Morgunblaðið - 21.05.1922, Blaðsíða 2

IÍORGUNBLABIÐ
Leikfjelag Reykjavikur.
Frú X.
verður leikin i kvöld kl. 8. — Aðgöngumiðar
seldir i Iðnó i dag kl. 10—12 og 2—7, og
við innganginn.
jeg svtarið: Á þ-essum liðnu tveim
árum liefi jeg gert ýmsa samn-
inga og sömuleiðis allir fram-
kvæmdastjórar og stjórnir fje-
laga, sem í Sambandinu eru, fyrir
þína og þar með allra fjelaga
hönd, sem í f jelaginu og'Samband-
inu hafa verið og eru, og þó jeg
voru þau þýdd á dönsku og hafði
Steingrímur sýslumaður sent hon-
um þau, og dáðist Jörgensen að
rithöndinni á þeim, enda var hún
prýðilegia, fögur, og spurði hann
mig að því, hver mundi skrifað
hafa. Jeg sagði honum að sá
mundi heita Benedi'kt frá Auðn
81.581.786 kr. Sem isjá má af
tölum þessurn, hefur samvinnu-
fjelagsskapurínn blómgvast og
blessast undir handleiðslu S. J.
og mun nafn iians geymast í
fyrir þetta fjeiag hafi uppfylt þáium er skriíað hefði og komst jeg
alla á þessari stundu, þá eru ýms, að því síðar að tilgáta mín var
fjelög, sem ekki hiafa uppfylt sína! rjett. Jeg sagði honum nokkuð
samninga, og á meðan svo er,
hlýtur hver og- einn að halda á-
fram að vera í hinni sameigin-
legu ábyrgð, þangað til allar skuld
bmdingar allra Sambandsfjelaga
um útbreiðslustarfsemi Sig. Jóns-
sonar og var hiann hrifinn af
henni. Hann gat þess að miklir
erfiðleikar hefðu mætt sjer í
í'yrstu, vegna skilningsleysis á
eru að öllu uppfyltar, og treysti' samvinnu og markmiði hennar,
jeg þjer mannia best til þess að ] en nú væri þetta lað mestu leyti
iáta mig vita, þegar það er orðið.! horfið af sjálfu sjer, fyrir vax-
Þú sjerð það, góði minn, að þarna | andi reynslu, sem fengin væri á
stendur: ,,einn fyrir alla‘ ‘. Og ágæti samvinnunnar og tilgangi
þessi eini ert þú og allir. Setjum. hcnnar. Hann var fús til að gefa
nú svo, að einhver framkvæmda- mjer þær upplýsingar í kaupfje-
stjóri tæki svo sem 10 miljón kr. lagsmálum, sem jeg óskaði eftir.
lán fyrir fjelags hönd í dag, og!
•hyrfi svo í kvöld og fyndist ekki, ’
þá mætti taka þessar miljónirj
hjá þjer einum, ef þú ættir svo ■
mikið, og hvort sem fjelagið ætti j
heima norður á Hornströndum en! , „ * ... „ , ■
, , , . „ , T i dafnaði og varð eitt af hmum
þu hjema eða i Vestmannaeyjum.: . . . i t
-r . , . , , . . j stærn kaupfjelogum þar i landi.
’ Segl , jer Unnnigl’, Eftir því sem fjelögunum fjölgaði
svona í trunaði, af þvi svona bar; _ , . „ , „
... , * , , . , , , . | var nauðsynlegt að þau mynd-
undir, og til þess að þu siert ekki i „ , ' „ .
' . „ . , uðu samband, sem annaðist fynr
að tala um þetfca oftar. Vitan- , , ... ,,
. v þau oll kaup og solu. Margir
lega hefði jeg ekki sagt þetta.höfðu , g Jörgengen
nemum fjelagsmanni nema þjer
S. Jörgensen býr á fögrum stað
nálægt Kolding, er heitir „Vester
Nebet“. Hann hefur átt þar heimia
nm langan tíma og byrjaði þar
með lítið kaupfjelag, sem brátt
einum. Það er ekki til neins að
vera að slúðra um alla hluti við
alla.
Jæja. Eftir þetta þykist jegsjá,
að ómögulegt sje að losna úr sam-
vinnufjelagi, og það hvorki lífs
nje liðinn. Dánarbú virðist ekki
gefca losnað við ábyrgðina. Sam-
ábyrgðin hvílir á því, sem á bú-
um lifandi fjelagsmanna. Og ekki
virðist mögulegt að skifta svo búi,
að ekki sje í hið minsfca áskilinn
rjettur skuldheimtumanna Sam-
bandsins til fjármuna hins látna.
Ef einhver borgar ekki skuld sína, ■
þá má taka bana hjá mjer ein- ■
um, og þá mætti segja, að jegl
„verði æti“ Samvinnuf jelaganna. j
Dágóður leiðtogi er Tíminn!
