Morgunblaðið - 09.08.1922, Page 1

HOB&UVBLUIB
Stofnandi: Vilh. Finsen.
Landsblað Lögrjetta,
Ritstjóri: Þorst. Gíslason.
9. ápg.f 228 Ibl.
Midvikudaginn 9. ágúst 1922.
loafolcUrprentsiniðja h.f.
Gamla Bió ■mwm. i wn
Mansalarnir.
Amerísk stórmynd — Aðalhlutverkið leikur:
Juanita Hansen.
2. kafli. Ógnir frumskógarins
3. — Fengur mannætanna
■ 8 þættir.
Vegna þess að myndin er óvenjulega spennandi, verða 2.
og 3. kafli sýndir í einu í kvöld.
Hjartans þakkir fyrir auðsýnda hluttekningu við fráfall og
jarðarför Jóns Jónssonar (írá Deild).
( Hafnarfirði 8. ágúst 1922.
Ekkja og börn.
Sjómannamálfæri.
Hvervetna meöal siglingaþjóða er
mál >að, sem talað er á skipsfjöl,
blandað aragrúa af orðum, sem
hwrgi finnast í orðabókum, og þar
sem eitthvaS í þá átt finst, er út-
ssýringin óljós flestum, jafnt þeim,
er ebkert hafa rrieö skip að sýsla,
c,- þeim er stunda atvinnu á fleyt-
um þeim, er um höfin fara.
Mörgum málfræðingum hefir
fclöskrað slíkt og reynt að finna
vpp orð, sem kæmu í stað hrogna-
málsins, og álitrð þaS ósóma, að
fcvert land hafi ekki sitt eigið mál
tii þess að segja fyrir verkum á
sKipum, og í mörgum löndum, þar
sem vísindamenn eru með afbrigð-
um og talsvert af þjóðardrambi,
má nærri geta að þetta hefir verið
á dagskrá oft og einatt. Enskir mál-
fræðingar hafa margar ferðir far-
ið til Ástralíu og Austur-Indlands
á hinurn miklu langferða seglskip-
um, og haft nógan tíma þá 3—4
v ánuði, ,sem þeir voru á leiðinni,
tii að kynnast mörgu og mikln,
sem fyrir augnn bar, og ekkert er
ljósara en það, að bæði við mál-
tíöir og á öðrmn tímum hafi þeir
rætt við yfirmenn skipsins, hvort
eigi væri unt að gefa ýmsar skip-
anir á rjettu máli, eða að nefna
hina ýmsu hluti á skipi nöfnum,
sem heita mættu rjett mál, en til
þessa dags stendur alt við sama, og
nú eru liðin mörg ár síðan doct-
orar í málfræði tóku sjer far í aðr-
ar heimsálfur á seglskipum; það
ferðalag er hætt og gistihallir flytja
nú farþega um höfin.
Englendingar voru einnig það
skynsamir að fallast á, að ekkert
n ætti trufla sjómenn þeirra, og að
þé, yrði að láta í friði með alt sitt.
Sigrar þeirra á sjónum meðan Nel-
son gamli var að hreinsa til, t. d.
við Abukir 1. ágúst 1798, og í
sjóorustunni við Trafalgar, leyfðu
e.'gin afskifti hvernig og með hvaða
orðum sagt var til verka þar, og
a tímabilinu (1850—1890) mun eng
ivn hafa treyst sjer til að breyta
nobkru í máli siglingamanna, nema
J>eir sjálfir, þegar heimurinn las
með undrun um hinar miklu ferð-
'r, sem Ástralíuferðaskipin og
Elipperskipin miklu, sem sóttu te
ö‘l Kína, fóru, þegar þau skip urðu
fræg um allan heim, sem fljótustu
ferðir fóru, og skipstjórar þeirra
skipa voru þjóðkunnir menn og
frægir á sínu sviði. Frægasta enska
skipið „Cutty Sark“, sem Portú-
galsmenn eiga, og heitir nú
„Ferreira", fór í 17 ár milli Ástra-
]íu og Englands, og meðallengd
ferðanna þan árin voru 77 dagar,
en góð seglskipsferð þangað eru
90—100 dagar.
tílapsl jóijar þessara miklu sigl-
ingaskipa voru þá miklu þektari
menn, heldur en þeir, sem nú
stjórna 10—20,000 rúmlesta flutn-
ingaskipum, eða 20—50,000 rúm-
lesta gistiliöllum. Hinir fyrri höfðu
20—40 menn til þess að koma skip-
unum áfram með 30-40 seglum, hin-
ir síðari 80—1000 menn til að halda
öllu í lagi á 5—10 daga ferðum.
