Reykjavík, frá því hann var
banda hverjum. Það er eins og góð- j stofnaður og fram á þessa tíma.
nr „bitlingur“ þings og stjórnar Meðan jeg stjórnaði skólanum var
handa embættismanni með fullum | til jafnaðar, af öllum mannf jölda
fastalaunum. : skólans, um 28% af Norðurlandi,
Síðastliðið ár var f járveitingin tik en um 42% úr Borgarfjarðarhjer-
þessara skóla 42 þús. krónur. Það ’ aöi. — Að þessu leyti var Hvítár-
var vitanlega sultarstyrkur handa bakkaskólinn, og er enn, skóli fyrir
8—10 skólum. En nú er klipið aí' | alt landið. Fyrir það eitt ætti hann
þessu 17 þús. kr. Þetta væri nú ekk- að njóta meiri náðar þings og stjórn-
ert umtalsmál, ef klipið væri tilsvar- • ar, cn hann nýtur nú.
andi af hverjum útgjaldalið frum- i Því má heldur ekki gleyma í þessu
varpsins. En það er ööru nær en svo! sambandi, að skólajörðin er ein hin
Ýmsir liðir eru liækkaðir, og 'besta skólajörð og vel í hjerað eða
hlutfallslega lítið klipið af öðrumjsveit komin. Jeg valdi skólanum
á móts við þennan sparnaðarbita frá j jörðina í þeirri von og trú, að þar
alþýðuskólunum. ! stæði skóli um langan aldur. En nú
Þess má geta, að til skólahalds á; lítur út fyrir, að jeg eigi eftir að lifa
Eiðum, alþýðuskóla sem landið á,! það, að sjá skóla þennan, sem jeg
eru ætlaðar rúmlega 20 þús. kr. fyr- jlifði fyrir og vann fyrir 18 ára starf
ir 1923, eöa nálega eins mikið og til; mitt, og aðal æfistarf, falla í rústir
hinna allra. Nii þekki jeg vel einn | og að engu verða. Það geta sumir
heimaskólanna, Hvítárbakkaskólann,! gískaö á, hvað mjer fellur það ljett.
*em a að fá sinn hlut úr þessum 25 j En sleppum því. Það verður sjálf-
Þús. kr. Eiðaskóli og Hvítárbakka- sagt eftir atvikum að teljast auka-
skóli eru vel sambærilegir. Náms
greinar og námstími er eins á báð-
bm, svo engu verulegu munar. Sama
er að segja um kennaralið, kenslu-
tæki, húsnæði, nemendafjölda o. s.
frv. Skýrslur skólans og reglugerö-
ir bera þetta með sjer. Annar skól-
inn er þjóðareign, en hinn er eign
hlutafjelags. Þetta hlutafjelag var
atriði. Hitt er aðalatriðið, að með
þessu gerir þjóðin sér stóran skaða
og mikla skömm. Fjárhagslegan
skaða kalla jeg það, ef selja þarf ein-
hverja bestu skólajörð landsins og
mestu framtíðarjörð, við nauðung-
aruppboð.
Sem dæmi þess, hvað í jörö þess-
ari geymist á verstu tímum, má geta
stofnað af áhuga fyrir alþýðufræðsl 'þess, að meðfram Hvítá, í landi jarð-
únni, en ekki í gróðatilgangi. Hluta-
fjelag, sem á skóla, er síst af öllu
gróöafyrirtæki. Það settu allir að
geta skilið.
Ef Eiðaskóli þarf 20 þús. kr. til
ársútgjalda, þá má giska á hvað Hvít
árbakkaskólinn þurfi. Eftir settum
reglum eiga alþýðuskólarnir að
leggja einn þriðja fram á móti land-
sjóösstyrknum. Hlutfallið á styrk
til skólans, miðað við Eiðaskóla,,
»tti þá að vera hjerumbil þetta:
Landsjóður 13386 kr., en annars-
staöar frá 6,693 kr. Þetta til sam-
ans 20,080 kr. — En það er fjár-
veitingin til Eiðaskólans.
Báðir þessir skólar eru í sveit,
°g vafalaust jafnnýtar hjeraðs- og
Þjóðstofnanir. — Ekki mun kenn-
nralið skólans gera halla á vogina.
arinnar, er um 70—80 dagsláttur
grasgefið vall-lendi, sem þúfnabani
gæti gert, á stuttum tíma að hjerum-
bil 25 kúa túni. Meðfram þessu landi
rennur Hvítá skipgeng. Og undir
hjerumbil 300 dagsláttum úr land-
areigninni er gott móland, 7—11
stungulög á þykt. — Það bíður eftir
móiðnaðaröldinni. Engjarnar eru
partur af einu því svæði, sem Sig-
urður Sigurðsson búnaðarfjelags-
raðunautur hefir tilnefnt sem eitt
af framtíðar áveitusvæðum lands-
ins. (sjá Frey).
