Morgunblaðið - 23.02.1923, Blaðsíða 2

MORGUNBLAÐIÐ
, Fjármálin.
Ræða fjármálaráðherra, er
hann lagði fyrir Alþingi
fjárlagafrumvarp sitt
20. þessa mánaðar.
Frumvarp j?að til fjárlaga fyrir
árið 1924, sem háttvirt deild nú
tekur til meðferðar, er að mörgu
sv'pað fjárlögum þeim, er þing-
ið síðast gekk frá, fjárlögunum
fyrir yfirstandandi ár. Er það
mjög eðlilegt þar sem bygt er
á hinum sömu tekju- og gjalda-
lögum. Fjárhagsleg afkoma lands
og landsmanna hefir að vísu
nokkuð lagfærst frá því sem'
var fyrir ári síðan, en þetta
kemur ekki fram í tölunum, því
jafnframt hefir peningagildið
lagast þó seigt hafi gengið, þann-
ig að þær krónur sem við reikn-
um með nú, eru meira virði en
þær, sem, við reiknuðum með
fvrir ári síðan.
Tekjurnar eru í frumvarpinu
áætlaðar 7.630.000 kr. en gjöldin
7.593.000 kr. svo það er gert ráð
fyrir hallalausum fjárlögum eða
vel það. Eins og á sjer stað um
fiestar áætlanir- er hjer vitanlega
að mörgu leyti um spádóma að
ræða og það því fremur sem
fjárlögin eru samin óheppilega
löngum tíma á undan því að þau
koma til framkvæmda, og sökum
þingtímans er við samningu frum-
varpsins ekki einu s.nni hægt að
hafa yfirlit yfir afkomu síðasta
árs til hliðsjónar, því það yfirlit
getur ekki legið fyrir fyr en í
janúarlok, en fumvarpið má tæp-
ast fullgera síðar en í nóvem-
bermánuði næst á undan. Yfirlit
það, sem nú er fengið yfir tekjur
og gjöld árið 1922, haggar þó
í engu verulegu við áætlun frum-
varpsins. Tekjumegin getur það
verið álitamál, að breyta eitth
einstöku liðum í 2. gr., en yfir-
leitt bendir afkoma ársins 1922
tí: þess að tekjuupphæðin áætl-
aða haldi lagi eða vel það, enda
éru áætlaðar tekjur samkvæmt 3.
og 4. gr. sem helst má búast við
að bregðist verulega í ár, áætl-
aðar miklu lægri en á síðustu
fjárlögum. Jeg á við tekjur af
skipum og bönkum. Um gjalda-
liðina vil jeg síður fullyrða. Ekki
svo að skilja að jeg efist um
áatlunina fyrir 1924 borna saman
við 1923, en reynslan á eftir að
sýna hvernig gengur að fram-
kvæma svo stórfelda lækkun, sem
núgildandi fjárlög gera ráð fyrir.
Það hefst áreiðanlega ekki nema
m.eð daglegri yfirlegu og ýtrustu
sjálfsafneitun frá bæði dóms-,
kenslu- og atvinnumálaráðuneyt-
um. Frumvarp það, er hjer liggur
fyrir, er að því leýti ábyggilegra
ei fjárlögin fyrir 1923, gjalda-
megin, að hjer er tillit tekið t.il
gengismunar á lángreiðslum og
öðrum greiðslum á erlendum
gjaldeyri.Það ncmur á 3 hundrað
þúsund króna. Bæði jeg og aðrir
ndntumst á þennan gjaldlið við
meðferð fjárlaganna í fyrra.
Hann var því íniður jafn óum-
flý.ianlegnr hvort sem hann stóð
a Ijárlögunum eða ekki, og því
im það leyti ekkert aðalatriði að
f’a hann töfuléga fram á f.jár-
hagsáætluninni. En gengistap
liefði þá varla verið hægt að á-
ætla minna en liátt á 4. hundrað
þúsund krónur og hallinn á nú-
gildandi fjárlögum yrði þá á-
ætlaður um % miljón kr.
