Morgunblaðið - 30.08.1922, Side 3

tsvsssaaxxstrszss
Þýski herinn.
Bandamenn ljetu það mjög í
veðri vaka á ófriðarárunum, að
markmið þeirra væri það, að út-
rýma hernaðarandanum þýska. —
I\ann væri sá vágestur, sem stæði
varanlegum friði í Evrópu fyrir
þrifum, og enginn væri óhultur
fyr en gengið væri mil'li bols og
höfuðs á honum.
Tilganginum varð náð. Þýski
herinn er úr sögunni og méiri
hluti Þjóðverja hefir sannfærst
i'm, að gæfa Þýskalands í fram-
tíðinni, er ekki undir vopnum
komin. En Róm var ekki bygð
á einum degi og enn er í Þýska-
landi flokkur manna, sem eigi
hefir viljað sannfærast um að
Þjóðverjar get| lifað öðruvísi en
sem herveldi. Þessum mönnum
hefir aukist gengi síðustu mán-
uðina, hernaðarandinn færst í auk-
ana á ný, og þó undarlegt megi
virðast, hafa þeir fengið segla-
hyr sinn frá bandamönnum, Svo
mjög, hefir kosti stjórnarinn.ar
cg stuðningsflokka hennar verið
þröngvað, að hún hefir átt erfitt
með að verja friðarstefnu sína
gagnvart íhaldsmönnunum, sem
ihafa notað sjer hina slæmu að-
stöðu stjórnarinnar til þess að
æsa þjóðina gegn henni og telja
almienningi trú um, að stefna
hennar leiddi til glötunar Þýska-
lands og að hermenska væri eina
lífsvonin.
Samkvæmt (friðarsamningunum
mega Þjóðverjar ekki hafa nema
100,000 manna her, landvarnarlið
svo kallað, og er það hlutverk
þess að halda uppi reglu, ef lög-
reglan nægir ekki til. Liði þessu
er skift í þrjár hersveitir, sem
svo aftur »kiftast í undirflokka
eftir líkum reglum og áður giltu
í þýska hernum.
En þó þýski herinn sje fámenn-
ur í dag, er hann hinsvegar sá
besti her sem til er í heiminum,
að tiltölu við fólksfjölda. Hann
er ekki skylduher, heldur mála-
her, eins og t. d. í Englandi.
Eftir ófriðarlokin- og stjórnar-
byltinguna, þegar herinn leystist
upp, söfnuðust ýmsir bestu menn
hans í sjálfboðaliðssveitir er buðu
stjórninni þjónustu sína; voru í
hópi þeirra margir liðsforingjar,
sem gerðust óbreyttir liðsmenn í
nýja hernum. Þegar mest kvað
að yfirgangi kommunista í Þýska-
landj kom stjórnin, eða rjettara
sagt hermálaráðherra hennar,
Noske, skipulagi á liðsveitir þess-
ar, sem, eftir það voru kallaðar
Noske-liðið, og má fullyrða að
þessi her hafi bjargað Þýska-
landi frá 'gagnbyltingu. Var all-
Ur þessi her, samtals 250,000
manns, gerður að landvarnarliði,
og fekipulagið var mjög líkt og
verið hafði í gamla liernum. Gekk
svo þangað til 1920.
Bandamenn ljetu ekki af kröfu
sinni um fækkun herliðsins niður
í 100,000 manns, og stjórnin varð
að láta undan. Voru þá 100,000
bestu mennirnir úr hersveitunum
valdir Úr og þessir menn mynda
enn, með litlum breytingum, her
Þýskalands. Má af þessu marka,
að liðið mun vera þrautvalið.
Margar sögur ganga um það að
Þýskaland hafi mikinn „hulinn
her“, sem ávalt sje hægt að grípa
til ef á þurfi að halda. Sögur
þessar hafa fengið byr í seglin
við það, að öðru hverju finnast
fólgnar vopnabirgðir og skotfæri.
Hafa bandamenn sjerstaka eftir-
litsmenn í Þýskalandi til þess að
komast fyrir óleyfilega vopna-
geymslu. Jafnan hefir það komið
á daginn, að stjórnin þýska hefir
ekkert vitað um leyndu vopnin.
Það eru fylgismenn gömlu stjórn-
arinnar, sem enn hyggja á hefnd-
ir- —
------•-----
Erl. símtregmr
frá frjettaritam Morctmblaðelm.
Khöfn 28. ág.
Samvinna nýju ríkjamna.
