Morgunblaðið - 20.03.1925, Qupperneq 3

MORGUNBLABIÐ
MORGUNBLABIB.
(/ t*íofnandl: Vllh. Finsen.
:>¥ < 'iíefiindi: Kjelag I Reykjavtk.
Kttstjörar: Jön Kjartansson,
Valtýr Stefánsaon.
f.| Aaglýsingastjörl: E. Bafberff.
0» Skrifstofa Austurstrseti 6.
Slniar: Ritstjörn nr. 498.
Afgr. ogr bökhald nr. 100.
Auglýsingraskrifst. nr. 700.
1 netmastmar: J. KJ. nr. 743.
V. St. nr. 1220.
E. Hafb. nr. 770.
Áskriftagjald lnnanbæjar og I n*-
grenni kr. 2,00 & mánuIH,
innanlands fjær kr. 2,B0.
'k T lausasölu 10 aura elnt.
I iHH ivIíni1.
Enn vr mönmim í minni, með
livílíkum stóryrðum Tímaklíkan
hóf starfsemi sína. hjer á árunum.
Margir brostu að stóryrðunum, og
hugsuðu sem svo, að þetta vœri
«kki annað en unggæðingsháttur.
Við skilningsbrenglaða ofstopa
væri ekki orðum eyðandi. En
bændurnir, sem ljetu ginnast al'
fagurgalanum, mundu fljótt læra
af reynslunni, hvert s’tefndi. peim
mundi fljótt lærast, að gera grein-
armun á stjórninálamoldviðri og
hagsmunum landbúnaðarins. peir
væru vanir nemendur í skóla
reynslunnar.
Eitt af uppáhalds umtalsefnum
Tírnans, var það, að sópa skyldi
allri kaupmannaverslun úr vegi.
Svo mjúk og unaðsmild væru
faðmlög liinnar upprennandi
kaupfjelagsverslunar, að enginn
bóndi á öllu íslandi, gæti til
lengdar fengið það af sjer, að
skifta við kaupmenn.
.jt- Sjálfra ykkar vegna, or' barna
ykkar, vegna átvinnnvegs ykkar
"ög þjóðarmnar yfirleitt, verslið þið
við hin upprennandi kaup-
fjelög. pau opna ykkur hið fvrir-
heitna landið, sagði Tíminn.
Og hann sagði ennfremur:
Kaupfjelögin ínunu græða öll
ósköp. Sveitirnar munu byggjast
reisulegum býlum. Menning og
skólar dafna í skjóli fjelagsskap-
arins. Við munum leggja vegi og
járnbrautir, fyrir allan verslun-
arhagnaðinn.
Nylega hefir fyrv. alþm. Sig-
urjón Friðjónsson sagt frá þeim
lærdómi, sem þeir Þingeyingar
hafa fengið eftir 40 ára. reynslu.
Hann hefir sagt dapurlega sögu
um vænlega byrjun, er breyttlst
í tyllivonir og tál. pegar svo er
Þar — hvers er þá að vænta ann-
m-ístaðar ?
peim gleymist furðu fljótt
Tíma-„leit$togunum,“ að allur
•gTÓðmu, meimiugin,. hagsældin og
samgöngribæturnar urðu fyrst og
fremst að bt ggjast á því, að fjár
liagslegur gi'óði yrði á verslnn-
inni.
Með mörgum feitletursgreinuio
var búið að tilkynna bændum það.
að ef þeir versluðu við kaupfje-
lög, þá batnaði hagur þeirra að
mun. Og bændum fór, eins og oft
vill verða, að þeir seíldust til þess
:að ,taka út á‘ væútanlegan gróða.
En í þann nnmd, sem bændur
'voru að koma sjer fyrir með, að
koma væntanlegum gróða í lóg,
breyttist aðstaða verslunarinnar.