Hjeðinn.
S. Jörgensen og
samvinnan í
Danmörku.
i.
Árin 1916 og 1917 kyntist jeg
ýmsum dönskum samvinnumönn-
um, þar á meðal Severin Jörgen-
sen. Jeg var hjá honum um jól-
in 1916 og sýndi hann mjer ýms
brjef hjeðan að heiman og þau
voru flest úr Þingeyjiarsýslum.
Jeg sagði honum ýmislegt um
samvinnufjelagsskapinn hjer á
landi og þá menn er fremstir
hefðu sfcaðið í þeim fjelagsskap
og bar þá fyrst að nefna hina
ddri og reyndari samvinnumenn
Þingeyinga Pjetur Jónsson og Sig.
Jónsson fyr. ráðherra og Jakob
Hálfdánarson og Steingrím Jóns-
son sýslumann. Hann sýndi mjer
lög kaupfjelags þingeyinga og
sem forstj. fyrir væntanlegu heild-
sölusambandi fjelaganna og var
nú leitað til hans um þetfca, en
hann færðist undan því, en í þess
I stað bauðst hann til að taka að
sjer innkaup fyrir fjelögin fyrir
eigin rcikninga og var því tekið.
Hann skifti nú arðinum, sem fram
kom við kaupin milli fjelaganna,
þótt engin lög væru til um það
eða leiðbeiningar. Var þessi að-
ferð hans eins dæmi og kom hún
fjelögunum brátt að miklu haldi.
Traust hans fór vaxandi. Almenn-
ingur sá, að J. Jörgensen var
rjett kjörni maðurinn til þess að
| hafa þetta trúnaðarstarf á hönd-
um. Hann slapp heldur ekki frá
því að taka við forstjórastöð-
unni, er fjelögin settu á stofn
algerlegt hrun í för með sjer. —
Samvinnúfjelagsskapurinn er eins
og tvíeggjað sverð. Sje hann í
höndum viturra manna og fram-
sýnna, sem skilja, <að -sá fjelags-
skapur, sem er reistur á góðum
og' hollum grundvelli, getur ver-
ið eitthvert mikilvægasta spor til
uppbyggingar og blessunar, nær
hann tilgangi sínum, en sjehann
i höndum þeirra mianna sem ekk-
ert skymbragð hafa á honum og
markmiði hans, getur hann orðið
sögu Danmerkur, sem eins hins1 tii eyðileggingar og bölvunar. —
besta og ósjerplægnasta samvinnu- gitt atvik hefir komið fyrir í
Danmörku nýlega, sem sannar
þetta, og skal jeg minnast á það
manns, sem þjóðin hefur átt.
J. S. hefur nýlega látið af for
stjórastöðunni og hefur Broberg | sígar_
ríkisþingmaður leyst hiann af
hólmi. Hafa nú samvinnufjel. við-
urkent starf hans með því að
veita honum 10.000 kr. eftirlaun
á ári.
Sem dæmi upp á það, hvað
þeissir tveir menn hia.fa skilið vel
verkahring sinn, liefur Broberg
farið að dæmi S. J. og lagt nið-
ur öll sýörf, sem óviðkomandi voru
forstjóraistöðunni. ; Hefur iskilvís ,
maður sagt mjer, að
Frh.
Reykjavík, 9. apríl 1922.
Sig. Sigurðsson
(frá Kálfafelli).
Æfiminning
ii.
Markúsar sál. Hanssonar sem drukn-
liíif i ver * aði 17. apríl 1922 á mótorbátnum
last naii ve (í frá Stokkseyri. Hann var
ið liagt að honum að leggja ekki. fœddur , oddsparti j Bangárvalla-
niður þingmensku-umboð sitt, en gýlSju 5. j,'d; 1885, var því tæpra
hann var ófáanlegur til þess að; 37 ára. Móðir hans var pórutm
halda því. Gera danskir samvinnu Þórðardóttir en hún var dóttir pórð-
-o, _ -Drn ! ar sál. pórðarsonar og Margrjetar
menn sjer goðar vomr um Bro Ekki varö faðir„
berg, en það er ekki ollum ent h)n fundinri( og var bann þvi skrif-
að feta í fótspor fyrrennara hans. aður Hansson. Hann ólst upp hjá
afa sínUm og ömmu þar. til hann
var 5 ára, Þá tók við búsforráðum
Jón pórðarson og Guðfinna Egils-
Það er óhætt að fullyrða, að ddttir og tóku þau Markús sál.
fá lönd eru betur fallin til sam-J0g ólu hann upp, sem sitt eigið barn,
vinnu en Danmörk. Kaupf jelögin' þar til hann varð fulltíða maður.
