Morgunblaðið - 15.02.1929, Qupperneq 3

M 0 R G U NBLAtH fc>
»

Btofnandi: Viih. Flnsen.
Utg:efandi: Fjelag i Reykjavlk.
RiUtjórar: Jðn Kjartansson.
Valtýr Stefánsson.
AuKlýsingastjóri: E. Hafberg.
8krlfstofa Austurstrætl 8.
Blsai nr. 600.
Augiýsingaskrifstofa nr. 700.
Heimaslmar:
Jön Kjartansson nr. 742.
Valtýr Stefánsson nr. 1220.
E. Hafberg nr. 770.
Askrlftagjald:
Innanlands kr. 2.00 á mánuOL
Utanlands kr. 2.60 - ——
I iausasölu 10 aura eintakiB.
SkulÖaverslunin
09 afleiðingar hennar.
Erlendar símfregnir.
Khöfn, PB. 14. febr.
Páfaríkið.
Frá Rómaborg er símað til Rit-
*au-frjettastofunnar: Eftirfarandi
nánari upplýsingar liafa verið birt
ar um endurreisn páfaríkisins. Páf
i»n hefir algert fullveldi á svæð-
i»u, sem nú tilheyrir Vatikaninu.
Vmsar biskupakirkjur utan Vati-
kansins fá úrlendisrjett. Vatikan-
ríkið lýsir yfir ævarandi hlutleysi
sínu. ítalía viðurkennir munka-
feglurnar og nunnureglurnar, við-
hrkennir og lögmæti allra dóma,
sem kirkjudómstólar kveða upp
''öðvíkjandi hjónabandsmálum. -
í’jármálasamningurinn ákveður,
ítalía greiði páfanum einn og
jþrjá fjórðu miljarða líra.
Trotsky í Konstantinopel.
f’há Konstantinopel er símað til
■^itzau-frjettastofunnar, að Trot-
hafi komið þangað í gær frá
^dessa. Dvelur hann í rússneska
konsúlatinu.
Vígbúnaður Bandaríkjanna.
Frá Washington er símað: Cool-
^dge forseti hefir skrifað undir
iögin um smíði beitiskipanna
^iiatán.
I.
Dðmnr.
I gær kvað Bergur Jónsson setu-
'dómari upp dóm í máli því, er
utjettvi.sin'1 (Jónas frá Hriflu)
^efir höfðað gegn Jóhannesi Jó-
iannessyni fyrv. bæjarfógeta.
Kunnar eru ástæðurnar fyrir
að þessi ungi lögfræðingur var
^óttur vestur á Patreksfjörð, og
dómsmálaráðherrann treysti
^hnum betur í þessu máli, en hin-
1,111 70 lögfræðingum, sem hjer
ern bvisettir.
Crslit málsins fyrir þessum rjetti
^ðu þau, að dómurinn, sem sam-
hin var uppi í stjórnárráði, hljóð-
upp á 15 daga einfelt fangelsi,
°g var dómurinn skilorðsbundinm
Dómur þessi er að því leyti sann
Vafalaust eru ekki sldftar skoð-
anir á því meðal bænda, að stærsta
böl landbúnaðarins nú sje hin lióf-
lausa láns- og vöruskiftaverslun,
sem enn ríkir í viðskiftalífinu. —
Þetta verslunarfyrirkomulag er
leifar löngu liðins tíma, þegar eng-
ir bankar voru til í landinu og
samgöngur litlar milli landshlut-
anna. Þá neyddust menn 'til þess
að „nota búðirnar fyrir banka.“
Allar afurðir bænda fóru í búð-
irnar og þangað sóttu þeir nauð-
synjar sínar. Sjálfir höfðu bænd-
ur engin peningaráð. Búðirnar
voru þeirra bankar. /
Nú eru tímarnir breyttir. Nú
eru bankar og bankaútbú komin í
kaupstaði landsins og sparisjóðir
dreifðir um land alt. Nti eru hinar
erlendu selstöðuverslanir horfnar
með öllu, en þær voru aðalgróðr-
arstía skuldaverslananna.
En hvernig víkur því þá við að
skuldaverslunin skuli nú standa
í meiri blóma lijer á landi en
nokkru sinni áður ?
Hvernig víkur því við, að ekkert
skuli vera gert til þess að losa
bændur af klafa verslunarskuld-
anna ?