í verslunarre’kstrinum varð nú
að leggja aðaláhersluna á stjórn-
málaskoðanir starfsmanna, og
jafnvel viðskiftavina. — Snerist
ka upfjelagsverslunin þá öfugt við
annari verslun á þann hátt, að
oft virtist aðal-áherslan lögð á
það, að einangra verslunina inn-
an þröngra takmarka; i mótsetn-
ingu við heííbrigða verslun, er
leitar sjer æ víðtækari sambanda
á báða bóga, fyrir kaup og sölu.
Fyrir menninguna, sem lofuð
var, kom samábyrgðin sæla. Bænd
■urnir. sem bvattir voru til þess
að ganga í kaupfjelögin, vegna
barna sinna. skila þeim nú arfi
.samábyrgðarinnar. Og fyrir allar
unrbæturnar, járnbrautina og því-
umlíkt komu skuldirnar.
Eri. stmfregnir
Khöf'n 18. mars !25. FB.
Nýtt ríkislán í Noregi.
Símað er frá Osló á mánudag-
irm, að stjórnin ætli nð leggja
fyrir Stórþingið frumvarp til
laga, er heimilar stjórninni að
taka stórt lán, líklega 200 milj.,
þess að borga upp sum gömul,
bundin lán og til greiðslu nýrra
lausaskulda.
Lántaka sú, sem hjer um ræðir,
mun vera ætluð til Jiess m. a. að
greiða bráðabirgðalán, er tekiS var
íii'ið 1920 uþp á 100 miljónir, til
þess að draga úr gengishrnninu, svo
og önnur bráðabirgðalán, er tekin
voru na-stu árin á eftir ófriðrimn.
Er þannig frá þessari lántölvii
sagt í norskum blöðum, að lienni
verði þannig fyrirkomið, að hún
muni engin áhrif liafa á miverandi
gengi norsku krónunnar.
pýskaland og JJjóðabandalagið.
Símað er frá Berlín, að yfirleitt
ríki óánægja. í pýs'kalandi vfir
fundinum í Genf. pýskaland var
kvatt til þess, að sækja mn upp-
töku 1 Alþjóðabandalagið og er
flestum Ijóst, að upptaka þess
* það stendur í órjúfanlegu sam-
bandi við það, að hægt sje að
raða l'ram úr öðrum stórmálum,
t. d. þýsku nppástungnnni um
öryggissamþykt, eftirliti með víg-
búnaði, burtföy setuliðs o. s. fvr.
Uppreistin í Kurdistan
ei' hin alvarlegasta. Tyrkir beita
miklum herafla, en engan árang-
ii'' höfír það borið fyrir þá ennþá.
Fyrst eftir ag Kurdistanuppreistiu
braust út, voru margir þeirrar
skoðunai', að hún mundi ekki eiga
sjer langan aldur, hún mundi
hjaðna eins ^nögglepra og 'hún
'kom. En eftir því, sem glöggari
fregnir hafa borist af uppreist-
inni, er mönnmn orðið það ljóst,
að hún er unifangsmeiri og alvar-
íegri en ietlað var í fyrstn. En
einkum voru nienn tullvissir um
það, að uppreistin væri ekki neinn
hjegómi, þegar þa® varð hljóð-
bært. að hinn nafnfrægi Sheik
Said. stæði í broddi nppreistar-
manna.
Xú er það fullyrt, a^ það ,Sje
takmark Slieik Saids, að stofna
sjálfstætt ríki í Kuídistan. En
það sem gerir þes.sa uppreist að
heiinsviðbnrði, er það, að nýlega
hefir Alþjóðabandalagið stofnað
og sent til Kurdistan, nefnd eina,
sem á að afmarka olínlindasvæði.
nýfundið í landinu. pað er þetta,
sem dregur alla athygli að upp-
reistinni og landinu, því olían er
áhrifamikil í stjórnarathöfnum
þjóðhöfðingjanna nú eins og fyr.
