Morgunblaðið - 31.03.1922, Blaðsíða 1

Stofnandi: Vilh. Finsen.
Landsblað Lögrjetta.
Ritstjóri: Þorst. Gíslason..
9. árg., 124 tbl.
Föstudaginn 31. mars 1922.
fsafold&rprentsmiSja h.f.
I
Gamla Bíó_______
Nýja útgáfan af |
Fjórir djöflar
Cirkusmynd í 6 þáttum eftir
Herm. Bang.
Afarfalleg, spennandi og
efnisrík mynd, sem allir hafa
ánægju af að sjá.
Erl. símíregnir
frá fréttaritara Morgnnblaðsins.
Khöfn, 28. mars.
Bretar samþykkja írska
sáttmálann.
Símað er frá London, aS parla-
Hientið enska hafi nvi afgreitt til
fulls og samþvkt sáttmálann við
I rland.
BanniS og Svíar.
iSímað er frá Stokkhólmi, að laga-
Uefnd þingsins stenska liafi komi'ö
fram með þá tillögu, að þjóðarat-
kvæði verði iát-ið fara fram í ár mn
þaS, hvort áfengisbann skuli lög-
tekið.
Miljukoff sýnt banatilræði.
Símað er frá Berlín, aö Kadetta-
foringjanum róssneska, Miljokoff
hafi vei'ið sýnt banatilræöi er hann
Var að halda fyrirlestur um stjórn-
Uiálaástafidið. Tilræðiö mistókst en
niargir af þeim, sem viðstaddir voru
hiðu hana eða særðust.'
sjálfum
Seðlaútgáfan.
Prakklandsbanka hafa í löggjöf-
inni veriö settar skorður um seðla-
ótgáfuna eða takmörk fyrir seðla-
uiergðinni, en aftur á móti hefir það
íafnan verið látið vera á valdi stjóru
ai- bankans, að taka allar ákvarðan-
ir um málmforðann. Og stjórn bank-
ans hefir aldrei aö dómi manna gert
S58 seka um óvarfærni í áfevörðunum
®Dllm í þessu efni. því aö henni
hafa ekki .verið gefin að sök þau
áföll, er byltingin 1848 og stríðin
kafa valdiö.
Pyrir þessar sakir og það, aö
stórn Frakklandsbanka þvkir jafn-
an hafa verið ágætlega skipuð, er
Saga hans talin vottur um, að mikils
Vf‘rðasta verkefni löggjafarvaldsins
1,ln seðlabanka sje að sjá um, að
oankastjórnin sje skipuö svo hæfiun
dugmiklum mönnum, sem frekast
unt.
Eins og jeg gat um í gær, tekur
*lr' stórbaupmaöur Jón Laxdal geng-
lsniáliö meöal annars frá þeirri hlið,
gengisörðugleikarnir stafi af ót-
^munni á ráðstöfunum bankanna á
^ví f je, er þeir hafi fengiö í hendur.
^etta er auðvitað ein hliö banka-
^alanna og bankastarfseminnar og
só hliöin, sem minst er um vert.
kV sjálfsögðu rjett aö áfellast
ankastjórn fyrir >au mistök, er
henni verða á. T. d. 'geng/jeg aö því
vísu, að stj’órn Frakláiidsbanka
hefði fengið þuiig orð og stór, ef
hón hefði orðið völd aö v.erðfalli á
frönskum seðlum sakir óvarfærni í
ákvörðunum sínum um málmforða
hankans.
En eins víst er líka hitt, að heföi
reynslan orðiö þessi um stjórn Prakk
landsbanka, þá hefði þaö þó jafn-
framt þótt rjettmætt, aö leita ekki
síður orsakanna í umráðarjetti
bankástjórnarinnar yfir málmforð-
anum eftir eigin geöþótta, og ræða
máliö á þeim grundvelli, án þess í
því sambandi að dvelja viö mistök
stjórnar bankans og öll þau sjer-
slöku atriði, er þar hefðu þá komið
til greina.
