Morgunblaðið - 19.01.1930, Síða 3

MORGUNBLAÐIÐ
3
1
*toIn*ndi: Vllh. Fln.en.
Ct**l»ndl: FJela* I Reykjnylk.
JUtatJdrar: Jön KJartanaeon.
Valtýr Stef&naion.
Au*l?»lnKft»tJörl: H. Haíberg.
Kkrllatofa Auaturatraetl t.
Slml nr. 600.
Avfflýalncaakrlfatofa nr. 700.
Helaaaalmar:
Jön KJartanaaon nr. 7*1.
Valttr Stefknaaon nr. 1110.
2. Hftfber* nr. 770.
áakriftftsJftlS: ,
Innanlanda kr. 1.00 á. mknutlt
ulanda kr. 1.60 - '
aölu 10 aur* elntftklb.
Erlendar sfmfregnir.
Khöfn, FB. 18. jan.
Kvenfrelsi í Noregi.
Frá Oslo er símað: Norska
at.jórnnin hefir ákveðið að bera
fram tillögur um að veita konum
aðgang að öllum embættum, einnig
'sendiherraembættum, iiðsf oi íngja
og pre'stsembættum. Tillagan mæt-
jr mótspyrnu, einkum er mót-
•spyrna gegn J?vi að konur fái að-
gang að prestsembættum.
Deilurnar um Niðarós-nafnfð.
Þingmenn Niðaross hafa borið
fram frumvarp um, að Niðaros-
nafnið verði aftur lag't niður og
bærinn fái aftur Þrándheimsnafnið
Mikill síldarafli.
Óvenjumikill síldarafli í Noregi
vestanverðum. Yerðmæti aflans
nemur miljónum krona daglega.
FB. 17. jan.
Erfiðleikarair í Haag.
Unite'd Press tilkynnir:
Frá Haág er símað: Litla bauda
lagið hefir tilkynt Bretlandi,
Fraltklandi, Ítalíu, Japan og- Þýska
landi, að Litla bandalagið neiti að
.■skrifa undir Youngsamþyktina,
nema samkomulag náist við Ung-
verjaland um hernaðarskaðabætur.
Kuldar í Bandaríkjunum.
Frá New-York er símað: Miklir
íkuldar undanfarna tiu tlaga i vest
urríkjum Bandaríkjanna. ITm
lmndrað manns hafa beðið bana af
kulda. — Mest frost í Valier,
Montana, 70 stig F, en í Chicago
er 37 stiga frost F.
Loudon, FB. 18. jan.
Flotaráðstefnan.
XTnite'd Press tilkynnir:
Amerísku flotamálafulltrúarnir
«eru komnir til London. btimson
ráðherra ók þegar t.il no. 10 Down
ing Street, til þess að ráðgast við
Mac Donald forsætisráðherra.
Fregnritari blaðsins Daily Her-
ald (málgagn verkamanna i Bret-
landi) í Genf símar 1>1 aði sínu, að
'ítalski utanríkismálaráðherr.ann
muni tilkynna á flotamálafundin-
um, að Italía sje reiðubúin til þe'ss
að rífa meginið af herskipum sín-
um, svo fremi að aðrar þjóðir geri
slíkt hið sama. Lýsir ráðherrann
því vfir, að Mussolini sje ijóst, að
hvað svo sem verði ofan á á flota
málafundinum, muni Italía bera
rskai'ðan hlut frá borði, og hafi
ftalía því mikið að vinna en engu
að tapa,. ef samkomulag yrði um
inikla takmörkun allra hers'kipa-
flota.
Framtfð siðvarútvessins.
fflerkasta nýjnngin.
Eitlr Ölal Thors.
Bretlandi. En eins og kunnugt er,
geymist sá fiskur mjög illa, og
verða Islendingar að sæta því verð
lagi, sem eh á hverjum tíma þegar
skipin koma í breska höfn, þar eð
fislcurinn alla jafna er örðinn svo
gamall þegar þangað kemur, að
hann er ltominn að því að skemm-
ast. Er verðlag slíks fiskjar mjög
misjafnt, en venjulega lágt, enda
fer því fjarri að varan sje viðlíka
eins góð og ný væri.
Af þessu er það augljóst að ís-
Til skanims tíma þektust ekki
önnur ráð til þess að geyma fisk,
en að salta hann, herða eða ísa.