Eitt af því, sem bendir til þess,
að full alvara sje í uppreist
Kurda, or það, að þeir liafa ný-
lega, að þvi er símað hefir verið
til London, útnefnt til konungs
yfir landinu, son Abdul Hamids
Selem.
pað er vitanlega ómögulegt, að
segja um að svo komnu, hver á-
rangur verður af uppreist Kurda.
En víst er orðið um að, að þeim
er full alvara. Og á margan hátt
getur það orðið Tyrkjum örðug-
ur ljár í þúfu að fást. við þá,
ekki síst, egar Tyrkir eru alstað-
ar í álfunni illa liðnir og eru
niargra ára vandræðaefni. Knr-
dar niuriu hafa samvið álfunnar
sín megin, en Tyrkir ekki. Minsta
kosti fór blaðið „Ethniki Phoni“
þeim , orðmn « um Tyr’ki fyrir
stuttu, að þá fyrst yrðu þeir
nokkurnveginn húshæfir í álfunni,
þegar þær þjóðir, sem þeir höfðu
undirokað, gerðu uppreist gegn
þeim.
Alvinnudeilur í Danmörlm.
Verkföll og verkhönn.
I gær barst skeyti til einnar versl
unar lijer í bænum, um verkfall og
verkbann, er byrja áttu í gær í
Danmörku. Skeytið, sem Mbl. hefir
fengið til birtingar, hljóðar á þessa
leið:
A morgun bvrjar verkfall hjá
verkamannafjelögum járnsmiða, og
verkbann við sykur- og smjörlíkis-
verksmiðjur. Auk þess liafa eigend-
ui’ oiíumylna boSað verkbann ]>.
3. apríl. Búist er við víðtækari at-
vinniitruflumim á næstunni..
Úndanfarnar vikiu* liafa sátta-
semjarar í kaupgjaldsdeilum í
Damnörku, staðið í stríði, að réyna
að koma sættum á milli verkamanua
og vinnuveitenda. — Ilafa verka-
mannafjelög hvert af öðru boöað
verkföll, ef ekki gengi saman fvrir
vissan tíma. Nýlega var að því kom
ið, að prentarar gerðu verkfall. En
]>á tókst á síihistu stundu að af-
stýra vinnustöðvun. Verkfalli höfðu
]>á hót.að múrarar, skósmiðir, öku-
menn, klæðaiðnaðarmeUn o. fl. auk
prentaranna.
í Politiken frá 5. þ. m. er þess
getið, að vinnuveitendnr hafi boð-
að járniðnaðarmönnnm verkhann.
En sarnkv. skeytinu hefir það oröið
úr, að þeir gerðu verkfall. Eftir
því sem þar stendur, mun það vera
vun 10 þús. manns, sem lagt hafa
niðUr vinnu.
Nokkrum dögnm síðar er ]iess
getið í blöðiun, að fjelag vinnn-
veitenda liafi skrifáð sambandi
verkalýðsfjelaganna ítarlegt hrjef,
þar sem vinnUveitendur segjast
vera orðnir þi*eyttir á öllum nm-
ræðunnm og skrafinu.
I brjefi þessu sýna þeir fránl á,
hvílíkar afleiðingar það hafi fyrir
f'ramleiðslu landsins og aflíomn
þjóðarinnar, ef verkalaun hækki
nú, þar eð t. d. verkalaun hjá ná-
grönnum þeirra, Þjóðverjum. sjen
ekki nema % á móts við danskt
verkakánp. Samkepnin við þýskn
framleiðsluna sje því aS verða
Döntim óbærileg.
Geta verkamenn ékki neitað því,
að svona sje ástatt í Þýskalandi, en
þeir fsera fram þá einkennilegu af-
sökun, að verkakaupið þýska muni
tvöfaldast eða þrefaldast innan
skamms. Cfeta þeir þó ekki fiert
neinar sönnur á það mál sitt.
