Morgunblaðið - 24.08.1922, Blaðsíða 2

M O R G U N 15 L A © i
og meðlumir framkvæmdamefnd- hvergj é og z heldur je og s
ai alþjóðaráðs kvenna veröur með
nefndinni sem ráðunautux*.
Fjárhagur dönsku einkabankanna.
Samkvæmt opinberri skýrslu
bankaeftirlitsmannsins var hagur
•dönsku bankanna þannig í lpk
.lúlímánaöar:
í sjóði ........... kr. 137.241.085
Innieignir erlendis — 33.786.169
Skuldabrjef (Obli-
kationsbeholdnin-
ger) .............. — 578.621.752
Veðlán o. s. frv.. . — 816.912.958
Víxlar ...........
Reikningslán .... —1231.388.283
Hlutafje 192 banka — 406.084.230
Varasjóðir .......... — 164.216.413
Innlán ........... —3275.381.556
Aceept .............. — 7.245.631
Þjóðbankinn er ekki talinn með
í þessu yfirliti.
Uppskeruhorfur í Danmörku.
staðinn, svo sem stjórnin hafði
alllöngu áður fyrirskipað, að sögn
eftir undii’lagi dr. Finns Jónsson-
ar. Svo fylgir þeim sii nýjung,
(sem ég veit ekki hver hefir
fundið upp) að rita tst fyrir
z í miömynd sagna, sem gerir
reglurnar enn mótsagnafyllri en
áður. FræðslumáJlastjórinn hefir
því enga ástæðu til að vera gram-
ur við mig, en svo sem ég hefi
áður sagt, þá skiftir það engu
máli, hverjum gajlarnir ei’u að
kenna, heldur hitt aö fá þá sem
580.800.623 fyrst í burt.
Vel líkar mér, að fræðslumála-
stjórinn vill auðsælega bæta mál-
íar mitt. Eg vissi raunar ofurvel,
þegar ég reit grein mína, - að í
f ornu máli var oftast sagt: „ég
kenni til“ (c: haft persónulegt),
er. eigi að síður álít ég aö vér
Borgfirðingar ásamt Breiðfirðing-
um (og víst fleirum) höfum fult
Hagstofan segir frá því, að 15. leyfi til að hafa þetta ópersónu-
ágúst sje rúguppskeran byrjuð, legt og segja því: „mig kennir
til“. Þess vegna hykaði ég eigi
við að hafa þá orðskipun.
Þá ritar dr. Finnur Jónsson
ritgerð xxm málið í Mbl. 11. þ.
fvrir alvöru og að uppskeran muni
ekki verða minni en í meðalári.
Hvaö aðrar korntegundir snertir
eru horfurnar sömu og áður. Rófxx
uppskeran er talin muni vei’ða' m. undir fyrirsögniiini „íslensk
í beti’a meðallagi, en lxorfur á rjettritun“ og finnnr þar þörf á
kartöfluuppskei’u eru lakari en í að vera á móti mér. En gallinn
byrjun mánaðarins. j er sá, að hann hefir álls eigi séð
i bækling minn og ritar því í nokk-
Útfluttar landbúnaðarafurðir. ; urri blindni um málið. Það heföi
Vikuna sem lauk 18. ágúst. Verið réttara að bíða eftir, að fá
fluttu Danir út m. a. 2,2 miljón (sjálft ritið, en svo sem bækling-
kg. af smjöri, 17,6 miljón egg og urinn og skrif mín í blöðunum
l °
2.4 miljón kg. af fleski. um þetta mál, bera með sér, þá
er það ekkert höfuðatriði hjá
Atvinnuleysið.
mér hver stafsetningin sé lögfest,
Síðustu viku fækkaði atvinnu- ^ heldur hitt að reglurnar séu ekki,
lausum mönnum um 1000, niður í ■ eins og nú er, svo f ullar af mót-
33.900, Um sama leyti í fyrra voru | sóguum og vitleysum sitt á hvað,
! að algerlega ómögulegt er, að
55.000 atvinnulaxisir.
' nema máliö eða kenna eftir þeim.