Þótti þó ekkert gott, því flestum
þykir fiskurinn bestur nýr. Leitin
að ráðum til að geyma fiskinn um
nokkurn tíma sem nýr væri, var
því orðin æði löng, þegar hin svo
nefnda hraðfrystiaðferð fanst fyrir
fáum árum.
Eins og venjulegt ér, var aðferð
þessi hvergi nærri fullkomin í byrj
un, en síðan hefir verið unnið Ó- lcndingum er milcil nauðsyn á að
sieitilega að umbótum, og enda ná nýjum markaði sem a. m. k.
þctt telja megi víst að enn verði tekur við því sem framleiðslan
breytt og bætt, eru tækin þó nú ^ eykst umfram neytsluna. Þetta er
þegar orðin mjög góð. blátt áfram lífsskilyrði, og mundi
Með fisk-framleiðsluþjóðum, öðr íslendingum slík viðskifti fengur,
um en íslendingum, er nú varla jafnvel þótt hinn nýi kaupandi
um annað meira talað en liagnýt- gildi lægra verð eh þeir er vjer nú
ing þe'ssarar uppfyndingar. Eru skiftum við. Ber oss því skylda til,
Ameríkumenn þar í fararbroddi að athuga gaumgæfilega allar leið
sem víðar, en allir virðast sam-1 ir, er að þvi marki liggja, og í
mála um að straumlivörf sjeu fyr-, þeirri leit verður fyrst fyrir oss
ir stafni. hraðfrystiaðferðin.
I Norður-Ameríku hafa þegar,
verið reistar margar stöðvar til að j III.
frysta fisk og mörg skip hafa verið , Hjer skal nú gerð tilraun til að
búin nauðsynlegum tækjum til að skýra í fáum orðum hvers vjer
flytja fiskinn til Evrópu. Árangur- j íslendingar megum vænta af hrað-
inn virðist hafa orðið ágætur, og frysting fiskjar, ef hún reýnist svo
gefur það vonir um, að oss íslend- (sem nú standa vonir til, og ef vjer
ingum standi þessi leið opin, enda höfum vit á og berum gæfu til að
stehdur nú þegar, hjer í Reykja-' færa oss hana í nyt.
vík, stórhýsi eitt mikið, sem óræk- j Þegar nýr fislcur er lagður á ís
ur vottur þess, að þeir sem sjer- ‘ og geymdur þar, deyja frumur
þekkdngu hafa á þeim efnum, fiskjarins, frumuve'ggirnir herpasf
treysti því, að hjer sje öll aðstaða og fiskurinn breytir útliti og nær-
til fjáröflunar með þessum hætti. ingargildi.
Er hjer áft við sænska frystihúsið,! Sje vel um búið, er hægt, að varð
sem re'ist er í því augnamiði að (veita fiskinn þannig í nokkrar
hraðfrysta þar fisk, en selja hann . vikur, að vísu þó se'm aðra og lak-
síðan á erlendum markaði. Er þar ari fæðutegund en nýjan fisk.
kominn vísir til þess er verða mun ! Sje fiskurinn aftur á móti hrað-
meira, og má merkilegt heita, hvejfrystur, eigi síðar en einum til
lítinn gaum íslendingar hafa gefið tveim dögum eftir að hann kemur
þessu fyrirtæki. En skýringin munjúr sjónum, breyta frumurnar ekki
liggja í því, að ehn hafa menn j lögun, og fiskurinn helst sem mýr,
hjer á landi mjög litlar fregnir af jafnvel í marga mánuði, bæði að
því hverju fram fer með öðrum því er útlit, bragð og næringar-
þjóðum á þessu sviði. | gildi snertir, e'f hann er látinn ó-
| hreyfður og geymdur í frystihús-
inn þurfi að seljast því verði, að
almenningur geti ekki veitt sjer
hann. Vjer öðlumst þess vegna
ekki aðeins með þe'ssum hætti fáa
ríka skiftavini, heldur tugi eða
jafnvel hundruð miljóna nýrra
kaúpenda.
IV.
Það liggur náttúrlega í hlutarins
eðli, að eigi dugir að ætla sjer að
breyta á stuttum tíma allri fisk-
framléiðslu íslendinga með hrað-
frysting, enda eh til þess engin
ástæða, því þegar i stað, er eitt-
hvað meira en munurinn á fram-
leiðslu- og neysluaukanum fer þá
leið, mun saltfiskurinn hækka i
verði, og vel getur sú verðhækk-
un orðið svo mikil, að betur svari
kostnaði að salta en frysta. En
full ástæða er þó til að ætla, að
hæri’a verði sje hægt að kaupa
hjer þann fisk, sem kemst til neyt-
andans nýr, heldur en þá vöru
sem með miklum kostnaði er.
breytt úr nýmeti í saltmeti.
