Morgunblaðið - 24.02.1923, Blaðsíða 2

MUKGUNBLAÐIÐ
Skrifsíofustarf.
Ungur og duglogur, vel fær skrifstofumaður getur fengið at-
vinnu á einni af stærstu skrifstofum bæjarins. Eiginhandarumsókn
ásamt meðmælum, ef til eru, sendist Morgunblaðinu.
Fvrirlestur
um heimilisiðnað
fiytur Jón G. Sigurðsson bóndi að Hofgörðura, sunnudaginn 25. þ.
m. kl. 9 e. h. (hósið opnað kl. 8'/*) i Báinnni. Aðgöngumiðar verða
seldir í bókaverslun Guðm Gamalíelssonar í dag síðd. ^g við inn-
ganginn á morgun.
Landsstjórn og alþingismönnum boðið á fundinn.
Ódýr bók.
17 árg. (Valtýs) af Eimreiðinni á 15 kr.,
sem innih. um 450 fræðigr., 160 kvæði, 300 myndir og 50 sögur.
Alt skrifað af mentuðum og fjölhæfum fræðira. Notið tækifærið
Kr. Kristjánsson, bóksali, Lækjargötu 10.
Nýtt skyr
frá Hvanneyri og Eskiholti fæst daglega í eftirtöldum mjólkurbúð-
um: Vesturgötu 12, Laugaveg 10. Laufásveg 15, Þórsgötu 3, Lauga-
veg 49 og Hverfisgötu 50 og kostar pr. »/a kg. 0.60.
í sömu búðum fæst:
nýn pjómi
frá Mjólkurfjelagi Beykjavíkur og Hvanneyri á kr. 3 20 pr. 1.
Ennfremur sendum við heim til kaupenda alian daginn
mjólk, rjóma og skyr, ef það er pantað í síma 517 eða 1387
Virðingarfylst.
Mjólkurfjelag Reykjavikur.
Fjármálin.]
Ræða fjármálaráðherra, er
hann lagði fyrir Alþingi
fjárlagafrumvarp sitt
20. þessa mánaðar.
Niðurl.
Þegar maður tekur fyrir sig
„status“ landssjóðs, yfirlit yfir
exgnir og skuldir, eins og hann
er í landsreikningunum fyrir 1921,
í lok þess árs, sjest það fljótt
að „tjáir ei við hreptan hag að
búa“. Skuldirnar eru þá 16.385,-
000 kr. þar eru líka taldar ýms-
ar eignir þannig að umfram
skuldir eigi ríkið 13.718.000 kr.
Jeg skal ekki rengja þá skýrslu,
en maður sjer á augnabliki að
þar eru taldar margar eignir,
sem ekki eru sambærilegar skuld-
nnum, sem aldrei verður hægt
að verja til þess að borga skuldir
með. Vitarnir eru taldir alt að
, miljón kr. virði, en við hvorki
getum nje viljum selja þá til þess
að borga upp í skuldir. Síma-
kerfin eru talin upp undir 3
miljónir, en við hvorki getum
uje viljum selja þau fyrir það
og þau renta heldur ekki þessa
upphæð. Alveg sama er að gegna
um eignir til almennrar og nauð-
synlegrar notkunar, skólahús, spí-
tala og hæli, kirkjur og prests-
setur og að mínu áliti einuig
um þjóðjarðirnar. í eignum, sem
hugsanlegt er og forsvaranlegt að
telja upp í greiðslu á skuldum,
eigum við í hæsta lagi 6 milj.
og eru þá eítir 10 milj. rúmar
ai skuldunum, sem við að vísu
rneira en eigum fyrir, en sem
við ekki eigum arðberandi eignir
fyrir, er geti rentað og afborgað
skuldirnar. Þessar 10 miljónir
verður því að borga af tekjum
komandi ára, ef þeim eru ætluð
20 ár, þá y2 miljóu á ári. Jeg
er ekki að gera ráð fyrir að engin
ný lán verði tekin á þessu tíma-
bili, en jeg geri ráð fyrir, að
það verði aðeins tekin skynsam-
leg lán til arðsamra fyrirtækja,
sem þá sjálf borga lánin, eða
nauðsynlegra fyrirtækja og sje
J)á strax gert fyrir tekjum til
rentu og afborgana. En slík lán
1 oma ekkert þessu máli við. Þær
10 míljuóir, sem jeg mintist á,
eru tapaðir peningar og verða
að borgast af árlegum tekjum.