Ellistyrkurinn. | ^ mega heldur eigi yera beint
Innanríkisráðherrann ætlar inn-; r£jngar eins og þessi öfgafxxlla
an skamms að skipa sjerfróða j reg?a um einföidurL samhljóðs á
nefnd til þess að íhuga umbætur undan öðram samhljóð, sem heimt-
á núgildandi skipulagi ellistyrks pr rnþ t_ d. að rita: högnir, hepni,
í Danmorku. | gaflar, nokrir, fyrir höggnir,
í heppni, gafflar, nokkrir o. s. frv.,
o - j sem er jafnt á móti upprxxna og
• ; allra manna framburði. Það eru
eflaust einhver óhöpp, sem valda
því að dr. Finnur hefir eigi feng-
^ iö bæklinginn. Því seint í vor
------ ! sendi ég fornkunningja mínum
í Mbl. 19. júlí þ. á. ritar JónÍBoga Melsteð ritið og lét í sama
fræðslumálastjóri ofurstutta grein' umslag eitt eintak til dr. Finns
StilselDlniamaiið.
til mín og segir þar, að ég í
ritgerð minni í blaðinu daginn
áður, hafi gert verk, sem ég hefði
átt að láta ógert: „að drótta því
að sér að hann hafi lagzt á náinn,
þar sem ég segði að hann vildi
klína faðerni Stjóranari’áðs-rit-
háttarins á dauðán mann“. Þetta
■er ómaklega mælt í .minn garð.
Eg sagði einungis að hann vildi
klína þessu á dauöan mann og
hafði þar fyrir grundvöll, eigin
og annað til dr. Valtýs og bað
Boga að íoma þeim til skila.
En þetta getur verið komið í rétt
lag nú, enda kæmi mjer þæð betur.
Svona í bráðina get ég huggað
dr. Finn með því, að tillögur
mínar erxx eiginlega miðlunarvegxir
og eigi byltingaríkari en það, að
einn vel málfróöur maður sagði
við mig nýlega, að knýjand) nauð-
syn væri til, að bæta úr göllum
núlegs skyldui’itháttar og að þar
orð fræðslumálastjórans um und-; væri nú eiginlega eigi nema um
irbúixinginn a(ð Stjómarráðs-rit-! tvent aö velja í þessu máli; það
hættinum, en ég sagði hvergi að ssnnaði bæklingux-inn. Þetta tvent
hann væri ranglega að klína þessu væri: „annaðhvort að fallast á
í manninn, heldur þvert á rnóti, tillögur mínar eða hverfa aftur
aö jeg legði engan dóm á þetta,' alfarið áð Halldórs réttritun“.
með því að mjer væri alveg Líkt þessu munxi flestir kennarar
ókunnugt um undirbúningsverkið. hugsa.
En nú hefi ég fengið sagnir um, j Annars andmælir dr. Finnur
að það sé rétt hjá fræðslumála- engu hjá mér nema þeii’ri tiliögu
stjóranum að maöurinn hafi gefið að rita é, fyrir je. Þaö segir hann
■honum uppkastið að stafsetningar- j að sér sárni og er trúlegt að
reglunum, en þessar reglur hafi (svo sé, ef það er eftir hans ráði
eigi verið annað (eins og líka' að stjórnin héma á árunum gerði
sýnir sig) en óumbætt eftirrit af j þar breytingu á Blaöamanna staf-
fcinum stórgölluðu ritregJum Jón setningunni. Astæður fyrir máli
Ólafssonar í „Samþykt" blaðanna,1 sínu kemur dr. Finnur alls eigi
með þeirri breytingu einni aö rita með aðrar en þær, sem vér þekkj-
j um allir ofurvel, sem sé, núver-
andi fraxnburður og svo rithátt-
urinn ie (=je) frá því urn 1400
og franx yfir 1800, en hann gleym-
ii; alveg aö Rask, Sveinbjörn Egils-
spn, Hallgr. Scheving, Jón Sig-
urðsson, Benedikt Gröndal, Stein-
grímur ThörsteinsSon og ótal fl.
rituðu ávalt é aö fornum hætti,
þótt broddurinn hjá þeirn væri
bakfall, er átti að benda til nú-
legs framburðar (sem vitanlega
var óþarft). Það voru því þeir
Konráð Gíslason og Halldór Fiúð-
riksson sem vöktu upp aftur þetta
jc (c: miðaldarritháttinn), en svo
kvað blaðamanna stafsetningin
það niður og síðan vekur stjórn-
arráðsrithátturinn það upp enn á
ný, og hann er dr. Finnur að
reyna að verja. Það má nú að
vísii nokkuð á sama standa hverj-
um rithættinum er þarna fylgt,
ei aðeins er heimtað að menn séu
sjálfum sér samkvæmir við regl-
una, er þeir kjósa að fylgja.
En sökum þess að jeg þykist sann-
færður um, að hægast sé að fá
flesta rnenn með é en fáa með
je, þá halla ég mér nxiklu fremur
að því, og í öðru lagi er þarna
s' kostur að það hefir fegrandi
áhrif á svip prentmáls, það er og
í meira samræmi við önnur hljóð-
tákn t. d. á, í, ó o. s. frv. og í
fjórða lagi loks þetta mikilvæga
atriði, að 'það færir fornt og nýtt
ritmál nær hvort öðru, sem er
stórkostur, einkum þegar það
kostar ekkert, nefnil. veldur eng-
um erfiðleikum fyrir lestur né
niilegan framburö. Þar sem svona
stendur á að hvorttveggja er eig-
inlega jafnrétt, skiftir það rnestu
fcverju flestir vil.ja vera með og
hvað er fegurst.