Einhve'rjir kynnu að óttast, að
þessi nýja aðferð svifti þá atvinnu,
sem unnið liafa að verkun saltfisk-
jar. Ástæðulaus er þó sá ótti að
svo komnu máli, því sú atvinna
/
sem nú er, skerðist ekki þótt
frystur sje framleiðsluaukinn og
allur sá milrli fiskur, sem nú er
árlega fluttur úr landi saltaður
er. óverkaður. Ve'rði lengra gengið,
er sæmileg vissa fyrir talsvert
hækkandi verðlagi saltfiskjar. Vex
þá gjaldgeta útge'rðarinnar, en þá
hækkar kaupið að sjálfsögðu. Má
þá almenningur vænta þess að fá
meira fje fyrir færri handtök, en
það er vitanle'ga kaupið en ekki
sjálft stritið sem sóst er eftir.
i
V.
II.
i unum. Auðvelt er þó að flýtja
Eins og flestir vita eykst fisk- hann óskemdan t. d. frá íslandi
framleiðsla vor mjög hröðum skref
um.
Síðustu 4 árin hefir aflinn verið
þessi, miðað við skippund af full-
verkuðum fiski:
1926 238 þús.
1927 316 —
1928 409 —
1929 417 _
og var þó nokkur aflabrestur
togara síðastliðið ár.
Viðlíka aukning sýnist og vera
hjá öðrum fiskiveáðaþjóðum.
Langmestur hluti þessa afla er
saltaður, þurkaður og seldur á
Spáni, ítalíu, Portúgal og Suður-
Ameríku. Eru neytendur aðallega
fátækara fólk, sem að sjálfsögðu
hefir takmarkaða kaupgetu, og
enda þótt neytslan fari vaxandi,
vex þá framleiðslan örar, en af
því le'iðir að sjálfsögðu fallandi
verðlag á saltfiskinum.
Auk þess fiskjar er greinir í
framannefndri skýrslu, selja is-
leinskir togarar talsvert af ísfiski í
t.il Miðevrópu ef flutningatækin
eru búin nauðsynlegum þar til hæf
um vjelum.
Þetta er þá sú vitneskja, sem
þeir e'r þegar hafa nokkurra ára
reynslu í þessum efnum, hafa látið
almenningi í tje. Og enda þótt hún
segi náttúrlega hvergi nærri alt er
þeir vita, talar hún þó skýru og
á skemtilegu máli til Islendinga.
Það eru ekki hillingar, tæplega
óleyfileg bjartsýni, þótt ýmsum
kunni að þykja sem hjer opnist
leið til meiri hagsældar fyrir oss
Islendinga, en nokkurn hafði
dreymt um fvrir fára árum.
Hin nýja frvstiaðferð brúar fjar
'a gðina milli hinna ríku fiskimiða
vorra og hinna auðugu fiskneyt
enda í Mið-Evrópu. sem um alda-
raðir hafa átt þess engan kost að
fá góðan nýjaw fisk fvrir skýra
gull. Og það sem meira er virði,
kostnaðurinn við að frysta fiskinn
og koma honum á neytslustaðinn,
e.' alls ekki svo mikill, að fiskur-
Til þess að þessir draumar ræt-
ist, verður að reisa hjer og starf-
rækja hæfilega mörg frystihús, er
kosta of fjár og verður sjálfsagt
mörgum að spyrja, hver tök vjer
íslendingar höfum á því. Og það
skal þá líka játað, að enn sem
komið er, verður eigi sjeð að það
sje á íslendinga færi að ráðast í
það, og veldur hvort.tveggja, hinn
risavaxni stofnkostnaður og sii
áhætta, sem leiðir af því, að ný
og betri tæki finnist, eftir að biiið
er að festa fje í eldri tækjum. En
hitt er þá líka víst, að auðvelt er
að fá útlent fjármagn til áð starfa
að þessu, og munu slíkar umsóknir
segar hafa borist atvinnumálaráð-
herra, en hann hefir rjett til að
veita nauðsynlega undanþágu frá
ögum um rjett til að eiga fast-
eignir hjer á landi.