Þegar menn hafa kynt sjer
þróunarsögu innlendrar verslunar,
munu þeir fljótt komast að raun
um hver er orsök þessara víxl-
spora. Fyr á tímum störfuðu kaup
menn og kaupfjelög hlið við hlið,
og unnu saman að endurbótnm á
versluninni. En þetta mátti ekki
lengi þannig vera. Pólitískir spá-
kaupmenn fengu smeygfc sjer inn
á starfsvið kaupfjelaganna. Þeir
fengu því til leiðar komið, að kaup
fjelögin voru dregin inn í haturs-
fulla flokkapólitík. Þessir menn
notuðu svo kaupfjelögin til þess
að lyfta sjálfum sjer hærra og
hærra í hinn pólitíska metorða-
stiga.
II.
Fyrsta og helgasta boðorð hinna
gömlu og góðu samvinnumanna
eins og Pjeturs sál. Jónssonar og
Sigurðar á Ystafelli var, að kaup-
fjelögin skyldu búa skuldlaust.
En eftir að hinir pólitísku spá-
kaupmenn fengu hreiðrað um sig í
kaupfjelögunum var þetta boðorð
g'ersamlega strykað út.
Því miður er nú svo komið með
mörg kaupfjelög hjer á landi, að
þau hafa gersamlega týnt þeirri
stefnuskrá, er fyrstu frömuðir
fjelaganna settu í upphafi. -
kaupfjelögunum ægir níi öllu sam-
sem nefnist „Einvaldsklærnar á
Hornafirði.“ Höfundurinn er Ein-
ar bóndi Eiríksson frá Hvalnesi
í Lóni. Hann hafði í mörg ár verið
fulltrúi fyrir bændur í Lóni í
kaupfjelagi Austur-Skaftfellinga
og segir í stórunv dráttum verslun-
arsögu lcaupfjelagsins í ritlingn-
um. Er sú saga, ef sönn er, harla
eftirtektarverð og gefur góða lýs-
ingu á hugsunarhætti þeirra kaup-
fjelagsmanna, sem aldir eru upp
í anda Hriflu-Jónasar og annara
nútíðar forvígismanna samvinnu-
málanna. Enn hefir engu verið
hnekt, af því sein Einar segir, og
hafa ])ó „samvinnublöðin“ liingað
til ekki látið á sjer standa til
varnar, þegar hróflað hefir verið
við vígi Hriflumanns út um land.
Hjer verður rni ekki rakin rauna
saga sú, er Einar bóndi í Hvalnesi
hefir að segja. Hana þurfa bænd-
ur sjálfir að lesa. Aðeins verður
nánar komið inn á þann þátt sögu
Einars, er snertir skuldaverslun-
ina. Segir Einar frá því þegar
hann og aðrir fulltrúar á kaup-
f jelagsfundum voru að amla á
móti skuldaversluninni, en fengu
við ekkert ráðið fyrir kaupfjelags
stjóranum. M. a. segir Einar (bls.
30) að kaupf-jelagsstjórinn hafi á
einum fundinum sagt við þá full-
trúana eitthvað á þessa leið: „Jeg
skal bara segja ykkur alveg eins
og er, af hverju jeg vil láta skuld-
irnar hanga á bændum, en hugsa
mest um það, að safna. sjóðum.
Það er af því, að undir edns og
bændur losa sig úr skuldunum, þá
segja þeir sig úr kaupfjelaginu.“
Ef hjer er rjett hermt, þá er
angt komið frá því takmarki, er
forvígismenn kaupfjelaganna settu
upphafi. Markmið þeirra var að
byr hjá hinum pólitísku forvígis-
mönnum kaupf jelaganna. Þeim
tókst að svæfa málið á þingi í
fyrra.
En bændur eru sjálfir farnir að
skilja nauðsyn þess, að losna af
skuldaklafanum. Sumir hafa haf-
ist handa í þessu efni. Merkasta
sporið í þá átt er hið nýstofnaða
„Verslunarfjelag Skagfirðinga1 ‘.
Vonandi feta aðrir bændur í fót-
spor Skagfirðinganna. Þetta spor,
samfara. lieilbrigðri löggjöf um
hagkvæm rekstrarlán handa bænd-
um, er vafalaust farsælasta leiðin
til útrýmingar skuldaversluninni.
Og takist það, mun rísa ný blóma-
öld fyrir íslenslra bændastjett.
Kvenfjelagið Líkn
í Vestmannaeyjum 20 ára.
hólfunum, skildu þeir eftir í lirúgu
á gólfinu. En af því, sem þeir
höfðu meðferðis þangað skildu
þeir ekkert annað eftir en 2 kon-
íaksflöskur — tómar. Hafa þeir
hrest sig á innihaldinu meðan þeir
voru þarna að verki.