„ „ Um þær mundir hættu fosturíoreldr-
eru þar aða ega 1 sv 1 j ar hans búskap, og vistaðist þá
eru bændurnir, sem standa saman j yj ark.ljR sái. vinnumaður til Sig-
í þessum f jelagsskap, en í kaup- j urðar Ólafssonar í Hábæ og dvaldi
stöðum er hann lítið útbreiddur hjá honum í tvö ár. Eftir að fóstur-
og á þar erfitt uppdráttar Og get-! fpreldrar bans .Tón Þórðarson og
u° a J 1 „ Ouðfmna Egilsdottir flnttu ao Ut-
ur ekki fest þar rætur. a er Stokkseyrarhreppi, óskaði
eðlilegt að danskir bændur sjeu jjarktis sái eftir að fá að dvelja
,ekki hræddir við samábyrgðiha. irjá þeim; sem Var líka þakksamlega
Landbúnaður þeirra stendur ásvo veitt, og dvaldi hann svo hjá fóst-
öruggum grundvelli, Og þar af nrforeldrum sínum, það sem eftir
, , _ * var lifdaganna.
leiðandi er almenn velmegun 1 Markús sál. var sjerstakur still-
ial bændastjettarinnar. 1920 eru ingajt„ og myndarmaður, og þó fyr-
fluttar út landbúnaðarafurðir fyr- irmynd að allri háttprýði, og svo
ir 858 miljónir kr. og 1921 fyrir orðvar að tæplega mun dæmi til,
938 mhjónir kr. Þrátt fyrir alla mátti ekki vamm ;sitt vita“ í einn
„ __ eða ooru, ipar eftir voru oll verk
erfiðleika liefur utflutnmgurmn ^ þau b-m ^
isjer verklægni,
aukist að miklnm mun á síðiasta ilagsýni og allan myndarskap ásamt.
ári, miðað við 1920. Það ár er sjerstakri reglusemi, og er hans því
flutt út 32.3 miljónir kl. „flesk“ sárt saknað af öllum, sem nokkur
. . , ... Q-i fr kvnni höfðu af honuin. Hann var
59,6 mdjonir kg. smjor, og 215 (aS sj€r *amanborið við
miljóniv „Snese egg, en si as a þá mentun er bann naut. Hann stund-
ár hefur verið flutt út 70.4 milj. 1 aði fósturforeldra sína afbragsvel,
heildsölu sína árið 1896. Hann var j ;iflesk‘ ‘, 76,1 miljónir kg. smjör 0g lagði alla alúð við við að gera
sjálfkjörinn í þá stöðu. Meðan í ög 27 mifjónir „Snese” egg. Töl-;þeim alt til geðs sem hann framast
hann hafði heildsöluna á hendi w þessar s,ýna, að landbún ’ gat jafnframt sá hann fyrir móður
„ . . . ,, *\y r ' sinm tvo siðustu arm sem hann litoi,
fyrir eigm reiknmg og abyrgð, | inn er ekki í lafturfor og sfcendur ^ þv{ gár ,si5knuðurinn fyrir móður-
hafði hann sýnt dugmað og elju ekki á yöltum fótum. Það er ekki ina> og fósturforeldrana, a« missa
og var fráleitur því að vilja sinn
hag í neinu. Hann vildi í engum
nefndum sitja, sem óviðkontandi
Einn af vinum hans.
að undra, þó að samvinnufjelags- hann svona snögglega frá þeim oll
skapurinn geti borið ávexti hjá^um uppgefnum.
slíkri bændaþjóð, enda má telja i
voru iforstjórastörfum bans. S. j Dani fremstn siamvinnuþjóð lieims j
J. hefur nú verið forstjóri dönsku ins, gitt af því fyrsta, sem sam- j
samvinnufjelaganna eit.thvað um
20 ár og hefur svo prýðilega leyst
verk sitt. af hendi, að þess munu
fá dæmi. Fjelögin hafa undir
hans handleiðslu tekið miklum og
margvíslegum endurbótum, og eru
þau af öllum almenningi talin
þjóðþrifastofnanir. — Sem dæmi
upp á þróun samvinnunnar í Dan-
mörku, skal jeg taka fáein atriði
sem sýna hraðfleygar framfarir á
þessu sviði. Árið 1902 voru 790
fjelög með 105.326 meðlimum og
með veltufje 16.915.092 kr. 1914
eru fjelögin orðin 1407 með 219.
492 meðlimum og með veltufje
rnn 69.588.824 kr. 1917 er fjelaga-
talan komin upp í 1574 með 245.