Þá eru liúsin. Engin bóndi hefir
þeirra not, nema að litlu leyti. Þau
bera þera þjóðina. ofurl. nemasem
skólahús. Að rífa þau til sals, stein-
byggingar, er gagnslaust. Það er
bæði skaði og þjóðarsmán. Þessi hús
Strokumaður,
Mynd þessa hefir lögreglan beð-
ix Morgunblaðið að flytja, er hún
laf Óskari Nikulássyni, stroku
manni þeim, er lýsing kom af
hjer í blaðinu fyrir nokkru og á
hún að gera mönnum hægria fyrir
að þekkja manninn og gefa lög-
reglunni upplýsingar um hann.
mundu vera metin nú og seljanleg
í Reykjavík á 150—180 þús. kr., ef
þau stæðu þar. Þetta þurfa þeir að
vita, sem landsfjenu ráða, og rifj-
ast þá máske upp fyrir þeim, hve
stórar fjárupphæðir liafa verið látn-
ar úr landssjóði til annara skóla-
bygginga og til þess að reisa þá að
öðru leyti. Þær tölur eru sumar
mörgum enn í fcrsku minni.
Það mun nú máske sumum finn-
ast þetta mál mitt * lítil sparnaðar-
hugvekja. Jeg er þó af sumum tal-
inn íhaldsmaður, sparnaðarmaður.
Jeg vil þó láta styrkja svo alþýðu-
skólana, að þeir veslist ekki upp.
Það er sparnaður í því. Ilitt er að
spara aurana, en fleygja krónunum
Það verður dýrt að koma þeim upp
aftur.
En hvar á að taka fjeð, sem þarf
til þess að halda í þeim lífinu, þar
til dýrtíðar-jelið styttir upp 1 —
Það á að hætta við útgáfu þingtíð-
indanna, eða ræðupart þeirra. Með
því fje, sem þannig sparast, má
halda alþýðuskólunum við.
Ræðupartur þingtíðindanna er
eitt liið óþarfasta, sem prentað er.
Það kemur engum að gagni. Póst-
arnir flytja þingtíðindin með ærn-
um kostnaði, heim til hreppstjóra
og oddvita í hverjum hreppi. Þar
liggja þau að mestu leyti óuppskor-
in og möljetin, árum saman. Full-
yrða má, að ekki meira en 2—3
menn í hverjum lireppi líti í þau.
Menn vita, að oft er það í prentuð-
um ræðum þingmanna, sem þing-
mennirnir vilja hafa sagt á þingi
eða þá minnir að þeir hafi talað.
Þetta er mjer nokkuð kunnugt frá
þeim tíma, að jeg las prófarkir þing-
tíðindanna hjá Birni Jónssyni, síðar
ráðherra.
Þingmennirnir strikuðu yfir heil-
ar síður af því, sem þingskrifararnir
höfðu skrifað upp eftir þeim, og
settu í staðinn spánýjar ræður, sem
þeir aldrei höfðu haldið. Þessar
breytingar á ræðum þingmanna
voru algengar, en undantekningar
vitanlega. Þessi gamli siður kvað
haldast við enn. Er því nauðalítið
á þingtíðindunum að byggja um
það, hvað sagt hefir verið. Og þó
ræðurnar birtust, eins og þær eru
haldnar, þá eru þær þarflausar, því
nálega enginn nennir að lesa þær,
nje hefir tíma til þess. Þær koma
líka út eftir dúk og disk, þegar ný
mál og ný viðfangsefni eru komin
á dagskrá, en hin eldri gleymd eða
úrelt orðin.
Það er þessi liður í útgjöldunum, i
sem að skaðlausu má strika yfir, og
jafnvel fleiri í fjárveitingafrumv.
þessu. — Nú fær maður að sjá, hvað
þingið sparar, og livað hver þing-
maður leggur til þeirra mála. —
Nú reynir, fremur en nokkru sinni
áður,, á framjsýni og ábyrgðartil-
finningu þingmanna.
S. Þ.
------o------
Bannið
og
Spánarfollurinn.
Á þeim degi urðu þeir
Heródes og Pílatus vinir.
Þau einkennilegu fyrirbrigði
hafa gerst hjer þessa dagana, að
svæsnustu bannmenn og vínsialar
þessa bæjar hafa tekið höndum
saman í einingu andans og bandi
friðarins, til þess að berja niður,
með hverju því vopni er notað
verður, ihið nýja frumvarp stjóm-
arinnar um breytingar á bannlög-
unum. Satt að segja hefði mianni
seinast komið til hugar að svo
mundi fara, að þessir menn yrðu
samherjar af mikilli hjartans sann-
færingu. En hver undur eru það
ekki líka sem bannlögin hafa leitt
af sjer. Og þessi síðasta afleiðing
þeirna er ofurvel skiljanleg þegar
vel er að gætt. Smyglamir og á-
fengissalarnir mundu undir eins
missa atvinnu sína, ef þessi nýja
lagabreyting næði fram að ganga.
En hver er frekur til fjörsins, og
þar sem þetta er nú orðinn ein-
hver hinn vissasti og öruggasti
gróðavegur að selja áfengi, þá er
von að þeir, sem þá latvinnu
stunda, vilji ekki láta taka hana
af sjer fyrir ekki neitt.