Simað er frá Marienbad að
bandalagið milli Jugoslavíu og
Tjekkóslóvakíu hafi verið frarn-
lengt og aukið við það ýmsum
samningsatriðum, þannig að það
nær nú einnig til fjárhags og
viðskiftamála.
f
o
Framtíð Austurríkis.
Símað er frá París, að franska
stjórnin hafi krafist þess, að al-
þjóða sambandið komi fram með
tillögur sínar um framtíð Aust-
urríkis fyrir 1. september með
því að kanslarinn í Austurríki
óski að fá að vita um, hvað stór-
veldin ætli sjer að gera Austur-
ríki viðvíkjandi, fyrir 15. sept.
Bannið í Svíþjóð.
Bannatkvæðagreiðslan í Svíþjóð
hófst í gær (27. ágúst). Símfregn-
ir frá Stokkhólmi segja, að frá
því snemma morguns hafi verið
straumur kjósenda að kjörstöðun-
um um alt land, og þátttakan
meiri en dæmi hafa vferið til um
nokkrar politískar kosningar. Um
2,800.000 hafa atkvæðisrjett. Upp-
talning atkvæða er byrjuð og hafa
verið talin 280.000 atkvæði gegn
banninu en 123,000 atkv. með því.
Khöfn 29. ágúst.
EftirmaSur Cóllins.
Símað er frá London, að Willi-
am Cosgrave hafi verið kjörinn
til þess að gegna forsetastörfum
í írlandi fyrst um sinn.
Daginn sem Michael Collins var
jarðaður lá öll vinna niðri allan
daginn og sorgarathafnir íóru
fram í öllum kirkjum ítska frí-
ríkisins.
Bannið felt í Svíþjóð?
Símað er frá Stokkhólmi að
af atkvæðum þeim um bannið,
sem upp hafi verið lesin, hafi
937,423 verið greidd gegn banni
en 897,521 með. Enn vantar at-
kvæði úr fáeinum kjördæmum, en
eigi er álitið að þau geti breytt
úrslitunum. Poringjar bannmanna
álíta atkvæðagreiðsluna tapaða.
Skaðaíbœturnar.
Símað er frá Berlín, að skaða-
bótanefnd bandamanna hafi boðið
þýsku stjóminni að senda fulltrúa
til París til þess að semja um
gjaldfrestbeiðnina. Hefir þetta
orðið þess valdandi, að alt geng-
ií hefir fallið hraðara en áður (?)
í Kauphöllinni í Berlín.
HermáK Rússa.
Áður hefir verið hjer í blaðinU
sagt frá málaleitun þeirri, sem
fram kom í vor af hálfu sovjet-
stjórnarinnar til stjórnar granna-
ríkja Rússlands, um takmörkun
vígbúnaðar. Er vitanlegt að víg-
búnaður Rússa er ríkinu gersam-
lega um megn og að nauðsyn ber
til að dregið verði úr honum. En
það vill stjórnin ógjaman gera
nema grannaríkin fari eins að.
Á dögum keisaradæmisins, þeg-
ar mannfjöldi Rússlands var tal-
inn yfir 150 miljónir, var herinn
að jafnaði 800-900 þúsund manns.
Nú er íbúatala Rússlands áætluð
130 miljónir, og þegar litið er á,
að ástandið er þannig í sumum
hjeruðum Rússlands, að þau geta
ekkert lagt til hersins af fólki
eða fje, þarf ekki að telja tölu
þeirra manna, sem að hernum
standa meira en 100 miljónir. En
samt er herinn nú 1.500.000 manns
samkvæmt umsögn stjórnarblað-
anna rússnesku.
Sömu blöð segja frá því, að
auk þessa hafi fjöldi ungra manna
fengið hermannamentun, svo að
ríkið geti hvenær sem með þarf
kallað saman öflugt varalið. Pólsk
ir hermálafræðingar telja þetta
varalið vera um hálfa miljón, og
hafi það stórskotáliðssveitir og
fluglið, en sje að öðru leyti illa
búið að vopnum, og hafi enga
einkennisbúninga.
1 vor tók sovjet-stjórnin að
fækka herliðinu og samkvæmt op-
inberum skýrslum á fasti herinn
að vera kominn niður í 820.000
í haust. Óbreyttu liðsmennirnir í
hemum verða nálega allir á aldr-
inum 19,—20 ára, en æðri fyrirlið-
arnir flestir svo fullorðnir, að
þeir hafia á sínum tíma tekið þátt
i japanska ófriðnum.
Þó grannalönd Rússa sjeu öll
lögð saman, verður íbúatala þeirra
samt svo miklu minni en Rúss-
lands, að sovjet-stjórnin getur
fækkað her sínum allmikið enn,
án þess að eiga á hættu árásir
frá þeim. En þó er vert að gæta
að því, að rauði herinn er naum-
ast sambærilegur við óþreytt og
ve'lbúið herlið, svo að höfðatalan
ein er vafasamur mælikvarði.