í þessu sambandi skal jeg
minnast á dálitla nýbreytni sem
menn sjálfsagt hafa tekið eftir
í þessu frumvarpi, nefnilega að
skuldalistinn er fluttur aftur í
athugasemdrnar, en lánin í 7.
gr. bara flokkuð í erlend og inn-
lend lán. Um ástæður fyrir þessu
vísá jeg til þess, sem tekið er
fram í athugasemdunum við frum-
varpið. Jeg hygg það handhægra
og Ijósara að flokka lánin þannig
og óþarfi að vera að síprenta
skuldalistann upp frá einni um-
ræðu til annarar. Skuldirnar verða
því miður samar við sig hvort
s. m gert er.
Svo sem kunnugt ei' lágu ekki
fjáraukalög fyrir þingiuu í fyrra.
Nú liggja fyrir fjáraukalög fyrir
3 ár, 1920, 1921 og 1922. Mjer
þykir það nóg, þó ekki sje bætt
við því fjórða, 1923, enda liggja
ekki sem stendur ástæður fyrir í
þá átt; ef slíkt skyldi koma í ljós
meðan þing stendur, sem jeg vona
að ekki verði miklar upphæðir,
er ef til vill hægt að telja þær
á fjárlögum 1922, eða þá á fjár-
lögunum 1924, og má þá ef nauð-
syn krefur greiða slík gjöld á
yfirstandandi ári gegn væntan-
legri endurgreiðslu þegar fjárlög
1924 eru gengin í gildi. Hjer er
aoe'ns að ræða um fyrirkomulags-
atriði í þetta sinn, en ekki, um
að taka þá stefnu upp, að hafa
aldrei fjáraukalög fyrir yfirstand-
andi ár.
Þá sný jeg mjer að fjárhags-
ástandi ríkisins, eins og það r
núr og skal jeg þá fyrst leyfa
mjer að gefa eftirfarandi bráða-
byrgðaskýrslu um tekjur og gjöld
1922. Yfirlitið er gert á vanalegan
hátt, meðal annars bygt á sím-
skeytum frá gjaldheimtumönnum.
Það geta enn bætst við upphæðir,
sem snerta 1922, en varla svo
stórum muni og ekki meira en
gerst hefir með samskonar yfirlit
Tekjur (áætlun sett í svigum):
Fasteignaskattur (210.000) 213,-
300; tekju- og eignaskattur (700,-
000) 1.516.500; aukatekjur (150-
000) 324.200; erfðafjárskattur
(20.000) 36.400; vitagjald (140-
000) 180.000; leyfisbrjefagjald
(10.000) 14.600; útflutningsgjald
(600.000) 793.400; áfengistollur
(250.000) 367.100; tóbakstollur
(600.000) 305.700; kaffi- og syk-
urtollur (800.000) 878.400; vöru-
tollur (1.200.000) 1.315.900; ann-
ao aðflutningsgjald (60.000) 118,-
900; gjald af konfekt- og brjóst-
svkurgerð (10.000) 26.000; stimp-
ilgjakl (500.000) 353.600; iesta-
gjald (40.000) 34.600; pósttekjur
(300.000) 392.100; símatekjur
(1.000.000) 1.102.200. — Samtals
(6.590.000) 7.972.900.
Tekjur af fasteignum (40.050)
45.000; tekjur af bönkum (250.-
000) 70.258; tekjur af ræktunar-
sjóði (20,000) 24.289; vextir af
bankavaxtabrjefum (41.000) 36-
085; útdregið bankavaxtabrjef
(15.000) 45.800; Arður í Eim-
skipafjel. (6.000) 0.000; vextir
(5.000) 10.000; tóbakseinkasala og
greiðsla frá Landsversl. (390.000)
7,)5.000; óvissar tekjur m. fl.
(22.400) 139.400. TTagsmunatrygg-
ing Wterlings 350.000; ýmsar inn
br.rganir 723.000. -— Áætlaðar tekj
ni' alls 7.379.450, en nrðu 10.171-
732.