Það var það, sem jeg átti við
áðan, að ekki væri allskostar rjett
að telja allar lána afborganir
frá tekjuhalla eða með til tekju-
afgangs hvers árs. Þessar af-
horganir eru nauðsynlegar og
hagur ríkisins er ekki í rjettu
horfi, nema tekjur og gjöld stand-
ist á þótt þessar afborganir sjeu
taldar með gjöldum.
Það hafa heyrst ýmsar skýring-
ar á Þvó hvarjar orsakir liggji
til þess að fjárhag landsins er
komið sem komið er. Jeg skal
ekki fara xít í það, en aðeins
í fáunx orðum taka. fram það,
sem landsreikningar síðari ára
' segja um þetta. Ef maður tek-
ux eiginlegar (ordinærar) tekj-
m- 0g gjöld fyrir sig og okki
Ælur tekjm- af lánum eða rydd-
um eignum og heldur ekki gjöld
sem verðmæti hefir fengist fyrir,
sýnir það sig, áð árlegar tekjur
landssjóðs fyrir stríðið 1913 og
1914 nárnu ea. 2 miljnóum, 1915
°g 1916 3 miljónum og gjöld-
in stoðust nokkurn veginn á við
þetta og sukldirnar voru ríflega
£ við eins árs tekjur. En svo
fer að fara út um þúfur. 1917
og 1918 eru tekjurnar áfram ca.
3 miljónir, en gjöldin fyrra árið
rúmar 5 milj. og síðara árið
rúmar 6. milj . Þarna fara þá
rúmar 5 miljónir. 1919 eru tekj-
urnar loksins samræmdar dýr-
tíðinni og standast vel á v:ð
gjöldin með hjer um bil 8 milj.
króna. En svo fer strax um þver-
hak aftur 1920 og 1921; tekjurnar
eru þær sömu, rúmar 8 iniljónir,
en gjöldin fara, sökum launalaga,
dýrtíðaruppbótar o. s. frv. rúm
lega þrjár og tæpar 3 milj. fram
úr þeim hvort árið. Þarna eru
þá komnar þær 10—11 miljóna
króna skuldir, sem nú þjaka oss
og stafa frá því, að við í hvort
tveggja skiftið vorum tveim ár-
um of seint á ferðinni með að
samræma tekjur og gjöld. Það
verðum við að láta okkur að
varnaði verða.
En það er fleira, sem má lesa
út úr reikningum þessara ára og
rú sný jeg mjer að ástandi lands
og þjóðar yfirleitt og í því er
bagur landsssjóðs ekki nema lít-
ill þáttur, þó harla þýðingarmik-
il] sje. Grundvöllurinn til hags
okkar nú er lagður á stríðsár-
unum, fyrst hægt, en svo með
sívaxandi hraða. Landsreikning-
arnir, sem jeg nefndi, bera það
m.eð sjer, hvernig dýrtíðin geys-
aði yfir landið, taumlítið. Af
dýrtíðargróðanum, sem ríkin ann-
ars tóku drjúgan skerf af, og
stundum því nær allan og vörðu
til viðhalds þeim hluta mannfje-
lagsins, er íyrir mestum hallanum
varð, fjekk landssjóður ekki nema
litið og of seint, hafði því ekki
fje aflögum til verulegra ráð-
síafana móti dýrleikanum og' varð
að lána fje til þess að standast
þá verðlagshækkun, er beint á
honum lenti. Dýrtíðin keyrði fram
úr öllu, fjölfróðir menn hafa
haldið því fram að Reykjavík
um það leyti væri dýrasti stað-
urinn á hnettinum. Pjeð, sem
ekki var hirt hjá stríðsgróða-
mönnunum, lauthinufornalögmáli:
„illur fengur illa forgengur“.
Þegar svo hrapið kom, tekjur
minkuðu og eignir fjellu í verði,
er. framleiðslukostnaður og skuld-
ir hjeldu fullri hæð, steyptust at-
vinnurekendur auðvitað um koll.
Með blað og blýant í hendi kon-
síateruðu bestu höfuð þjóðarinnar
að fiskveiðar og kvikfjárrækt
borgaði sig ekki á íslandi. Nú
sjá sem betur fer bæði þeir og
aðrir að þetta var of alment
ti) orða tekið. Blessaður þorsk-
urinu og sauðkindin voru saklaus
í þessu, það var bara svona máti
að reka atvinnu upp á, sem ekk
borgaði sig. En við stöndum ftir
með tvær hendur tómar og það
því minna sem við erum skuld-
ugir.