Bvernig sem það er, þá halda skip-
itnarorð og heiti á hlutum sjer eins
cg áður var, og margt af hinu nýja,
sem við liefir bæst, eftir því sem
árin bafa liðið og framfarir orð-
ic, er gefið heiti af sjerfræðingum
þeim, sem við skipasmíðastöðvarn-
ar vinna, eða >á að þeir skýra,
sem vinna við reiða skipa. Það eru
mennirnir, sem geta gefið nöfn,
sem em í samræmi við gömlu heit-
in; lengra er ekki leitað, þar sem
almenningsálit er, að þeir skíri
betur, en þótt leitað væri til há-
skólans í „Oxford“.
Ollran hlýtur að vera það ljóst,
að það er vonlaust að segja við
reyndan skipstjóra á stóra skipi:
1 essum setningum og orðum verðið
þjer að breyta, þar eð þær eru
málinu til skammar og bandvitlaus
ar, en það eru þeir, sem verða að
Pga málfærið fyrst, og þá ekki
síst á hinum miklu farþegaskip-
um, þar sem allar stjettir manna
eru samankomnar og ættu að heyra
ósköpin, sem lætur þeim líða illa,
sem heyra kunna þau í svip. En
,- ó geta hin ljótu orðin hljómað sem
englasöngur í eyrum farþega, þeg
ar skipun á hættustund er þessi:
Bjargið sjúkum, konum, bömum og
u arlmönnum fyrst, áður en skips-
Fyrirliggjandi 5
Karlmannafat?efni
góð og ódýr.
Stefán A. Pálsson & Co.
Hverfisgótu 34. Simi 244.
Nýja Bió
t
Hjer með tilkynnist vinum og vandamönnum, að Jón kaupm.
Helgason frá Hjalla andaðist í dag á heimili sínu, Laugaveg 45,
eftir langvarandi veikindi. Jarðarförin verður ákveðin síðar.
Reykjavík, 8, ágúst 1922.
Fyrir hönd vandamanna.
Þórður Þórðarson.
Sjónleikur í 6 þáttum, frá
»Select Pictures Corp.«
New York.
Aðalhlutverkin leika:
Norma Talmadge og
Conway Tearle.
Nafnið »Norma Talmadge* *
er næg trygging fyrir, að
hjer sje um góða mynd að
að ræða.
Sýning kl. 8l/a.
Aðgöngumiðar seldir frá kl. 7.
s
höfu fcmgsi um sig. Á þeim augna-
blikum gæti það kostað líf margra,
ef hásetar væru í efa um hvað yfir-
r.ienn meintu með fyrirskipunum
sínum. Eitt einasta nýyrði, sem
rússkilið væri á alvörustund, gæti
liaft hinar hörmulegustu afleiðing-
ai í för með sjer.
Spurningin er nú þessi. Hvað
hafa landmenn að sýsla með orða-
tiltæki hins fámenna fjelags, sem
stundar atvinnn á skipi; það heiti
á hlutunum, sem atvinnu þessa
snertir, kemur því fjelagi aðeins
v:‘ð, og fámennum hóp manna á
lindi, sem eru, útgerðarmenn, vá-
tryggjendur, einstakir kaupmenn og
dómarar. Að nndanskildum þess-
um, geta allir sofið rólegir fyrir
>ví, að þeir verða ekki ónáðaðir
með þessu voðamáli. Komi ferða-
menn út á skip, þá verðnr það
helst skipstjóri, kurteis og mentað-
ur maður, sem verður á vegi þeirra
tða þá brytinn, máske stýrimenn
• g enginn þeirra mun byrja sam-
tí.1 um, að ldýverniðurhalari sje
flæktur nm menzanhún eða minn-
ast á gleraugu á stóramers-
segli, ekkert um að jómfrú sje
skökk, langt frá því. Farþegar,
sem kvíða fyrir að heyra allar mál-
J' vsurnar á ferðinni, geta verið
öldungis rólegir, þeir heyra ekk-
crt. Á stjórnpall er vanalega á far-
þegaskipum fest upp auglýsing um,
■c >» þangað megi enginn farþegi
koma, og gömul hefð er það, að
hásetar skips hafi engin mök við
farþega og þeir e.kki við þá. Á
f rð milli landa við algenga vinnu
eru skipanir ekki grenjaðar svo, að
um alt skip heyrist, en þegar kem-
1 að því, að grenja þurfi og hætta
er á ferðum, þá verða farþegar oft
hrifnir af, hverju hinar skjótu skip
anir fái áorkað, og þá hverfur við-
bjóður á málfærinu, þegar þeir
uppgötva það, að hinn litli hóp-
i.r skipsmanna era meiri dánumenn,
en þeir nokknrsstaðar hafa hitt á
lcndi, þegar skipunin er, öllum verð
n að bjarga á undan okkur, kon-
um og börnum fyrst, karlmönnum
svo, bá er meiningiu sú: við ætl-
um að deyja fyrir ykkur, ef þörf
gerist. Meira er ekki hægt að gera
fyrir náungann, og mál það, sem
viðhaft er við slíka skipun, ætti
i-5 vera notandi, þegar eftir því
er breytt.