Gjöld (áæt.lun set.t í svigum) :
Greiðslur af lánum i'íkissjóðs
(1.529.400) 1.760.00; Til konungs
(60.000) 60.000; Alþingiskostnað-
ur (276.000) 204.800: Gjöld sam-
kv. 10. gr. fjárl. (305.400) 334.
400; Gjöld skv. 11. gr. fjárl.
(734.400) 830.400; Til læknaskip-
unar og heilbrigðismála (826.000)
774.900; Póstmál (480.600) 458.
600; Vegabætur (437.900) 436.
600; Strandferðir m. fl. (300.000)
252.800; Sími (1.018.600) 1.054.
400; Vitamál (267.600) 239.300;
Andlega stjettin (402.500) 437.
100; Kenslumál (1.270.200) 1.163.
800; Vísindi, bókmentir, og ’istir
(281.000) 252.600; Verkleg fyrir-
tæki (745.800) 623.600; Skyndi
lán og lögboðnar fyrirframgreiðsl-
ur (4.000) 36.600; Eftirlaun og
styrktarf je (230.400) 201.400;
Óviss útgjöld (100.000) 188.300;
Áætl gjöld saint. (9.369.800), eu
urðu 9.309.600; Gjöld kkv% lögum
o. sv. f járaukalögum (688.100)
9.997.700.
Auk þess, sem hjer er tekið
hef ‘r aðallega í 24. gr. verið
borguð rúm 1 miljón til ýmsra
framlaga samkv. lögum, einkan-
lega hluta, sem innlenda lánið
sæla, 3 miljóna, átti að fara til,
eins og jeg strax skal minnast á.
í byrjun síðasta þings, fór fyr-
irrennari minn með rjettu ýmsum
óloflegum orðum um fjárlögin
fyrir 1922, taldi útlitið mjög í-
skyggilegt og bjóst við að minsta
kosti einnar miljónar halla á árinú
fyrir utan allan óvissan en vamt-
anlegan tekjumissi og gjaldaauka.
Sjerstaklega var ekkert gert fyrir
fyrirsjáanlegu gengistapi. Miðað
við þáverandi ástand, held jeg
þessi lýsing hafi í öllu verulegu
verið nærri rjettu, en eins og
yfirlitið ber með sjer hefir betur
rætst úr þessu en áhorfðist. Við
höfum komist klaklítið yfir árið,
ef afborgun á lánum er talin
frá eiginlegum gjöldum eins og
vant er að gera, þó ekki sje
aílskostar rjett, ])á er um veru-
legan tekjuafgang að ræða. Auk
þess, sem talið er í yfirlit'nu
hcfir allstórum upphæðum ver'ð
verið til framkvæmda, sem inn-
lenda láninu 3 milj. átti að verja
til, en það er löngu uppjetið sem
kunnugt cr. Síðastlið.ð ár liefir
því orðið bæði að renta það og
afborga og auk þess leggja fram
fje tll þess, sem lánið átti að
fara í. Bæði sökum þessa og sök-
um tekjueftirstöðva, einkum af
tekjuskatti, voru töluveðar skuld-
ir í viðskiftaliðum ríkissjóðs um
áramótin. Þær verður hægt að
greiða, en það er ógerningur að
halda því áfram af árlegum tekj-
um að verja fje til framkvæmda,
sem áttu að gerast fyrir löngu
brúkað lánsfje. Þó ekki væri
annað þá er það reikningslega
alveg skakt. Annað hvort verður
að veita nýtt lán til framkvæmda
samkvæmt brúalögum, vitalögum,
ef þau koma, áveitulögum, síma-
lögum o. s. frv. eða þá að gera
fyrir þessum gjöldum á árlegum
fjárlogum.