Verkfallsbölið.
Vestm.eyjum í gær.
f dag eru liðin 20 ár frá stofn-
un kvenfjelagsins Líkn í Vest
mannaeyjum. í tilefni af því gengu
fjelagskonur í skrúðgöngu upp
kirkjugarð og lögðu fagran blóm-
sveig á leiði Halldórs heitins Gunn
laugssonar hjeraðslæknis, en hann
var aðalhvatamaður að stofnun
fjelagsins og hin besta stoð þess
meðan hans naut við. Núverandi
forstöðultona Líknar, frú Ingi-
björg Theodórsdóttir mintist hins
vinsæla, látna hjeraðslæknis við
ætta tækifæri með fallegri ræðu.
Fjelagið hefir áður keypt her-
bergi í Stúdentagarðinuin til minn-
ingar um Halldór heitinn. í dag
afhenti fjelagsstjórnin bæjarstjóra
3000 krónur í peningum að gjöf í
öntgensjóð sjúkrahússins. Fjelags
konur minnast ennfremur afmælis-
ins með samsæti í kvöld.
eru allir bæjarfógetar lands-
ms 0g sennilega flestir sýslumenn
sjálfdæmdir til refsingar, og með-
þeirra forseti Sameinaðs þings,
^agnús Torfason.
ilæjarfógeti hefir þegar krafist
Þess, að dóminum verði tafarlaust
skotið til Hæstarjettar.
Söngf jelag stúdenta. Fundur
verður lialdinn í Mentaskólanum
1 öag kl. 6 síðd. Afaráríðandi að
allir fjelagsmenn mœti, þar eð
mjög merkilegt mál verður lagt
fyrir fundinn. ,
iallaður Stóri-dómur, að með hon- an: V6mk °S verslun ~ Terslun
og pólitík. Starfsmennirnir við
lcaupfjelögin eru ekki valdir eftir
verslunarhæfileikum, heldur eftir
því hversu jónasarlegar skoðanir
þeir hafa á landsmálum.
Þar sem slíkur jarðvegur er.
þrífst skuldaverslunin vel. Enda
mun nú svo ltomið fyrir eigi fá
um kaupfjelögunum, að verslunar
skuldir eru þar meiri en nokkru
sinni áður. Bændur eru fjötraðir
á skuldaklafann og fá sig hvergi
hreyft.
III.
Nokkru fyrir síðustu áramót
kom út ritlingur hjer í bæuum,
Bankainnbrotið ( Berltn.
búa skuldlaust og halda kaupfje-
lögunum utan við flokkapólitíkina.
En núverandi forvígismenn nota'
skuldirnar til þess að halda bænd
um í kaupfjelögunum. Síðan eru
kaupfjelögin notuð til þess að
ialda bændum við hina pólitísku
trú Tímaklíkumanna?
IV.
Nú eru bændur fyrir alvöru
farnir að svipa seyðið af ráðs
mensku hinna pólitísku forráða-
manna kaupfjelaganna..Og það er
erfiðara að komast klakklaust úr
ógongunum en í að rata. Nú er
skuldaklafinn látinn ltlemma að
bændum og pólitískur refsivöndur
liafður yfirvofandi, ef einhver
dirfist sig að hræra. Þannig er um
hnútana búið, að hverjum einstök
um bónda gagnar ekki að leysa
sjálfan sig af klafanum. Hann er
flæktur í botnlausri samábyrgð.
En eitthvað v e r ð u r að gera.
ef ekki á alt að fara í kaldakol
sveitum landsins. Viðreisnarstarfið
í sveitunum byggist blátt áfram á
því, að takast megi að losa bænd
ur undan oki skuldaverslunar-
innar.
Á síðasta þingi gerðu íhalds
menn tilraun til þess að leysa
þetta mikla vandamál. Þeir fluttr
frumvarp um hagkvæm rekstrar
lán handa bændur 'atvinn ekst
arlán). En frv ••= ' 'k'
172 geymsluhólf rifin upp.
Þess var getið í útvarpsfrjett
hjer á dögunum, að brotist hefði
verið inn í bankakjallara og stol
ið þar stórfje og kynstrum af ger-
semum.