Eigi verður sjeð að oss geti staf-
að voði af slíkri starfsemi er-
lends fjár. Því fleiri frystihús,
þeim mun meiri samkepni um
kaup á nýja fiskinum, og þvi
hærra vei'ði. Og öll verða húsin að
keppa við saltfiskkaupe'ndur, og
því aðeins versla fslendingar við
þau að það sje arðvænlegra en
salta og verka.
Það er að vísu svo, að hætt er
við að í upphafi muni erlendir
eigendur frystihúsa miða verðlag
á nýjum fiski við saltfiskverðið.
En því meir sem þeir kaupa, því
meir hækkar saltfiskur og þvr
hærra verði verða þeir að kaupa
nýja fiskinn. Og þegar svo nógu
raörg fjelög keppa hjer um fisk-
kaup til frystingar, er líklegt að
svo fari sem venja er til, að sam-
kepnin skapar það verðlag sam
fyrirtækið þolir, rne'ð hæfilegum
arði til eigenda og miðast þá kaup-
verðið við sannvirði nýs fiskjar
til frystingar.
VI.
Hjer er það í uppsigling* er
ef til vill mun valda stærri straum
hvörfum í íslensku þjóðlífi en tog-
araflotinn gerði fyrir 20 árum
síðan.
íslendingum er því nauðsynlegt
að líta skynsamlega á málið þegar
í upphafi. Enginn ímyndaður ótti
má skyggja á raunverule'ikann. —
Hjer er ekkert að óttast, en eftir
miklu að sækjast. Öll óþörf töf
er dýr, og getur auk þess orðið
skaðleg fyrir það, að fjármagnið
leiti annað, þannig, að þegar loks
fiskur vor kemur frystur á heims-
markaðinn, þá sje þe'gar biúð að
skipulagsbinda sölu annara landa
fiskjar þar. Er þá eftirreiðin örð-
ugri.
En þess er að vænta að ráðherra
gæti þess vandlega að veita sllkum
fyrirtækjum engin sjerrjettindi, og
um hitt er e'kki síður mikilsvert,
að þeim verði sett að skilyrði að
kaupa ekki fisk af öðrum skipum
en þeim er gera má út frá Islandi.
Ella gætu þau viðskifti orðið er-
lendum skipum til líkra nota og
síldarsala Norðmanna hjer við
land er norskum síldveiðaskipum.
' 1
VII.
Hraðvaxandi þarfir hins opin-
bera hvíla e'ins og farg á gjald-
getu landsmanna, og alment kvíða
menn því, að skattþunginn lami
framtakið og sligi gjaldþolið. En
nú er sem fyr við því að gera sem
er, og það er rjett að menn geri
sjer það ljóst, að jafnvel þótt bráð-
lcga takist að stemma stigu bruðl-
unar og óhófs, þá munu útgjöld
ríkisins samt fara vaxandi. Ann-
ars má livorki vænta nje æskja,
því hjer bíða enn svo mörg verk-
efni úrlausnar, þeirra er einstak-
lingurinn ekki leysir, að ekkert
nema ge'tuleysi ríkissjóðs ljettir
af honum skyldunni til þess að
ráða fram úr þeim.
Vjer megum því hvorki nje
munum örvænta um framtíð vora,
en leita nýrra úrræða til aukn-
ingar á gjáldþoli landsmánna. Sá
vorhugur er auðkent hefir at-
hafnalíf íslendinga siðustu ára-
tugina leitar enn nýrra leiða til
farsældar. Sú e'r hjer hefir veiþð
bent á blasir beinast við.
Æskan og* rjettindin. Stefán Jó-
hann skrifar í Alþýðublaðið um
æsku og mannrjettýidi. Dýrðast
St. Jóh. þar mjög y.fir því, hvað
sósíalistar hafi barist, ótrauðir fyr-
ir því að 21 árs menn og konnr
fengju kosningarrjett,. En til hvers
börðust þeir fyrir þe'ssum rjett-
indum unga fólksins ? Ekki til þess
að unga fólkið fengi að velja full-
trúa úr sínum liópj í bæjarstjórn-
ina, heldur til þess að nota at-
kvæði þess, til að reyna að fleyta
St. J., og öílum hiuum gömlu full-
trúunum að nýju inn í bæjar-
stjórmna. Hin göfuga barátta
þeirra var því ekkert annað en
eiginhagsmuna pólitík. Eini flokk-
urinn sem hefir ungan mann í
öruggu sæti á lista sínum, eT Sjálf-
stæðisflokkurinn.
Munið það æskumenn!