Við eruin líkt staddir og ísra-
elsbörn í eyðimörkinni forðum.
Við höfum dansað kriug um gull-
kálfinn, erum að súpa seyðið af
honum og verðum nú að fara
að draga okkur yfir eyðimörkina
i áttina til hiiis fyrirheitna lands.
Og við verðnm að finna leiðina
sjláfir. Það er engin vou á ský-
stólpa eða eldstólpa til að vísa
okkur veg, enda gerist þess ekki
þörf, því við höfum næga vís-
bendingu í því, sem bæði við
sjálfir og aðrar þjóðir hafa gert
með góðum árangri þegar líkt
stóð á. Eftir fyrri styrjöldina
miklu á fyrstu árum 19 aldar-
iunar og eftir hrun þjóðbank
ans danska, þegar við stórtöp-
uðum og alt fór í kalda kol eftir
því sem farið gat á þeim tímum;
var þetta unnið upp aftur á nokkr
um árum með atorku, iðju og
sparsemi, við lærðum aftur að
búa að okkar eigiu framleiðslu
frekar en áður, við lærðum að
hjálpa okkur sjálfir. Sú kynslóð
sem ólst upp í þessum heilsu-
sama skóla var grundvöllurini.
að öllum þeim framförum, sem
við tókum fram um síðustu alda-
mót. Líkt stóð á um sama leyti
bæði hjá Dönum og Norðmönnum,
nema því meira áberandi sem þeir
voru komnir lengra á veg og með
líkri aðferð komust lengra í fram-
förum. Alveg sama dæmið er til
hjá Svíum og það líkara okkar
sem það er eidra, nefnilega eftir
ófarirnar um 1720. Og ef vel er
aðgætt, sjáum við hvernig allai'
þjóðir, sem eiga sjer viðreisnar
von, nú feta þessa erfiðu braut
og atvinnuleysið, sem hebt hamlar
öðrum þjóðum, á sjer ekki stað
hjer í sambærilegri mynd. At-
vinnuleysið hjá iðnaðarþjóðunum
stafar af því, að þættir, sem þær
ekki ráða yfir í atvinnurekstr-
inum, erlendir þættir, hafa bilað
eða horfið úr sögimni. Okkar
atvinnuleysi, að svo miklu leyti
sem það kemur fyrir, á sjer að-
eins orsök í handvömm og skipu-
lagsleysi innanlands.
Umfram alt verðum við að vita
það, að okkur dugir ekki að
hi|gsa um að hlaupast 'íundan
bagganum, sem við höfum buud-
ið okkur. Við megum ekki hugsa
okkur eitthvert alsherjar töfra-
meðal, eitthvert þjóðráð, sem á
billegan máta og með klókindum
geti losað okkur við baggann.
Slíkt þjóðráð er alveg áreiðan-
lega ekki til; það er ekki til
og það væri alveg' óheilbrigt og
móti allri hugmynd um rjettlæti
hlutauna ef við gætum hegðað_
okkur eius og við höfum gert
og losnað við afleiðingarnar á
nokkurn annan hátt, en að vinna
þær af okkur. Því er alveg eins
varið með þjóðir og einstaka
menn, sem hafa lent í braski,
skuldavafstri og' reiðileysi. Annar
tekur sig' til með tápi og vinnur
sig upp aítur, hinn grípur eitt-
livert „þjóðráð“, skrifar falskan
víxil eða eitthvað þvílíkt.
Ykkui- er alveg óhætt að leggja
út á hina erfiðu braut í fullu
trausti þess, að hún liggur til
framtíðar landsins okkar. Við eig-
um atvinnuvegi, arðvænni og
tryggari en flestar aðrar þjóðir
og það má bæta við þá því nær
ctakmarkað, vinnandi menn okk-
ai til lands og sjávar, standa ekki
öðrum að baki að dugnaði og
atorku, en á sumum sviðum að
verklegri þekkingu. Það eru tölu-
verðir ágallar á því hversu af-
urðir okkar komast á markað,
sem eðlilegt, er, því fram að þessu
hafa útlendingar sjeð um það,
ilð höfum ekki fylgt þeim lengra
en að skipshlið, en þetta á fyrir
sjer að lagfærast. Innflutning
höfum við lengur stundað og fer
hauu betur úr hendi.