Sainkv. skeyti, er hirtist hjer í
bíaðinu í gær, hafa sænskir vinnu-
veitendur sett verkbann á, er nær
tii 130000 verkamanna.
Um tildrög þess vænitnm vjer að
geta flutt npplýsingar bráðlega.
Og í Noregi er ekki grnnlaust uin,
að enn dragi til alvarlegra atvinnu-
spella.
Innlendar frjettir.
Frá Vestmannaeyju m.
(Einkaskeyti til Morgunblaðsins.)
Fndanfarna daga hefir veriö
tregt nm fisk hjer, liai'a að mestn
valdið illar gæftir. I dag er sára-
lítill afli.
Togarar Iiafa ekki sjest lijer síð-
íin ,,Þór“ kom hingað og fór að
verja fiskimiöin.
T.Ttlit er ilt með afla nú um þcss-
ar mundir.
Veiðarfæri hafa skemst mjög
undanfarið vegna ótíðar; nokknð
hefii' einnig tapast af þeim.
I giiT gerði bæjarfógeti húsrann-
sókn hjá tveim áfengisbruggnrum
og fann áfengi og áhöld hjá báðurn.
Voru það sömu mennirnir er tel -
ir voru í fyrravor, einnig þá fyr-
ir áfengisbrugg. Dómur livíldi á
þeim síðan, en þeir höfðu ekki koni
ist að enn að taka út refsingnna.
en hafa haldiö iðjunni áfram á
meðan.
Austan úr sýslnin.
(Samkv. viðtali við Olvesá i gær).
ITr Þorlákshöfn var róið í gær
og fyrradag, og var ágætur afli
báða dagana. En á Stoltkseyri og
Eyrarbakka var ekki róið söknm
brims. En alt útlit var fvrir í gær,
að þaöan mundi verða róið í dag.
í Aiistur-Landeyjum, og einkum
á Steinafjöru nndir Anstnr-Eyja-
fjöllnm, hefir rekið óvenjumikið af
fiski. Á mánndaginn og þriðjndag-
inn rákn nm 600, mest •þorsk. Alita
menn, að fiskur þessi sje aðallega
úr netnm Vestmannaeyjabátanna.
Skólanefnd hjeráðsskóla Suðnr-
lands hefir fengið nýtt tilboð um
skólasetur á Reykjafossi í Ölfusi. A
sýslan þar dálitla landsspildu. En
jarðareigendnr, Bogi Þórðarson og
Gísli Björnsson, hafa lofað aö bæta
við hana. Ileyrst hefir, að Ölfus-
ingar hafi liaft við orð að leggja
skólanum 15000 kr., ef Iiann yrði
reistnr á Beykjafossi.
Alþingi.
Allsherjarnefnd neðri deildar
flytnr tillogu um skipun milli-
þinganefndar til að íhuga sveit-
arstjórnar-, bæjarstjórnar- og fá-
tækralöggjöf landsins. Sknlu fjór-
ir nefndarmenn kosnir af samein-
uðu alþingi, með hlutfallskosn-
ingu, en atvinnumálaráðherra
nefnir hinn fimta.
Álit fjárveitinganefndar Nd.
Fjárveitinganefnd neðri deildar
hefir sent frá sjer nefndarálit nm
fjárlagafrmnv. og breytingartil-
lögur við það.
Nefndin leggur til að hækka
tékjuáætlnnina um 930,000 kr., og
gjöldin um svipaða upphæð. Seg-
svo um þetta í nál.:
„par sem nefndin leggur nú til,
að gjöldin hækki yfir 900,000 kr.,
þá má geta þess, að tekjuáætlun-
ia varð henni ta.léverð örvun til
þessa. Má segja, að hún sje aL
veg óvenjulega varkár, og vill
nefndin telja það höfuðkost frv.