--------o---------
Gengi erl. myntar.
29. ágúst.
Kaupmannahöfn:
Sterlingspund.......... .. 20,77
Dollar...................4,66 V2
Mörk....................... 0,35
Sænskar krónur..........123,00
Norskar krónur.......... 78,65
Franskir frankar......... 36,00
Svissneskir frankar....... 88,70
Lírur..................... 20,65
Pesetar................... 72,40
Gyllini...................181,35
Reykjavík:
Sterlingspund............. 25,60
Danskar krónur..........123,43
Sænskar krónur..........155,29
Norskar krónur............ 99,59
Dollar..................... 5,85
SUSliðl’ ÍkiÍF 1 liFII.
Ameríkumenn eru sú þjóð heims
ins, sem framleiða mest af kvik-
myndum og þeim þykir 'hafa tek-
ist að gera kvikmyndir sínar svo
vel úr garði, að þær iþykja bestar
allra á heimsmarkaðinum. Heinia
fyrir hjá þeim sjást varla nema
innlendar kvikmyndir — einstaka
útlendar myndir eru að vísu sýnd-
ar þar á kvikmyndahúsum, en þá
oftast nær eigi asinars getið á
myndaskránni en þær sjeu inn-
lendar, og persónunum í mynd-
inni gefin ensk nöfn, ef um nú-
tímamynd hefir verið að ræða. —
Frægar þýskar myndir, svo sem
„Madame Dubarry" og „Anna
Boleyn“ hafa verið sýndar og
fengið mikið lof í Ameríku, en al-
menningur hefir verið leyndur
því, að þær væru þýskar.
Það þykir því nýlundu sæta, að
sænsk mynd 'hefir verið sýnd á
einu af stærstu kvikmyndahúsum
New York í sumar og fengið að
halda sínu rjetta þjóðerni. Mynd
þessi hefir vakið svo fádæma mikla
athygli, að eigi hefir verið rætt
eða ritað meira um neina , kvik-
mynd aðra, sem sýnd hefir verið
í New York á þessu ári. Er mynd-
in kunn íslenskum kvikmyndagest-
um, því það er „Körkarlen“ eftir
Selmu Lagerlöf, sem hjer á hlut
að máli, og er kölluð „The Stroke
of Midnight" á ensku. Nafnið
Yietor Seastrom blasir við á raf-
ljósaauglýsingum og blöðin hafa
ekki orð til að lýsa snild hans,
sem leikstjóra og leikanda. Blaðið
„The World“ segir, að aldrei hafi
sjest betri leikur á kvikmynda-
húsum Ameríku, og að kvikmýnda
list Ameríkumanna mundi batna
um þriðjung ef þeir fengju einn
Sjöström. Hann sje mestur kvik-
myndasnillingur í heiminum. Er
þetta bókstaflega í fyrsta skifti
sem erlendir leikendur hafa feng-
ið fulla viðurkenningu amerískra
blaða og almennings. Áður hafði
sænsk kvikmynd fengið viðurkenn
ingu sjerfræðinga í kvikmyndalist,
nefnilega Sigrún á Sunnuhvoli,
sem fekk fyrstu verðlaun á kvik-
myndasamkepni í Bandaríkjunum
fyrir nokkru.
Victor Sjöström hefir nú í
sumar unnið að því að kvik-
mynda verkefni, sem ekki er
norrænt. Er hann um þessar mund
ir að kvikmynda skáldsöguna „La
maison cernée“ (Umkringda hús-
ið) eftir franska höfundinn Pierre
Frondaie. Er hún leikin sumpart
í Englandi og sumpart í Svíþjóð,
og aðalhlutverkið leikur ein af
frægustu ' kvikmyndaleikkonum
Breta, Maggie A'lbanesi.
-= DA6B0K. =-
Bogi Th. Melsteð dvelur í sumar
suður ó Pýskalandi sjer til heilsu-
botar. Af því að hann fær sífelt
ýmiskonar bónarbrjef frá löndum sín-
um hjer heima, ræður hann þeim,
sem vilja fá eyðublöð undir umsóknir
til þess að ganga á kennaraskólann
í Kaupmannahöfn eða á aðra skóla
í Danmörku, og fá styrk til þess, að
snúa sjer til sendiherra íslands í
Kaupmannahöfn. Til hans er og best
að leita í öllum fjármálum. peim
sem vilja fá vist eða samastað í
Danmörku, ræður Bogi Melsteð að
leita til Dansk-íslandsk Samfund (Hol-
bergsgade 4, Khöfn), og þeim konum,
sem vilja læra listiðnað, að snúa
sjer til Finns Jónssonar prófessors,
stm er í stjórn fjelags þess, er kensl-
una veitir.