En það er einmitt þetta, sem jeg
hefi bundiö mig viS, að ræða ótkom-
una á seðlaótgáfunni og þá gát á
hlntunum, er löggjafarvaldið veröi
að hafa í því sambandi, án þess jafn-
frámt afi fara í rannsóknarleiðang-i
ur á hendur bankastjórninni, til þess I
að geta bent á það í einstökum atr- j
iðum, hvernig standi á fjárhags-1
örðugleikum bankans og erfiöleikum anlegra seðla gagnvart
hans á því aö koma seölunum í bankanum, er gefur þá ót.
jafnaöarverð við danska seðla. hvatS En þegar litið er á málið frá
þá heldur að leysk þá inn. ! þeirri hliö, þá er það svo, eins og
Ln annars hefir mjer vitanlega líka hver hyggin bankastjórn veit,
altaf veriö það ljóst, aö ótkoman ó að það er takmörkum bundið hvaö
seðlaótgáfunni gat ekki oröiö sjálf- mikiö banki getur gert að því aö
krafa heldur fyrir aðgerðir banka- gefa ót óinnlevsanlega seöla, ef hann
stjórnarinnar. Því var þaS líka, aö á ekki aö skaða sjálfan sig.
jeg tók það einmitt fram í fyrraj Samkvæmt fenginni reynslu í
í sambandi vi'S seðlaótgáfuna og (bankamálum, og kenningaratriði í
lagði áherslu á, aö þaö væri >á bankafræöinni, >á er þess að gæta,
heppilegra að afla bankanum fjár- að þegar seðlaótgáfan er aubin svo
ráða með erlendu láni, sem bank- að seölarnir fai;a að falla í verði,
inn yröi að standa straum af, heldur lækkar einnig verögildi eigna bank-
en ineö seðlaótgáfu, af því að aufe ans, og getur tjónið af því auöveld-
nauðsynlegrar fækkunar á seðlum, lega orðiö meira en ágóöinn, sem
Þá mundi stjórn bankans áreiöan- af því er að auka seðlaótgáfuna.
iega gast.a meiri varfærni um ótlán Og viö þessa reynslu af seðlaót-
á dvru erlendu lánsfje en vaxta- gáfunni mun bankinn hafa orðið
lausu seðlaláni. j Var, auk beina fjártjónsins, sem
Só hlið l’ankamálanna, sem hr. hann hefir orðið fvrir.
Laxdal þannig hreif'ir við, er að jeg j Verðfallið á seðlunum sakir seðla-
hvgg nýjung í opinberum umræð- j ótgáfunnar veldur að vísu engu
um, að aðalatriðið í bankamálun-, eignatjóni fyrir bankann á innláns-
um, sem löggjafarvaldið hefir aö fje frá almenningi, því að þar eru
leysa, sje að sjá um, að bankastjóra-1 það innlánseigendur, er fyrir sbaö-
og bankaráðsstöðurnar sjeu svo vel anum Verða. ,
skipaðar sem kostur er á og þörf j En á eignum bankans kemur aft-
krefnr; sje þaö fengið, þá sje öllu ur á móti tjóniö fyrir hann sjálfan
horgið. j niður. Hlutir Islandsbanka voru
En í sambandi við seðlaútgáf-(innborgaðir í gulli eða ávísunum
una hefi jeg aðallega rætt hana nPP í greiðslur í gtilli, og varasjóð-
frá því sjónarmiði, að með henni nr bankans var gnllsígildi, áður en
er ’ ‘ - 1 ' '"
flytur tvö erindi í Nýja Bíó:
I. Svar til biskups, sunnudag 2. apríl kl. 3 eftir hádegi.
II. Biskupskvarðinn lagður á, mánudag 3. apríl kl. 7y2 e. hád.
Aðgöngumiðar að báðum fyrirlestrunum saman verða seldir í
Bókaverslun ísafoldar á laugardaginn og kosta: kr. 2,70 + skattur
kr. 0,30.
Verði nokkur ágóði, verður hann lagður í sjerstakan sjóð Sálar-
ranusóknafjelagi fslands.
□lympiunEfnd Knattspyrnumanna.
Skugga-Sueinn
verður leikinn í Iðnó á laugardag kl. 8 siðd.
Aðgöngumiðar fyrir föstudag og laugardag ýerða seldir frá
kl. 12 á hád. i dag i Iðnó.
Aðeins leikið nokkur kvöld enn.
haukanum veitt vaxtalaust inn- ótgáfa óinnleysanlegu seðlanna
lán, or verður að arðberandi ót- j hófst.
láni fyrir bankann, þegar seðlarnir j En nú er þetta hvorttveggja orðið
eru gefnir ót. Freistingin er því alt- mjög breytt
af mikil að gefa svo mikið ót af
seðlum, sem unt er, til þess að auka
Ef sterlingspundið er áætlað 27
isl. krónur, er króna vor í gulli, sam-
tekjur bankans, en sjerstaklega þó kvæmt gullverðinu í London 13.
þegar bankinn er leystur frá skvld-
unni til þess að leysa inn seðlana.
Hingað til hefi jeg því aðeins
rætt. seðlaótgáfuna sem gróðalind á
kostnað almennings, er leggur til
verðmætið í þeim seðliun, er gefnir
eru ót um þörf fram, með tilsvar-
andi verðfalli hverrar seðilkrónn í
landinu.