í blöðum, sem hingað eru kom
ín, er sagt nokkuð nánar frá inn-
broti þessu. Þannig var mál með
vexti, að starfsmenn bankans kom-
ust ekki niður í kjallarann í tvo
daga; gátu ekki opnað hurðina
Hjeldu þeir, að þetta stafaði af
einhverjum klaufaskap og hirtu
ekki um að fá sjer smiði til að
opna fyrir sig, fyrri en nauðsynin
var orðin svro knýjandi að komast
í kjallarann, að þeir máttu til.
Þá kom það í ljós, að hurðinni
hafði verið lokað að innan með
sterkum járnslám. En göng höfðu
verið grafin inn í geymslukjallar-
ana. og öll geymsluhólfin, 172 að
tölu, brotin upp. Höfðu verið not-
uð hin fullkomnustu og fljótvirk-
ustu tæki til þess, sem fáanleg eru,
og dáðust menn jnjög að verklag-
inu, sem á þessu öllu var.
Um einni miljón marka var stol-
ið þarna í peningum og ógrynnum
af skartgripum. Áætla menn, að
kostnaðurinn við innbrotið liafi
numið 30 þúsund mörkum. Er tal
ið víst, að þjófarnir hafi þurft %
mánuð til þess að undirbúa sig
undir innbrotið.
I.
Ástandið hjá okkur nú er ekki
ósvipað því, er var í Englandi
árið 1926, þegar kolaverkfallið
mikla var þar. Engin innanlands-
deila hefir orðið bresku þjóðinni
eins dýrkeypt og kolaverkfallið.
Bak við kolaverkfallið breska
stóðu aðeins örfáir æsingamenn.
Markmið þeirra var að ltoma iðn-
aði Breta í kaldakol og þar með
skapa grundvöll undir allsherjar-
byltingu í landinu. Voru það leigu-
liðar Bolsa í Riisslandi, er stóðu
bak við byltingatilraun þessa.
Öll breska þjóðin varð að líða
sárt vegna verkfallsins, en sárast
námaverkamennirnir sjálfir. —
Eymd þeirra og ógæfa óx með degi
hverjum. En forsprakkarnir not-
uðu ógæfu verkamanna til sésinga,
og ólu óspart á sundrung og hatri
milli stjettanna.
Þegar fram liðu stundir sáu
námaverkamennimir hvað var að
gerast, og þá sneru þeir baki við
a'.singamönnunum. Gerðu þeir sam-
þyktir í fjelögum sínum, þar sem
þeir útilokuðu kommúnista og
aðra æsingamenn frá öllum af-
skiftum af málum verkamanna.
Og síðan hefir ríkt viimufriður í
Englandi.
II.
Hásetaverkfallið, sem nú ríkir
hjer, er samskonar böl fyrir ís-
lensku þjóðina eins og kolaverk-
fallið mikla var fyrir Bretland.
Að vísu eru tölur allar smærri hjá
okkur, en við erum líka margfalt
færri og fátækari en Bretar.
En hverjir eru það, sem standa
bak við hásetaverkfallið f
Hverjir ráða því, að 1000 sjó-
menn ganga atvinnulausir í landi
um hábjargræðistímann ?
Hverjir valda því, að mörg
hundruð verkamanna neyðast til
þess að ganga atvinnulausir hjer í
bænum vegna þess að enga fisk-
vinnu er að fá?
Eru það ekki örfá.ir æsingamenn
í Alþýðuflokknum, sem þessu þjóð
arböli valda? Jú, vissulega eru það
þessir menn, sem ábyrgðina bera.
Pólitísk valdagræðgi þeirra er und
irrót bölsins. Þeir reyna að nota
eymd fjöldans til þess að kveikja
hatur til atvinnurekenda. Sjálfir
hafa þeir enga atvinnu upp á að
bjóða, en lifa þó í allsnægtum, þvi
að þeir hafa notað þingsetu sína til
öflunar bitlinga handa sjálfum
sjer.
Hverjir skyldu vera þarfari
verkalýð þessa bæjar, atvinnurek-
endurnir, sem Alþýðublaðið sví-
virðir daglega, eða böðlarnir í
Alþýðuflokknum, sem að verkfall-
niu standa?
Atvinnurekendurnir veita þús-
undum verkamanna atvinnu, en
æsingamenn Alþýðuflokksins ekki
einum einasta.
Hugleiðið þetta, sjómenn og
verkamenn. Minnist þeirrar ó-
gæfn, sem örfáir æsingamenn gátu
til leiðar komið í Englandi 1926.
Yerðbrjef öll, er voru í geymslu-1 Látið ekki eins fara hjer nú.