Það er og gagnslaust fyrir mál-
stað dr. Finns að koma þarna
með þau niörunarorð, að þetta
sé óðs mann æði og kredda, því
alveg eins má segja að skoðun
hans sé kredda. Honurn finst, sem
von er til, lítil sönnun, að menn
tali unx joðakássu. En hitt vit-
um vér andst.æðingar hans þama
mjög vel, aö j er afarvíða til
i málinu, bæði sem frumgermanskt,
svo sem t. d. í velja (f. valjan)
og sem síðar tilorðið, o(g þá
ýmist sem samnorðrænt t. d.
í jók (f. eók). fjall (f. fella) '
eða sem íslenzkt t. d. í sjá (f.
séa). Eg hefi hvergj haldið því
fram að þessi j séu nokkurn hlut
rétthærri í sjálfu sér, en þetta
yngsta j t. d. hjer (=hér), svo1
a\t þetta tal dr. Finns fer al-'
gerlega fram hjá öllurn þeim hag-;
rænu ástæðunx, er mæla með þvx
að rita é fremur en je. Bæklingur ‘
minn fer ekkert út í vísindalegt
mat á þessum j-um,- af ýmsunx
uppruna. j
Þá er dr. Finnur í óvirðingar
skyni að tala um þá menn er
þarna séu að vekja upp draug
og vilji skrúfa réttritunina mörg!
hundruð ára aftur á bak, en mér
er ókunnugt um að nokkur sé
að þessu nú, því þetta é hefir
nú yfir 100 ár og er á vorum
dögum tíðkað engu síður en je.
Af þeim mönnum á voi’um tíma,
sem jafnan rita é (en eigi je)
má nefna Þorvald heitinn Thor-
oddsen, Harald prófessor Níelsson,
Jón heitinn Aðils, Einar skáld
Kvaran, Hannes Þorsteinsson
skjalavörð, Einar prófessor Arn-
crsson, Jón skjalavörð Þorkels-
son, Ágúst Bjarnason prófessor,
ýmsa af ritstjórum blaða og tíma-
rita og ótalmarga fleiri. Það er
því fjarstæða að ég^sé að koma
hér með nokkra nýjung eða end-
urreisn á úreltum hlutum. Og þá
er tala skal um samræmda staf-
setningu, þá er tilgangslaust aö
vitna í fornan rithátt eða mið-
-aldalegan, því að þá var engin
föst réttritun til, heldur sama
hljóð ritað tíðum á ýmsa vegu.
Kostir samræmda ritháttarins eru
vitanlega þetta, að orðin eru jafn-
an rituð á einn veg, sern er svo
mikilsvert. En það hljóta víst allir
nxenn að viðurkenna, að ritnxál
menningarþjóðar á, eftir því senx
fremst eru tók á, að halda í
hemilinn á talnxálinu, að það af-
lag'ist eigi von ixr viti, en í því
efni er stafsetningin einn höfuð-
þátturinn. Til hennar ber því alt
af að vanda vel.
Að þessu gæta sumir ritreglu-
smiðir vorir eigi sem skyldi, og
þar á meðal dr. Finnur Jónsson.
Þannig er ýmislegt óhafanda í
lxans að mörgu leyti góöu bók:
„Islensk rjettritun 1909“. Hann
leyfir þar t. d. að rita vænnri
og hállrar f. vænni og hállar (=
vænri og hálrar), sem er illkynjuð
afbökun og stór mállýti og á
sania hátt líklega loðinri, mikilrar
(eða loðnri, miklrar) f. loðinnar,
mikillar .(= loðinri. mikilrar),
sem alt eru mikil rangmæli, er
sannarlega bei' aö laga og útrýma,
en eigi réttlæta hjá nemendum.
Réttritunin á því að vera mjög
íhaldssöm. Aftur vill dr. Finnur
sjálfur sumstaðar skrúfa málið
aftur á bak t. d. í orðum eins
og læknir, hellir, og láta rita
læknar, hellar, þótt oft sé sagt
læknirar og ávalt hellrar og orðin
beygist þá sem arinn, lykill o. s.
frv., sem eiginlega er engin nxál-
skemd. Þarna verður mótsögn.
Það er og hvað á móti öðfu í
bókinni að bjóða að rita liiminn
í nf. eint. en aftur mbrgun og
aftan, sem þó hafa alveg sömu
bneiging og sama framburð á nn.