Viðvíkjandi hinum einstöku
liðum á reikningsyfirlitinu fyrir
1G22, skal jeg taka það fram
ao af tekjuliðunum í 2. gr. eru
það aðeins tveir, sem liafa brUgð-
:st verulega og er hvorugt eig-
inlega sorgarefni. Það er nefni-
lega lóhakstolliirinn, sem ekki
nemui' nema 305.400 kr. rnóts við
tæp 400.000 kr. 1921 og áætlaður
600.000 kr. Ríkissjóður hefir
þarna orðið af tekjum, en þess-
konar tekjumissi má hann vel
við una, því landið í heild hefir
þarna auðsjáanlega losnað við
slóra útborguu t'l útlanda fyrir
tóbak. Stimpilgjaldið nýja hefir
líka alveg brugðist; af því höfð-
ust ekki nema 353.600 kr. móts við
áætlaða % miljón. Líklega er hjer
aðeins um skakka áætlun að ræða,
er. ef nokkurt breytt ástand ligg-
ur til grundvallar fyrir þessu,
þá er það minna „brask“ og er
þá bættur skaðinn.
Hinir aðrir tekjuliðir í 2. gr.
hafa að meira og minua leyti
farið fram úr áætlun og fram-
yfir tekjurnar 1921, vel flestir,
að svo miklu leyti sem þeir eru
sambærilegir sökum breyttra laga-
ákvæða. Tekjuskatturinn er langt
fram úr áætlun, en þar er sá
ljóður á, að eftirstöðvamar eru
miklar. E'nn gleðilegasti tekju-
liðurinn er útflutningsgjaldið,
ekki svo að skilja að þeir pen-
ingar sjeu betri en aðrir, þvert
á móti, en upphæðin 793.400 kr.
borin saman við ea. 600.000 kr.
1921, þegar frá er dreginn end-
urgreiddur síldartollur í ár, en
sem rjettilega á heima á 1921,
bendir á að útfluttar vörur okkar
siðastliðið ár hafi numið að minsta
kosti 10 milj. meira en 1921.
Sama máli er að gegna um kaffi-
og sykurtollinn, sem hefir farið
verulega fram úr, bæði næsta ári
á undan og áætlun. Hann er
góður mælikvarði á afkomu al-
mennings og bendir til þess, að
hún hafi þrátt fyrir alla örðug-
leika verið töluvert skárri síð-
astliðið ár en undanfaandi.
Tekjur af bönkum í 4. gi'. eru
einar 70.000 kr., þar af ágóða-
hluti af landsbankanum ca. 34.
000 kr., hitt seðlagjald og er þetta
langt fyrir neðan 175.000 kr., sem
tekjurnar voru 1921 og 250.000
kr. sem áætlað var. Þetta er að
vísu sorglegt, en ekki sorglegt nú,
því hjer er verið að afplána
gamlar syndir, töpin 1919 og
1920, auk þess sem landsbankinn
hefir afskrifað tap sitt á euska
láninu. Þessi töp voru vágestir
mikl'r á sínum tíma og aðalundir-
rót okkar jneina, en það eitt
út af fyrir sig að þau sjeu gerð
upp og þá tekin eins og þau eru,
er skref í áttina til heilbrigðara
ástauds og því fremur gleði- en
sorgarefni.
Gjaldamegin hafði, eins og jeg
gat um, í 7. gr., ekki verið gert
noitt fyrir gengismun, enda fer
sú grein rúm 200 þús. kr. fram úr
áætlun. Annars er í flestum gjalda
greinum minna greitt en áætlað.
Það er aðallega í 4. gr., sem um-
framgreiðsla cr, nefnilega til auk-
iunar landhelgisgætslu 70.000 kr.,
og til gjalda samkvæmt 77. og 78.
gr. fátækralaganna 127.000 kr.
9. gr., alþingiskostnaður, errúm
71.000 kr. undir áætlun, það get-
ur stjórnin ekki talið sjer til heið-
urs, hann á þingið í fyrra óskift-
an. Að öðru leyti má nefna 12.
fe'i'v smn er rúmum 50 þús. kr.
uridir áætlun, 13. gr. ca. 75.000
kr. Þar eru símagjöld þó ca. 35
þús. kr. yfir áætlun, 14. gr. og
16. gr. með 72.000 kr. og 122.000
kr. undir áætlun.