Allir siglingamenn eru látnir í
friði með mál það, sem þeir nota
við störf sín á skipum, bóknn í
leiðarbækur er hvervetna tekin gild
og hlutir þar uefndir á skipsmáli.
Á öðra væri ekki auðið að átta
Hvernig er ástatt hjá okkur, er
um þetta atriði ræðir?
Það er svo, að fari það lengra en
komið er með hitt og annað, sem
farið er að skjóta inn í sjómál það,
stm komið var hjer, þá fara sigl- S*UP>
ingar að verða ótryggar. Besti vott-
ur sjest á sumum dagbókum, sem
lagðar eru fram í rjetti, þar sem
sjást nöfn, sem vart eru skiljanleg.
Sjódómarar eru aðaldómaranum til
aðstoðar, þar sem varla er að vænta
þess, að hann sje útfarinn sigl-
ingamaður, en það eiga sjódómend-
ur að vera. Þeir skilja allir það
s.jómannamál, sem hjer tíðkaðist
i!m aldamót; en nú kemur það fyr-
ii, að þeir geta ekki fylgst með.
Astandið er orðið svo, að þeir sem
sjóferða- eða sjóskaðaskýrslur eiga
að semja eða skýra frá kenslr á
sjóvinnunámsskeiðum, eru hikand.-.
við að gera það eða láta þær frá
sjer fara; sjómönnum er illa við
að gert sje gys að málfæri því, sem
þcir hafa notað og munu nota fram-
vegis við vinnu sína. Mun þessi
tilfinning þeirra komin af því, að
síðustu árin hefir það heyrst, að
auðvelt væri að skíra alt á skipi
og hafa alt hreina íslensku. Þetta
væri afbragðs fyrirkomulag, en sje
þetta nema vindur eiun, þá ættu
þeir, sem treysta sjer til þess, að
sýna það, að þeir þar fari að skipa-
smiða sið. Þeir byrja ekki á að
smíða húninn á stórstönginni, held-
ur á kjöl skipsins og byggja upp
eftir. Svo byrja smiðir ekki fyr
en þeir vita hvort skipið á að vera
gufuskip, barkur, brig, skonnert-
brig, topsegls-skonnorta, forenagt.er
(fore and aft), skonnorta, galeas,
gegnir allskonar
málfœrslustörfum.
Heima 11 —12 f. h. og 4—5 e. h.
Agætt
ðilkakjöt
fæst i
II
Simi 228.
eða Tvedulle. Oll þessl
heiti eru ekki til í máli okkar, en
þýðingu síðasta orðsins má fletta
upp í flestum dansk-íslenskum
orðabókum, en hana set jeg ekki
sökum þess, að jeg býst við, að
cngin skipshöfn mundi fást á >á
skipategund, væri hún nefnd eftir
þýðingunni, en þau skip hafa þó
verið hjer og verið kölluð skonnort-
galeasar, sbr. gamla Keflavíkin og
Neptúnus, sem brann á Gnfunesi.
Auk hinna upptöldu teguuda, eru
hjer kútterar og kútter-galeasar.
Svo er eitt, sem smiður verður
að vita, sem sje, hvort skip eigi
að verða kútterbygt eða klipper. Á
því að íslenska tegundir skipa
ætti að byrja, og svo að íslenska
nöfn á hinum mörgu pörtum
skrokksins, það mundi vera vel
þegið, og koma að gagni við sjó-
skaða og ekki ókleift verk, þar
sem gömul heiti eru á ýmsu; en
að ætla sjer að rjetta að sjófar-
endum orð og orð, og segja þeim
að nota, líkt og tjörutunna er af-
bent, til þess að maka við reiðann,
það ættu menn að skilja, að nær
engri átt, einkum þar sem fabrik-
antarair eru ekki betur að sjer en.
af þeir geta ekki gert mun á breið-
fckkurá á jagt og fokkurá á 3000
rúmlesta skipi. Að einu verða meim
að gá og það er, að hinn minsti
misskilningur á gefnum skipunum
á skipsfjöl getur haft hinar hrylli-
legustu afleiðingar í för með sjer,