Aftur á móti hefi jeg látið liggja
jan. þ. á. (sjá Times) 5858/100 aura
virði.
Geta menn af þessu sjeð, hvílíkt
feiknatjón er orðið, ekki aðeins á
eignum bankans, heldur allri pen-
ingaeign í landinu, eingöngu sakir
seðlaótgáfunnar.
Af þessum ástæðum, að það eru
þannig takmörk fyrir því, hvað
banki getur gefið ót mikið af seðl-
á milli huta þá hlið málsins, er um, ef hann á ekki að skaða sjálf-
snertir ótkomuna á ótgáfu óinnleys- an sig, ætti það því ekki að vera frá-
gangs.sök, að fela bankastjórn málið
á hendur.
Ef trygging fæst fyrir því, að
kyggindin innan bankastjórnarinnar
verði í meiri hluta um aJlar ráðstaf-
anir um seðlaótgáfuna, ætti að vera
hættulaust að tróa bankastjóminni
fyrir málinu á sama liátt og stjórn
Frakklandsbanka er takmarkalaust
tróað fyrir því, að taka allar ákvarð-
anir um málmforðann.
Hitt er aftur á móti annað mál,
að engin bankastjórn, hversu hygg-
in sem, hón er, getur notið sín, ef
hón á nokkurn hátt. er undirgefin
stjornarvöldum í þessu efni um hein
afskifti af málinu, eða að öðru levti
en því, að ríkisstjórnin hefði aðeins
vald til þess að stöðva eða takmarka
seðlaótgáfuna.
Tilgangurinn með seðlabönkum
er, að seðlaótgáfan sje í hönd-
um sjerstakrar st.ofnunar, er skipuð
er þar til hæfum mönnum, svo að
allar ákvaröanir um þetta mikilvæga
mál geti orðið teknar sem sjálfstæð-
ast, og aðeins með því fyrir aug-
um, hvað skvnsamlegast er málefnis-
ins vegna, án íhlutunar stjórnar og
pólitískra hruðlunarseggja, er til
valda kunna að komast um lengri
eða skemri tíma.
Væri fróðlegt a,ð iæyra álit. þing-
skörunganna um þessa hlið hanka-
málanna, er lijer er um að ræða og
hr. Laxdal hefir vakið sjerstaka at-
bygli á með viðtali sínu við Morgun-
blaðið.
Eggert Briem
frá Viðey.
Nýja Bfó
Hillingap
ásfarinnar
Sjónleikur i 6 þáttum
Aðalhlutverk leika
Norma Talmadge
og Engene O. Brien
Mynd þessi var sýnd hjer áður
og þótti með afhrigðum góð, verð-
ur hún nú sýnd aðeins í kvöld
Það er áreiðanlega ómaksins vert
að sjá Mormu Talmadge i
þetsum leik.
Sýning kl. 8 >/,.
Dr. Helgi Pjeturss
fimtugur.
Dr. Helgi Pjeturss á fimtugsaf-
mæli í dag. Hann er einn hinn
frumlegasti af andans mönnum okk-
ar þjóðar nó, víðlesin maður með
afbrigðum og fjölfróðnr. Tímunum
saman hefir hann söbt sjer niður í
lestur fornrita Grikkja og Rómverja,
eða þá norrænna fornrita, og þó eru
náttóruvísindi og heimspeki nótím-
ans aðalviðfangsefni hans. Skáldrit
hefir hann og jafnan lesið mikið og
á síðari árum einnig dulfræðirit frá
ýmsum tímum, svo sem rit Sveden-
borgs. Kennir meira minna
smekks af öllu þessu í ritgerðum
lians.
Aðaifræðigrein hans er jarðfræði.
Þar hefir hann skrifað ýmsar
merkilegar ritgerðir, bæði á erlend-
um málum og á íslensku, en heilda, -
rit vantar, er segi frá rannsóknum
hans og kenningum um jarðfræði
íslands. Á síðari árum hefir hugur
jhans mest hneigst að heimspekil ;g-
jum efnum. Hann vill reisa h rim-
skoðunum manna nýja höll og dreg-
ur að efni til hennar frá mörgum
sviðum. Er hann nú að safna því
saman í ritinu „Nýall“, og kemur
3. hefti þess út í dag. Kenningar
hans eru lítt þektar enn meðal er-
lendra vísindamanna. En margt er
þar nýstárlegt og margt skarplega
athugað. Er það ætlun hans, að setja
heimskoðun sína fram í sjerstöbu
riti, þegar tími vinst til. Hann ritar