í stuttu máli er þá afkoma
landssjóðs þetta ár sú, að okkur
hef:r (ekist að halda við eða vel
það, okkur hefir tekist að stausa
á þeirri óðflugaferð niður í glöt-
ur. fjárhagslegs sjálfstæðis, og við
höfum fengið svigrúm til þess að
snúa við og reyna að halda, upp á
við aftur, enda verðmn við að
kl:fa til þess þrítugan hamarinn
að komast upp aftur og út á víð-
an völl, þar sem hægt verði að
taka til við nauðsynlegustu og
vandgeymdustu framkvæmdir. —
Þessari stefnu verðum við að
halda og húu er afmörkuð fyrir
yfirstandandi ár og fyrir hið
íiæsta með frv. því, er nú liggur
fyrir. Hlutverk þingsins í þessu
, «
efni er tiltölulega auðvelt, það
tekur að minsta kosti enda, það
er aðallega að láta ekki fá sig út
úi’ stefnunni. í framkvæmdinni
hvílir þetta mest á íjármálaráð-
herra. Hann verður, hver sem
hann er og hverjum flokki sem
hann fylgir, daglega að hafa
þessa stefnu fyrir augum, hann
vCrður að spara bæði krónuna og
eyrinn og þó stöðugt að gera
greinarmun á því, sem verulegt
ei og ekki, því sem til hagsmuna
horfir og því sem má bíða. Og
hanu má umfram alt ekki fara að
luigsa um að vinna sjer til frægð-
ar, með því að fara að leggja fje
í einhver, kanuske í sjálfu sjer
glæsileg og góð fyrirtæki, ef þau
ekki eru samrýmanleg rjettri
stefnu í fjárhagsmálinu. Hann
verður frá fyrsta degi að gera
sjer það ljóst, að hann aflar sjer
ekki vinsælda með starfi sínu,
hann verður að ganga að því með
opiu augun, að hann, ef hann
gætir skyldu sinnar, vinnur sjer
hvorki til frægðar nje langlífis
svo jeg víki dálítið við orðum
Magnúsar konungs. Hann verður
að eiga þá rjettu þjónslund,
þjónslundina gagnvart rjettu mál-
efni og hann má engum öðrum
herrum þjóna. Enginn skilji
orð mín svo, að jeg sje
að kvarta fyrir mitt leyti yfir
aðbúðinni, þvert á móti mega
menn hjer eiga það, að þeir láta
vcd að stjórn þegar þeir sjá hvað
fara gerir, mjer hefir veitt auð-
velt að koma mönnum í skiln-
ing um hvert stefndi og það var
oft auðveldast með þá, sem bág-
ast voru staddir. Einstöku meim,
sem fullhagvanir voru á þessum
slóðum býst jeg við að hafi hugg-
að s:g við það, að „all skammæ
mun skúr sjá“, en það er ein-
mitt það, sem hún ekki má verða.
Ef við ekki höldum stefnunni,
með allri skynsemd náttúrlega,
þangað til við erum konmir úr
kútnum, ef nú eða næsta ár er
tekið til aftur að í'ugla lands-
sjóð, þá • er unnið fyrir gíg og
ver fai'ið en heima setið. Það má
skifta um stjórnir og það má
skifta um þing', en stefnunni verð-
ur að halda, annars snýst það
sem rjett hefur verið gert upp í
misrjetti og það á það ekki
skilið.
Niðurl.
” Jarðyrkja41
Eftir Lúðvík Jónsson.
Framh.
Vjelanotkunin. Á námsárum
mínum í Daiimörku komst jeg í
dálítil kynni við jarðyrkjuvjelar;
op þá var bæði jeg og margir
aðrir þeirrar skoðunar, að þær
muudu hvarvetna eiga mikla'
fraintíð fyrir höndum. En í það
und, sem jeg kom til Engl'ands
á ófriðarárunum, vildi svo til,
að enska stjórnin hafði valdboðið
bændum þar að yrkja óbrotið
lúiid til aukinnar kornframleiðslu
í landinu; og til þess voru mikið
notaðar jarðyrkjuvjelar.Þar komst
jeg í náin kynni við vjelanot-
kunina, sem gerbreytti áliti mínu
um framtíð slíkra verkfæra fyrir