Mótsögn er það líka þar, aö gefa
reglu um að hafa á, í, ú, ý á
undan ng en banna að hafa þarna
au og ei og ey), sem þó er mið-
aldar ritháttur og núlegur fram-
burður, engu síður en hitt. 1
þeirri bók gefur hann líka þá
ágætu og ruglingslausu reglu „að
rita tvöfaldan samhljóð á undan
öörunx samhljóð þar sem upp-
runi segir til“ t. d. kenndi, en
i sínu góða „Orðakveri 1914“ ein-
faldar hann hvervetna samhljóð-
endur er þannig stendur á, og
ritar t- d. kepni o. sv. frv. Ekk-
ert af þessu erxx heppilegri ráð-
stafanir, heldur en skrúfunin aft-
ur á bak, sem honum er svo illa
við, þegar um é og je er að
ræða.
Grein sína endar dr. Finnur
roeð því aö segja að þarna sé
engin þörf á breytingum. Það
er auðséð að hann hefir eigi
fengizt við að kenna mörgunx
nemendum málið í tímum né þurft
aö leiðrétta sæg af stílum oft á
viku, því ef hann hefði gért þetta,
þá hlyti hann að hafa.komizt að
annari niðurstöðu. Að minsta kosti
munu flestir íslenzku kennarar
þessa lands vera honum alveg
óíamdóma um, að hér sé engin
þörf á aö fá réttari ritreglur,
en þær, sem þeim er nú skylt að
kenna eftir, en reynist þeim nær
því ókleift, sökum villna og mót-
sagna í reglunum.
Jóhannes L. L. Jóhannsson.
lisinnii.
Maðurinn er með ósköpum fædd-
ur. Misvitur er Jónas. Rjettara
mundi þó vera að segja, að óvitur
væri Jónas. Eftir langa og virð-
ingarveröa þögn byrjar hann enn
á ýfingum við mig (Tínxinn 19.
ágúst Kl.þr en fer þar jafnfjarri
því, sem upphaflega var um deilt
og áður. Þetta verður ekki skilið
nema á eina lund. Manninunx er
meðsköpuö löngunin til hnútu-
kastsins, og er auðsjeð, að hann
fær ekki lengur við hana ráðið.
En þeir, senx þaxxnig eru van-
gerðir frá náttúrunnar bendi,
veröa að þola, að þær hnútur,
sem þeir kasta sjeu gripnar á
lofti og sendar aftur eða aðrar
sviplíkar. Menn sá eftir eðli sínu
og innræti og uppskeran fer eftir
því. Jónas hefir nxí um langa
hríð lát-ið „hnútur fljúga um
borð“ og stundunx beint, þeim að
saklausum mönnum. Ekki ætti
honum því að bregöa undarlega
við, þó að honum hrvti hnúta
stöku sinnum.
Fræðslan endurgoldin. Jeg sleppf
í þetta sinn að mótmæla ýmsuxn
vitleysum í grein Jónasar. Þaö
bíður betri tíma. En í stað þess
vitdi jeg gera honum sömu skil
og hann mjer. Hann hefir nú síð-
ast tekið að sjer að fræða lesendur
Tírnans um þaö, hvað eigendur
Mrgbl. segðu um mig og störf
roín við blaðið. Jeg get ekki end-
urgoldið þetta með öðru en því,
að fræöa lesendur Mrgbl. um það,
hvað eigendur Tímans segja um
Jónas og störf hans við kaupfje-
lagablaðið. Jeg geri ekki annað
en grípa hnútuna á lofti ogsenda
hana aftur. Og ræður Jónashvern
ig hann bregst við henni.
Sambandsfundurinn. Á aðal-
fundi Sambandsins hjer í vetur
urðu svo sem að líkindum lætur
r.iklar og margvíslegar umræður
um kaupfjelögin og blað þeirra,
Tímann. Á Jónas var og nxinst, og
það mjög skilmerkilega. Það var
vitan'lega kaupfjelagsmaður, sem
þáð gerði og því einn eigandi
Tímans. Er ekki hægt að segja,
að mikið álit eða frábær þökk
komi fram í þeim ummælum um
•Jónas. Aðalatriðin úr ræðu þessa
manns, eða þau sem snertu starf
Jónasar fara hjer á eftir. eins og
þau eru sögð manna á milli.
Varðhundurinn. Ræðumaður
kvað það hafa verið sið bænda
roeðan tún voru ógirt að hafa
hunda til þess að vei’ja þau. Nú
væru tún víðast orðin svo vel
girt, að þessir varöhundar væru
orðnir óþarfir.Fyrir hefði það kom
ið, að slíkir hundar lxefðu gerst
svo grimmir, að það hefði orðið
að setja þá í hlekki. Og stundum
hefðu þeir jafnvel orðið svo trylt-
1 ii, að þeir hefðu lagst á hús-