Jeg held við sjeum m.jög skamt
komnir í, «ða öllu heldur að okkur
alveg vanti efnalega mentun. 3
flokks vörnr renna í okkur eins
og nýmjólk fyrir 1. flokks verð.
Kaupvilji okkar á útlent skran
virðist ekki öðrum takmörkunum
bundinn en kaupgetunni og tæp-
lega það. Þó starfsemi og fram-
kiðsla sje aðalatriðið, má heldur
ekki vanrækja að geyma feng-
ins fjár.
Von mína um efnalega við-
reisn þjóðarinnar hef jeg alveg
bygt á henni sjálfri, og jeg hef
alveg hlaupið yfir öll vanaleg
svigurmæli um þing og stjórn,
sem leiðtoga þjóðarinnar. Þess-
konar orðatiltæki eru orðin úr-
elt og alveg röng. Þing, sem
byggist á almennum kosningum
og stjórn, sem byggist á þing-
raði, eru hvorugt svo til komin
eða til þess ger, að vera leiðtogar.
Þvert á móti er það almenn
reynsla í öllum löndum að þau
fylgja straumum sem best þau
geta. Það er alt önnur og að
mínu viti bæði virðulegri og nyt-
samari staða, sem þing' og stjórn
hafa. Þau eru í þjÓHustu þjóðar-
'nnar, þau vinna fyrir bana,
greiða götu hennar ekki með ein-
hverjum stórstökkum, sem þjóðin
ekki hefir athugað og því síður
samþykt, heldur með daglegri og
stöðugri starfsemi í ákveðna átt.
Um slíka áframhaldandi starf-
semi í þjónustu eínalegrar viðreisn-
ar var rætt á þinginu í fyrra. Það
rjettmætasta : þeirri mótstöðu, er
gjörði að verkum að ekbi voru gjörS
ar neinar ráðstafanir til þ®SS að
styiíja útflulnirig afvirða og til að
draga úr innflutniufsóþarfa, hygg
jeg hafi verið tilfinning fyrir því
að þær uppástungur, sem komu
fram, hafi þóti heimta of lítið sam-
starf af sjálfri þjóðinni, ráöa of
miklu fyrir þjóðina, En jeg er þess
fullviss að þingið einhuga og af
fremsta megni vildi styðja útflytj-
endur til þess aö koma á og fram-
fylgja skipulagi, sem þeir sjálfir
bindust í'yrir í hinu mjög svo þý'ð-
ingarmikla starfi þeirra. Innflutn-
ingi má mikið beina í rjetta átt með
tollum, þannig að þeir styðji inn-
lenda framleiöslu án þess að auka
dýrtíð í landinu. Menn eru einhuga
um bættar sam.göngur sem skilyrði
fyrir aukinni framleiðslu; í því efni
kann að vera skoðanamunur á getu
en ekki á vilja. Minna er talað um,
en ekki síður þýðingarmikið, að al-
menn líðan okkar „standard of life“
gttiíhaldistogskánað.Þar rekurmað
nr sig undir eins á eitt áhyggju-
efnið, húsnæðisvandræðin í Reykja-
vík, sem um leið eiga þátt í því, að
halda uppi dýrtíð fyrir alt landið.
Svona mætti halda áfram lengi
og skal jeg ekki við þetta tækifæri
þreyta menn á því; hjer liggja fyr-
ir verkefni svo ekki sjer út úr. Það
má segja um hvert þeirra að það sje
smátt, en margt smátt gjörir eitt
stórt: framþróun þessarar þjóSar.
í slíkri viðreisnarstarfsemi, sem
jeg hefi lýst, hefir þingiS sinn ríku-
lega verkahring, ekki svo mjög á
löggjafarsviðinu, því í eðli sínu er
frekar iun framkvæmdarmál aS
ræ'ða en löggjafar, heldur meS því
að halda uppi stefnunni gagnvart
öfgum og tildri, sem á haua er reynt
að hengja og gagnvart. skiftandi
stjórnum, ineð því aS skera úr hvert
málefnið sku I i fremur tekiS þegar
um margar nauðsynjar er aS ræSa,
sem þó ekki er hægt aS taka allar í
einu o,g með því að lieimila fje og'
vald til hinna ýmsn framkvæmda.
í þessu liggui' að eitt þýSingar-
mesta verk þingsins á svona túnum
er þátttaka þess í myndun lands-