Og þó að hún geri tillögnr un
talsverðar hækkanir á ýmsum Bð-
um, vill hún jafnframt halda þvS
fram, að áætlunin sje enn varieg
og engu óvarlegri en verið hefir
á nndanförnum þingum. — Moð
þessu vill þó nefndin ekki draga
úr þeirri gætni, er liún telur
sjálfsagða fyrir stjórnina við
samningu fjárlagafrv.
Niðurstaða eftir till. nefndar-
innar er þessi:
Raunverulegar gjaldaliækkanir
kr. 347600. Afborganir á lausum
skuldum kr. 600(XK), eða samlais
kr. 947600. Lækkanir á gjaldalið-
um kr. 5500, verða eftir krónur
942100. Ilækkanir á tekjuliðom
kr. 930000. Mismunur kr. 12100“.
pað dregið frá tekjuafgangi
frv., kr. 16120,37, verða eftir k».
4020,37, sem er tekjuafgangur eft-
ir tillögum nefndarinnar.
peim 600000 'kr. sem nefndún
ætlar til afborgana lausra skuldu
er ætlað að verja til greiðslu A
skuld við landhelgissj., því að mi
ei í ráði, og talið víst, að þingið
leggi samþykki sitt á, að keyjif
verði skip til landhelgisgæslu. í
sambandi við það leggur nefndin
til, að fjái-veitingin til landhelg-
isga'slu verði hækkuð úr 85ÖÍD
kr. í 150000 kr. Til þess að reisa
nýja vita vill nefndin veita 50000
kr., en í frv. var ekki ákveðið
neitt fje til þessa.. Fjárveiting til
nýrra vega hækkar nefndin um
20000 kr., sem verja á til Yaðla-
lieiðarvegar. Nefndin tekur upp
á ný húsaleignstyrk til stúdenta
9000 kr. Veðurstofan ei’ bækkuið
úr 30 í 40 þús. kr., styrkur til
húsabóta á prestsetrum úr 10 í 20
þús. kr., til sjúkraskýla og lækn-
isbústaða úr ilö í 24 þús. kr., til
unglingaskóla iir 30 í 38 þús. kr-
og nýr liður til að reisa ný.js.
lijeraðsskóla í sveitum 20 þús. kr,
alt að 2/5 kostnaðar.Styrknr til
Búnaðarf jelagsins er hækkaðilr
úr 150 í 200 þús. og til Fiskifje-
lagsins úr 55 í 70 þús. kr. Styrknr
til „pórs,“ hækkaður úr 25 í 35
bús. kr.
Einn nefndarmanna, Bjarni frá
Yogi, flytur allmargar brtt., sem
nefndin gat ekki fallist á, og ern
þessar helstar:
Til sendiherrahalds í Khöfn 4Í>
þús. kr. Til Heilsuhælisfjelags
Norðurlands 50 þús. kr. Vestnr-
landsvegnr 20 þús. kr. Til tveggja
símalína i Dalasýslu 43 þús. kr.
Til stúdentagarðs í Rvík, fyrsli
þriðjnngur styrks 'kr. 33333,33. —
Til búnaðarfjelaga 25 þiis. kr. í
stað 10 þús. kr. Launabót fiski-
yfirmatsmanna hækki úr 3400 fct.
upp í 13000 kr. Eru þó ótaldar
margar brtt. nefndarinnar og B.J.
Gert, er ráð fyrir, að frli. L
umr. (eldhúsdagnr) verði á laug-
ardaginn kemnr, en 2. umr. fjár-
laganna á þriðjndag.
Neðri deild.
Frv. um lendingarsjóði, samþ.
og afgr. sem lög frá Alþ.
Skifting ísafjarðarprestakaFs.
Um það nrðu engar umr. og þótfi
ýmsum undarlegt. Frv. samþ.
með 15:9 atkv. og afgreitt til FtL.
Lærði skólinn. ITm frv. urði»i
nokkrar umr. Mælti með því airk
flm. Magnús Jónsson, en móti því
talaði ÁÁ og Trp, sem gerð*