Þessir menn ganga nú eins og
grenjandi ljón um alt til þess að
spilla fyrir frumvarpinu, en opin-
berlega ota þeir bannmönnum fyr-
ir sig, því að ekki eru þeir svo
skyni skroppnir, að þeir viti ekki,
að andstaða þeirra gegn frumvarp'
inu er grunsamleg. Og þeir hafa
komið þeirri flugu í munn bann-
manna, að ekki megi breyta bann-
lögunum nemiai með þjóðaratkvæði.
Það er hálmstráið sem þeir hanga
í, því að síðasta vonin er sfi, að
eigi muni fást nægur meiri hluti
með breytingunni, verði þjóðarat-
kvæðis leitað. Hitt láta þeir sig
engu skifta, þótt þjóðin fremji
sjálfsmorð með því ;að koma is-
lenska fiskinum undir hátoll Spán-
verja.
Bannmenn hafa ginið við þess-
ari flugu margir hverjir, en þó fer
hjer sem oftar, að þeir tala mest
um Ólaf konung sem hvorki hafa
heyrt hann nje sjeð. Þeir tala
mest um málið, sem ekkert skyn-
bragð bera á það, og ekki hafa
hugmynd um hverjar afleiðingam-
ar verða. En til athugunar þeim,
sem ekki hafa fórnað sannfæringu
sinni alveg hugsunarlaust, vil jeg
benda á þetta:
Þau bannlög, sem vjer eigum nú
undir iað búa, eru ekki fram kom-
in fyrir þjóðaratkvæði. Þegar at-
kvæðagreiðslan fór fram, var að-
eins um það spurt, hvort þjóðin
vildi aðflutningsbann, en ekkert
tekið fram um það, í hverri mynd
það ætti aö vera. Svo samþykti AJ-
þingi bannlög, en þau voru aldrei
iborin undir þjóðaratkvæði. Þjóðin
hefir aldrei verið um það spurð,
hvort hxin vildi hafa bannið í
þeirri mynd, sem þinginu þóknað-
ist að hafa það. Og að þjóðin hafi
verið óánægð með bannlögin sjest
best á því, að á hverju ári hefir
bannlögunum verið breytt, meira
eða minna, og er það ekki síður
fyrir framgöngu þeirra, sem banni
eru hlyntir heldur en hinna. Þess-
ar breytingar hafa aldrei verið
borimr undir þjóðaratkvæði, og
þess vegna. væri það hlálegt, að
fara að bera þessa nýju breytingu
undir þjóðaratkvæði.
Af öðrum ástæðum væri það líka
ófyrirgefanlegt að leita nú þjóð-
aratkvæðis. Ef þingið getur ekki
tekið afstöðu- til málsins þá er
þjóðin e'kki bær um það. Þing-
menn ættu að vita nokkum veg-
inn hvað við liggur. Þeir ættu að
vita hvaðan það fje kemur, sem
landið hefir til umráða, og þeim
ætti að vera það ljóst að ekki
er úr miklu að moða ef sjávarút-
vegurinn hættir. En alþýðu manna
er ekki til þess trúandi að átta
sig á þessu í fljótu bragði. Og
skrif þau, sem birst hafa í blöð-
imurn nú að undanfömu, bera þes»
ljósastan vott, hvað ýmsir eru star-
blindir í þessu máli, þótt greindir
menn sje og mentaðir. Hversu mun
þá að vænta af þeim mönnum, sem
aldrei hafa hugsað neitt um þessi
mál?
Á.
-------o——-----
Alþingi.
í efrideild í gær fór að eins fram
útbýting þingskjala.
í neðri deild urðu nokkrar umræð-
ur um landhelgisgæsluna. Kom þar
ekkert nýtt fram utan það að Pjetur
Ottesen kom fram með brtt. svo
hljóöandi: „Alþingi ályktar að skora
á stjórnina að fá því-framgengt við
Dani, að þeir hafi fyrst um sinn
2 skip hjer til landhelgisgæslu að
staðaldri eða sem lengst og sje þaö
skip, er þeir senda liingað til viS-
bótar, hraðskreiðar en hitt sem fyrir
er.“ Gerði flm. þá grein fyrir till.
að með þessu væri ekki slegið föstu
að Danir hefðu gæsluna uin óákveð-
ið árabil eins og verið hefði í fyrri
till. og ennfremur væri hjer ekki
heimiluð nein fjárframlög úr ríkis-
sjóði.
Urðu talsverðar umr. um þessa
brtt. og lagðist einkum Magnús
Kristjánsson á móti henni.
En svo fór að brtt. var samþykt
með 19 atkv. gegn 7 og till. þannig
orðuð samþ. með 21 atkg. gegn 5.
Ilvorttveggja að viðhöfðu nafna-
kalli. Fleira gerðist ekki markvert á
þeim fundi.
Dagskrá:
Efri deild: um prestsmötu af
Grund í Eyjafirði (23); 1. umr.
Neðri deild: um sjerstakar
dómþinghár í Viðvíkur- og Hóla-
hreppum í Skagafjarðarsýslu og
Blönduós- og Torfalækjarhreppum
5 Húnavatnssýslu (24)'; 1. umr.