544 meðlimi 0 g með veltufje
Frá Danmörku.
vinnufjelögin beittu sjer fynr, var
að vanda vörur sínar og útvega
þeim tryggan miarkað, og hcfir
það tekist svo vel, að landbúnað-
arafurðir >ei'rra eru meira eftir-
sóttar en á sjer stað um landbún- Reykjavík, 19. mai
aðarafurðir annara þjóða. Það Minning J. L. Nathansen.
eru nær eingöngu Bretar, sem Fyrir hönd stjórnar Iþróttasam-
kaupa þær. Engar sknldir eiga bands íslands hafa þeir Axel Tuli-
sjer stað meðal meðlima danskra nius forstjóri og Hallgrímur Bene-
kaupfjelaga. Skuldir þekkjast diktsson stórkaupmaður lagt blóm-
•ekki innbyrðis í fjelögunum, enda sveig á leiði J. L. Nathansen yfir-
eru þær ósamrýmianlegar stefnu- j dómslögmanns, formanns íþróttaf je-
skrá þeirra, og fjelögin gætu ekki laganna dönsku, í Frederiksberg-
heldur þrifist með því fyrirkomu-; kirkjugarði, að því er blaðið ,,Poli-
lagi, að skuldir r öfnuðust fyrir hjá jtiken' ‘ segir frá.
þeim. Með því sniði mundu þauj
verða eins og hver önnur skulda- Nýr gerðardómur í viðslriftamálum.
verslun, sem fyr eða síðar hefði Framkvæmdanefnd kanpmanna-
ráðsins danska liefir stofnað gerðar-
dóm, sem nefnist „Hinn alm. vúð"
inga- og gerðardómur á kaupþmg1
Kaupmannahafnar“, og er honuD1
ætlaö að skera úr deilum mili kaup'
enda og seljenda eða annara aðila1
viðskiftum. Til formanns fyrir dónu
þessum hefir verið kjörinn Frost
stórkaupmaður, sem er annar vara-
formaður nefndarinnar, og varafoú
menn dómsins eru skipaðir stórkaup'
mennirnir Skovgaard-Petersen og
Eigtved.
Sveinn Björnsson sendiherra
hefir átt liangt tal við „National
tidende“ um möguleika á innflutu-
ingi Dana til íslands, og er það á
leið, að hann persónulega efast u®i
hvort ísland sje vel fallið til land'
náms af Dana 'þálfu, vegna þess hv*
landkostir og veðrátta, atvinnuhætt'
irnir og lífskjörin við tvo aðalat'
vinnuvegi landsins,eru ólík því seB1
er í Danmörku. I lok viðtalsins seg'
ir sendiherrann: „íbúatala íslandð
er um 100.000 manns. Við töluö1
aðra tungu, höfum bókmentir út a*
fyrir okkur frá því í fornöld til þesS®
dags. Land og atvinnuvegir liaf®
mótað ýms sjerkenni og knúð fraJPj
ríka þjóðernistilfinning. ÞegaT a
þetta er litið, er við því að búasT
að íslendingar verði mótfallnir fól^8
flutningi til landsins í stórum stm
af útlendu fólki, vegna hættu þeii'T'
ar, sem íslensku þjóðerni getur staf'
að af því. Og um það, hvað sje in11'
flutningur í stórum stíl, verður
dæma með tilliti til þess, hve þjó®'
in er fámenn. Hins vegar er
álit mitt, að duglegt fólk, sem vfl*
lifa að liætti landsmanna og í saö1'
fjelagi við þá, læra inál vort
verða íslenskir borgarar, verði ve^
þegið, e£ eigi kemur of margt.
Reykjavík 20. maí.
Dönsku bankarnir.
Eftirlitsmaður dönsku bank'
annta hefun gefið út opinbera
skýrslu um fjárhag þeirra allríV
(nema Þjóðbankans) í aprílináir
uði, og eru þessar tölur sem hjel’
fana á eftir dregnar saman llf
þeirri skýrslu, taldar í milj. kr.
í sjóði ................. ea.
Innieign hjá erl. skiftavin-
um...................... — 43
Lán gegn veði og trygg-
ingum .................. — $83
Önnur lán ................. —
Hlutafje .................. — 44d
Varasjóðir ................ — \^
Iímlán .................... — 330
Smjörverðið
hafði á fimtudaginn var hækka^
um 18 kr. pr. 100 kg. og mr oröió
352 kr.
pjóðhjálpin danska.
Nýlega hjeldu hins ýmsu þjó®'
hjálparfjelög í Danmörku saxnú1^"
inlegan fund og var ákveðið þaf'
að gera eitt fjelagssamband fyrjr
alt landið úr öllum fjelögunuh1'
Þetta allsherjar þjóðhjálparfjel^
er ópolitisk stofnun og meSlúíf
þess laf öllum stjettum. Leggý
þeir fram vinnukraft sinn og ^
höld þegar velferðarmál sveíÞ
og bæjafjelaga eru í hættu veíý3
verkfalla eða verkhanna.
Inn wið Elliðaár.
Hjer er sæla, hjer er ró,
Hjer er hvíld og friður,
Hjer er kæla holl af sjo,
Hjer er vatnaniður.
#