Heilsa Boga Melsteðs er svo alvar-
lega biluð, að hann varar menn við
að leita nú til sín um aðstoð, þareð
hann geti eigi svarað slíkum brjef-
i;m. Hingað til hefir fólki, sem eng-
an hefir átt að í Danmörku, verið
mikil vorkunn að það hefir leitað
til hans, því hjálpfýsi hans og óþreyt-
andi greiðvikni er öllum kunn; en
að gera það nú, þegar hann heilsu
sinnar vegna verður að forðast alt
umstang og áreynslu, væri altof mikil \
ónærgætni, enda óafsakanleg þegar
hann hefir gefi ráð um það, hvert
leita skuli.
Garður. Næsta ár, 1923, eru 300
ór liðin síðan Garður eða Regensen
í Kaupmannahöfn var reistur. Er hann
öllum íslenskum stúdentum að góðu
knnnur, og hafa margir þeirra búið
þar í lengri eða skemri tíma. Á 300
ára afmæli Garðs á að gefa út stórt
og vandað minningarrit um stofnun-
ina með æfiágripi og myndum allra
þeirra, sem þar hafa búið, eftir því,
sem unt verður að hafa uppi á slíku
nú. íslenska hlutann að þessu riti
frá síðari árum hefir mag. Hallgrímur
Hallgrímsson bókavörður verið beðinn
að semja og einnig að safna til hans.
Geta Garðbúar fvá því kringum 1895
og til þessa dags snúið sjer til hans
með upplýsingar. Væri gott, að þeir
vildu sem flestir gera það, svo sá
hlutinn yrði sem best úr garði gerður,
því margvíslegir erfiðleikar eru ann-
ars á því að safna slíku saman. —
Bókin á að koma út næsta sumar.
Alþingismannshestur hálsbrotnar. —1
Um miðjan þennan mánuð var Ingólf-
ur Bjamason alþingismaður á ferð
á rauðum hesti er hann á, afbragðs-
gæðing. Fjell hann undir honum, og
tókst svo hrapalega til, að hann háls-
brotnaði.
GnUfoss fór í gær frá Akureyri
til Húsavíkur. Er sú ráðstöfun gerð
til þess, að hann mæti Goðafossi sem
fyrst og geti tekið vörar þær, er
hann á að flytja hingað. Frá Húsa-
vík fer Gullfoss beina leið til Isa-
fjarðar og þaðan til Stykkishólms
og síðan hingað.
Söngkonan þýska, dr. Helene Fernau
hefir fengið hina bestu aðsókn að
söngskemtunum sínum, enda verðsklud-
ar hún það fremur flestum öðrum:
Að upplestri hennar hefir eigi verið
jafnmikil aðsókn og á málið sinn þátt
í því. En það mun óhætt að fullyrða,
að fólk hefir ágæt not upplesturs
hennar, þó að eigi sje það vant
nema bókmálinu, því framburður ung-
frú Fernau er með afbrigðum skýr,
og upplesturinn ósvikin list. Á sunnu-
daginn skemti ungfrúin sjúklingun-
um á Vífilsstöðum og líklega heldur
hún einnig skemtun fyrir sjúklinga
á Laugarnesspítala áður en hún fer.
í kvöld gefst fólki tækifæri til að
hlýða á hvorttveggja, söng hennar
og upplestur, í Báruhúsinu og er
víst, að þar verður ekkert sæti óskip-
að. Ungfrú Fernau fer hjeðan með
„Island“ til Vestmannaeyja á föstu-
daginn, en þaðan fer hún til útlanda
með „Gullfoss' ‘.
Nýja Bio sýnir þessi kvöldin ágæta
gamanmynd, sem kölluð er „Ötull
blaðamaður“. Mun mönnum einkum
hugleikið að sjá eina persónu í þess-
ari mynd, drenginn Vesley Barry, sem
áður hefir sjest í myndum hjer og
á. mjög miklum vinsældum að fagna
hjer sem annarstaðar. Leikur hans er
afbragð og stendur í engu að baki
leik hans í „Fóstra leggjalang“ og
„Blaðadrengnum Dinty“, sem sýnt
hefir verið áður í Nýja Bio.
Matthías pórðarson flutti á sunnu-
daginn fyrirlestur á pingvöllum fyrir